Blog
Uykusuzluk, Geceleri Tehlikeden Sakýnan Atalarýmýzdan Miras Kaldý
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumUykusuzluk, Geceleri Tehlikeden Sakýnan Atalarýmýzdan Miras Kaldý...
Yeni araþtýrmalar; yaþla ilgili uyku bozukluklarýnýn bir sorun olmadýðýný, bunun yerine evrimsel geçmiþimizden günümüze aktarýlan faydalý bir miras olduðunu öne sürüyor.
Kuzey Tanzanya’da Hadza kabilesinden bir adam yerde yatýyor. F: David Samson
Eðer siz de uyumakta zorlanan birçok kiþiden biriyseniz; bunun köklerinin tarih öncesi zamanlara dayandýðýný öðrenmek ilginizi çekebilir. Günümüz avcý toplayýcýlarýyla ilgili araþtýrmalara dayanan yeni bir hipotez, yýrtýcý hayvanlar ve diðer tehlikeleri önlemek için geceleri uyanýk kaldýklarýný ortaya koyuyor.
Tanzanya’da yaþayan Hadza kabilesi, týpký insanlarýn binlerce yýldýr yaptýðý gibi gündüz ve gecenin doðal ritmine göre yaþayan, modern bir avcý toplayýcý topluluk. Onlarýn uyku alýþkanlýklarý ise eski atalarýmýza tutulan bir ayna gibi. Bazýlarý dýþarýda bulunan bir ocaðýn yanýnda uyurken, bazýlarý da örülmüþ çimlerden ve dallardan meydana getirilmiþ rahat kulübelerin içinde kývrýlýyor.
Gece olduðunda ortam tamamen sessiz sakin deðil. Herhangi bir anda, topluluðun yaþlý bir üyesi, kendisini rahatlatmak için kalkabilir. Yeni doðum yapan annelerin bebeklerini gözetmeleri gerekebilir. Uzaklarda, leopar ve benekli sýrtlan gibi yýrtýcý hayvanlar yeni yemeklerini aramak için fýrsat kolluyor olabilir.
Tanzanya’da bulunan bazý olasý av hayvanlarý, örneðin mirketler; sürünün diðer üyeleri uyurken nöbet tutuyor. Ancak Hadza kabilelerinin bunun gibi belirlenmiþ nöbetçilere ihtiyaçlarý bulunmuyor. Bunun sebebi; herhangi bir anda topluluktan birilerinin neredeyse uyanýk olmasý. “Proceedings of the Royal Society B” isimli dergide yayýmlanan bu araþtýrma, yeni resmileþen ‘Uykusuzluk çeken büyükanne-büyükbaba hipotezi’ni ortaya koydu.
Günün avýndan sonra bir Hadza adamý açýk alanda uyuyor. F: Matthieu Paley
Uyumayanlar “nöbetçi” görevi görüyor
Duke Üniversitesi’nden bir uyku uzmaný olan araþtýrmanýn baþyazarý Dave Samson,”Uykusuzluk çeken büyükanne hipotezi’nin arkasýndaki fikir, insanlýk tarihinin büyük bir kýsmý boyunca, farklý yaþ gruplarýna ve uyku alýþkanlýklarýna sahip insanlar, atalarýmýzýn “nöbetçi” ihtiyacýný karþýlamýþ ve geceyi atlatmalarýna yardýmcý olmuþtu.” diyor.
“Karýþýk yaþlarda bir grup içinde, bazýlarý geç yatar bazýlarý da erken. Eðer yaþlýysanýz daha çok sabah kuþu, gençseniz daha çok bir gece kuþu gibisinizdir.”
Araþtýrma esnasýnda, Hadza kabilesinden 20 gün boyunca bileklerine küçük saat benzeri cihaz takmayý kabul eden 33 saðlýklý kadýn ve erkek bireyler ile bu basit tip açýkça kanýtlandý. Cihaz, kiþilerin gece hareketlerini dakikasý dakikasýna kaydetti.
Samson ve ekibinin gözlemlerine göre; Hadza kabilesinin uyku düzeni çok nadir senkronize bir hale gelmekteydi. 220 saatten fazla süren gözlemlere göre, kabiledeki tüm yetiþkinlerin ayný anda uyuduklarý süre en fazla 18 dakikaydý. Ortalama olarak herhangi bir zamanda, grubun üçte birinden fazlasý tetikte veya hafif uyku halindeydi.
Hadza insanlarý genellikle saat 22.00’den kýsa bir süre sonra uyudular ve sabah 07.00 civarýnda uyandýlar. Fakat bazýlarý ise; akþam 20.00’de uyuyor, sabah 06.00’da uyanýyordu. Diðerleri hala 23.00’ten sonrasýna kadar uyanýk duruyordu ve sabah 08.00’e kadar uyuyordu. Gündüz uykularý ise oldukça sýktý.
Samson, “Hadzalar kabarýk yataklar üzerinde deðil; tekstil ürünleri veya hayvan derilerinden yapýlmýþ basit yer yataklarýnda uyurlar. Çiftler ve aileler daima ayný yatakta uyuyorlar, ortalama bir yatak 2-4 kiþilik. Ancak ben yeni doðum yapmýþ bir anne de dahil olmak üzere; 7 kiþiye kadar gözlemledim.” diyor.
“Eminim ki; bu kadar yakýn olmalarý, kulübede bir kiþi uyandýðýnda diðer bir kiþinin de uyanma ihtimalini artýrabilecek bir senkronizasyon bozulmasýna yol açar.” diye ekliyor.
Gece bir ev kedisine bakan benekli sýrtlanlar. F: A. Davey
Uyku bozukluðu aslýnda bir sorun olmayabilir
Tüm bunlarýn yanýnda, her bireyin kendi kronotipi vardýr.
Samson; “Kronotip; 24 saatlik bir zaman periyodu boyunca uyku ve aktivite için bireysel yönelim olarak tanýmlanýr. Ayný zamanda orta derecede kalýtsaldýr ve ömür boyunca deðiþim gösterir. Dolayýsýyla genler, çevre ve yaþ faktörleri ile kontrol edilir.” diyor.
Sonuç olarak; bazý insanlar gündüz insanýdýr bazýlarý da gece insanýdýr. Kronotip varyasyonu yalnýzca primatlarda deðil diðer hayvanlarda da bulunmaktadýr.
“Bu araþtýrmanýn, yaþla ilgili uyku bozukluklarý konusuna bakýþýmýzý deðiþtireceðine inanýyoruz, çünkü birçok yaþlý insan erken uyanma ve tekrar uykuya dalamama sýkýntýsý ile doktora gidiyor. Buradan elde ettiðimiz fikir; belki de bunun bir sorun olmadýðý yönündedir.”
“Belki de bunlar bir bozukluk deðil, faydalý olduklarý zamanlardan bize aktarýlan evrimsel bir mirastýr. Bu bize önemli klinik bilgiler de aktarýyor; çünkü yaþlý bireylerde görülen uyku bozukluklarýnýn bir sorun olmadýðýný, normal olduðunu anlamalarýný saðlayabilir.”
Bir Hadza kulübesi içinde yanan ocak ateþi. F: Matthieu Paley
Gece uyanýk olmak tehlikelerden koruyabilir
Eski dönemlerde, gecenin belirli saatlerinde uyanýk olmak yýrtýcý bir hayvandan, doðal bir felaketten ya da savunmasýz olduðu bir anda baþka bir insan tarafýndan gelen bir saldýrýdan bile kurtarabilir.
Bazý insanlar için, sýk sýk gece partileri yapmak normal olabilir. Samson, çalýþma süresince Hadza kampýnda kaldý. Ayýn olmadýðý gecelerde, epeme dansý olarak adlandýrýlan Hadza ayinini duyabiliyordu. Bu dans sýrasýnda evli erkek ve kadýnlar farklý gruplara ayrýlmaktaydý.
Samson bu ritüeli; “Genelde kadýnlar birkaç dakika boyunca þarký söyleyip dans ederlerdi. Þarký erkeklerin el çýrpmasý ve sesleriyle gitgide yükselirdi. Sonrasýnda bir süre sessizlik olurdu ve döngü tekrar baþlardý. Bu saatlerce sürerdi ve çadýrýmdan dinlemek büyüleyici bir güzellikteydi.” þeklinde anlatýyor.
Samson ve meslektaþlarý, elde edilen uyku verilerini tekrar incelediklerinde, hangi gecelerde epeme dansýnýn yapýlýp hangilerinde yapýlmadýðýný tespit edebiliyorlardý. Araþtýrmacýlar grafikler aracýlýðýyla dans gecelerinde olan tüm aktiviteleri görebildiler.
“Topluluklarý bir araya getiren bu önemli ritüelleri gerçekleþtirmek için bazen uykudan feragat etmenin ne kadar deðerli olduðunu iþaret ediyor.”
Arkeofili için çeviren: Bihter Kýlýçay
Seeker. 11 Temmuz 2017.
Makale: Samson, D. R., Crittenden, A. N., Mabulla, I. A., Mabulla, A. Z., & Nunn, C. L. (2017, July). Chronotype variation drives night-time sentinel-like behaviour in hunter–gatherers. In Proc. R. Soc. B (Vol. 284, No. 1858, p. 20170967). The Royal Society.
www.arkeofili.com
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >