C: Britannica.

Anadolu’da yüzyýllar boyunca hiçbir þehir, günümüzde Antakya sýnýrlarý içinde yer alan antik Antioch metropolü kadar deprem acýsý çekmedi. MS 115’te Ýmparator Traianus, þehri yok eden bir depremi Hýristiyanlarýn varlýðýna baðladý ve piskopos Ignatius’u aslanlarýn önüne attýrdý.

Deprem anýnda bölgede Ýmparator Traianus ve halefi Hadrianus bulunuyordu. MS 114 Ocak’tan itibaren Suriye’delerdi. Partlarla savaþ sýrasýnda komuta karargahý olan Antiochia ad Orontem’de ikamet ediyorlardý. Traianus, bu beklenmedik felaket meydana geldiðinde Ermenistan’daki bir seferden yeni dönmüþtü.

13 Aralýk MS 115 tarihinde Roma Ýmparatoru Traianus ve halefi Hadrianus, Antioch kentinde kýþý geçirirken þiddetli ve yýkýcý bir depremden sað kurtuldu. Hadrianus, MS 114 Ocak ayýndan beri imparatorluk mirasý (imparatorun elçisi) olarak Suriye’deydi ve bu nedenle Antiochia ad Orontem’de (günümüzde Antakya) ikamet etmiþti. Þehir, Part savaþlarý için karargah olarak hizmet etti. Traianus, 13 Aralýk MS 115 sabahý felaket meydana geldiðinde Ermenistan’daki bir seferden dönmüþtü.

Asi vadisinde meydana gelen ve tahmini büyüklüðü 7,5 olan deprem, Antioch, Daphne ve Apamea (Suriye’de) da dahil olmak üzere diðer dört antik kenti neredeyse tamamen yok etti. Tüm Yakýn Doðu ve Doðu Akdeniz’de Rodos’a kadar hissedilen deprem, Judea’daki liman kenti Caesarea Maritima’yý vuran bir tsunamiyi tetikledi.

Antik Antioch’un dijital rekonstrüksiyonu. C: History of Byzantium

Asi Nehri üzerindeki Antioch kenti, Greko-Roma döneminin en önemli þehirlerinden biriydi. MÖ 300 yýlýnda Büyük Ýskender’in generallerinden I. Seleukos tarafýndan kurulmuþ ve Seleukoslar’ýn baþkenti olmuþtu. Antik kent, Asi Nehri’nin doðu yakasýnda yer alýyordu. Þu anda modern Antakya þehrinin içinde yer alýyordu.

MS 115’te Antakya, Asi Nehri üzerinde geliþen ve ekonomik açýdan canlý bir Greko-Roma þehriydi. Roma ve Ýskenderiye’den sonra Roma Ýmparatorluðu’nun üçüncü büyük metropolüydü. Þehir, baþarýsýný Akdeniz’i Mezopotamya ve Ýran’a baðlayan Pers Kraliyet Yolu’nun en yakýn ucundaki konumuna borçluydu. Bu, Antioch’u Roma ve Pers dünyalarý arasýnda bir ticaret merkezi haline getirmiþti. Ancak ne yazýk ki, kentin konumu, bölgeyi büyük depremlere karþý özellikle duyarlý hale getiren üç tektonik levhanýn birleþme noktasýna yakýn olma talihsizliðine sahipti.

Küçük Asya, Ýran ve Hindistan’dan gelen kervanlar, büyük çapta mübadelelerin yapýldýðý bu þehirden geçti. Roma, MÖ 64’te Suriye’yi ele geçirdikten sonra, þehir bir Roma kalesi haline geldi. Forum, amfitiyatro, hamamlar, hipodrom, tiyatro, sütunlu büyük bir cadde ve çeþmelere, kamu binalarýna ve villalara su taþýyan bir su kemeri ile Roma kültürü þehrin lüksüne katkýda bulundu. Þehir geliþiyordu ve “Doðu’nun Kraliçesi” olarak biliniyordu. MS 115 depremi sýrasýnda Antakya’nýn nüfusu yaklaþýk 500.000 idi.

Bir yüzünde imparator Traianus ve diðer yüzünde Tyche’yi tasvir eden sikke. Günümüzde Antakya’da yer alan Antiochia ad Orontem’de basýlmýþ. C: British Museum

Felaketin en gerçekçi açýklamasýný Romalý tarihçi Cassius Dio yazmýþtý. Seksen kitaptan oluþan Roma Tarihi‘nde (Kitap LXVIII), imparator Traianus’un þehir içinde kýþ geçirmesi nedeniyle deprem sýrasýnda Antakya’nýn nasýl kalabalýk olduðunu yazdý.

“Ýmparator Antioch’da beklerken korkunç bir deprem oldu; birçok þehirde yaralýlar vardý, ancak Antioch en talihsiz olanýydý. Traianus kýþý orada geçirdiðinden ve davalar, elçilikler, iþ veya gezilerle baðlantýlý olarak her taraftan çok sayýda asker ve çok sayýda sivil akýn ettiði için, zarar görmemiþ bir halk ulusu yoktu; ve böylece Antioch’da Roma egemenliði altýndaki tüm dünya felakete uðradý.”

Romalý tarihçi Cassius Dio, daha sonra halkýn tanýk olduðu yýkýmý þöyle anlattý:

“Önce birdenbire büyük bir kükreme duyuldu ve bunu muazzam bir sarsýntý takip etti. Tüm dünya yükseldi ve binalar havaya sýçradý; bazý binalar yýkýlmak ve parçalanmak üzere yerinden oynadý, diðerleri ise sanki denizin kabarmasýyla bir o yana bir bu yana savruldu ve devrildi ve enkaz açýk arazide bile büyük bir alana yayýldý.”

Askerler ve siviller düþen enkaz nedeniyle öldü, çok sayýda kiþi de mahsur kaldý. Depremi birkaç gün takip eden artçý þoklar hayatta kalanlarýn bir kýsmýný öldürürken, çöken binalarda mahsur kalan diðerleri açlýktan öldü.

“Ve birkaç gün ve gece deprem devam ederken, insanlar zor durumda ve çaresiz kaldýlar, bazýlarý üzerlerine baský yapan binalarýn aðýrlýðý altýnda ezilip yok oldu, diðerleri de açlýktan öldü.”

Traianus hayatta kaldý ve sadece hafif yaralarla kurtuldu, ancak artçý sarsýntýlar birkaç gün devam ettiðinden hipodroma sýðýnmak zorunda kaldý.

“Traianus, kaldýðý odanýn penceresinden dýþarý çýktý. Ýnsan boyundan daha büyük bir varlýk ona gelip onu dýþarý götürdü, öyle ki o sadece birkaç hafif yarayla kurtulmuþtu; ve artçýlar birkaç gün boyunca uzadýkça, hipodromda açýk havada yaþadý.”

Antioch Tyche’si. Mermer, MÖ 3. yüzyýlda Eutychides tarafýndan yapýlmýþ bir Yunan bronz orijinalinin Roma kopyasý. C: Wikimedia Commons

Depremde imparatorluk çevresinin üyeleri de dahil olmak üzere birçok asker öldü. En önde gelen kurbanlardan biri, konsül ordinarius Marcus Pedo Vergilianus’du. Bu olay sýrasýnda veya sonrasýnda toplamda 260.000 kiþinin öldüðü söyleniyor. Antioch’un nüfusu 400.000’in altýna düþtü ve þehrin birçok bölümü terk edildi.

Felaketten kýsa bir süre sonra Traianus þehri onarmaya baþladý. Daphne’nin kaynaklarý ile Antioch arasýnda uzanan 6 km uzunluðundaki su kemeri ciddi þekilde hasar gördüðü için Traianus yeni bir su kemeri inþa etmeye baþladý veya daha önce inþa ettiði mevcut bir su kemerini onardý. Traianus projeyi bitirecek kadar yaþamadýðý için su kemeri üzerindeki çalýþmalar Hadrianus tarafýndan tamamlandý.

Depremden bir yýl sekiz ay sonra, 11 Aðustos MS 117’de Hadrianus, Antioch’daki ordu tarafýndan imparator ilan edildi. Roma’ya ulaþmak için yola çýktýðý 117 Eylül’e kadar þehirde kaldý.

National Geographic. Rick Gore. 2 Aralýk 2009.

followinghadrian.com. 13 Aralýk 2015.

Imperiumromanum.pl. 14 Eylül 2020.

Cassius Dio, Roman History.

 

Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >