Yazar Avihu Zakai’ye göre Vespucci, Kuzey ve Güney Amerika’nýn daha önce Avrupalýlar, Asyalýlar ve Afrikalýlar tarafýndan bilinmeyen baðýmsýz birer kýta olduðunu tespit eden ilk kiþiydi. Vespucci’nin keþfinden önce Columbus’un da dahil olduðu kâþifler, Yeni Dünya’nýn Asya’nýn bir parçasý olduðunu varsayýyorlardý. Vespucci keþfini 1501 yýlýnda Güney Amerika’nýn burnu yakýnlarýndaki deniz yolculuðu sýrasýnda yaptý.

Vespucci, 1400’lü yýllarýn ortasýndan 1500’lü yýllarýn ortasýna dek süren Keþifler Çaðý’nýn birçok Avrupalý kâþifinden biriydi. Virginia’daki Denizcilik Müzesi ve Parký’nda eðitim ve dijital servisler idari koordinatörü olan Erika Cosme, “Keþifler Çaðý, farklý motivasyonlarla tetiklendi.” diyor. “15. yüzyýlda Avrupa, Asya ve Afrika küresel ticaretin merkez üssüydü; ayrýca Avrupalýlar, farklý kültürlere merak duymaya baþladýlar. Bu Afro-Avrasya ekonomisi Hindistan, Çin, Orta Doðu, Afrika ve Avrupa arasýnda iç içe geçmiþ bir baðlantý oluþturdu.”

Merak ve ekonomik teþvik ile birlikte kâþifler, o zamana göre büyük marifet niteliðindeki uzaklýklara seyahat ettiler. Fakat Cosme’ye göre bu dönemi önemli kýlan þey, “günümüz dünyasýný þekillendirmek”te oynadýðý roldü. Amerikalarý tanýmak, bu anlayýþýn büyük bir parçasýydý.

Erken Yaþamý

Amerigo Vespucci 9 Mart 1454’te Floransa’da doðdu. Genç bir adamken kitaplardan ve haritalardan etkilenmiþti. Vespucci ailesi, önde gelen bir aileydi ve ayrýca Ýtalya’ya 300 yýl boyunca hükmeden ve Rönesans Dönemi’nde öne çýkan Medici ailesi ile güçlü bir dostluðu vardý. Amcasý tarafýndan eðitildikten sonra Vespucci, Mediciler adýna önce banker olarak çalýþtý, daha sonra da onlarýn Ýspanya’nýn Sevilla þehrinde yürütülen gemi donatýmý iþinde denetmenlik yaptý. 1492 yýlýnda ise Ýspanya’ya taþýndý.

Bu iþ Vespucci’nin büyük kâþiflerin gemilerinin hazýrlanýþýný görmesini ve keþif iþi hakkýnda bir þeyler öðrenmesini saðladý. Denizcilik Müzesi’nin Keþifler Çaðý Alaný’ný geliþtirmek üzere çalýþan Cosme, “Mali’den gelen tuz, Etiyopya’dan gelen kahve çekirdekleri, Hindistan ile Maluku Adalarýndan gelen baharatlar, Çin’den gelen çay ve ipek büyük talep görüyordu.” diyor.

“Ülkeler ticaretten kar saðlýyor ve altýn, gümüþ ve deðerli taþ gibi hazineler keþfetmeyi umuyordu.” diye açýklýyor Cosme. “Avrupalý liderler, keþifleri, imparatorluklarýný geniþletme ve ulusal ünlerini artýrma yolu olarak görüyorlardý.”

O dönemde kâþifler, Hint Adalarýna -yani Güneydoðu Asya topraklarý ve adalarýna- giden ve ticareti kolaylaþtýrma ve ülkelerini zenginleþtirme potansiyeline sahip olan bir kuzeybatý rotasý bulmaya çalýþýyorlardý. Cosme, “Bir deniz yolculuðunu tamamlamak genellikle yýllar alýrdý.” diyor. “15. yüzyýlýn ortalarýna gelindiðinde Asya’ya ulaþan ticaret yollarýnýn büyük bir kýsmýný Müslümanlar kontrol ediyordu. Bu, Müslümanlarýn Avrupa ile Asya’dan ithal edilen veya oralara ihraç edilen mallar ile yine oradan gelen veya oraya giden gemilerden yüksek fiyatlar isteyebilecekleri anlamýna geliyordu. Daha hýzlý ulaþým saðlayan, daha güvenli ve daha ucuz okyanus rotalarý bulma tutkusu, bu yerlere ulaþmanýn daha iyi bir yolunu bulmak için yapýlacak araþtýrmalarý kamçýladý.”

Vespucci’nin iþi, Columbus’un yolculuklarýndan birinin donatýlmasýna yardýmcý oldu ve 1496 yýlýnda Vespucci Columbus’la konuþma fýrsatý yakaladý. “Ýki adam da birçok kâþifin gemi yolculuðu ve keþif yapmasýna ilham olan Marco Polo’nun yaptýklarýndan etkilenmiþti.” diyor Cosme.

Dahasý, bu buluþma Vespucci’nin seyahat ve keþfe olan ilgisini artýrdý. Dönemin birçok kâþifi gibi Vespucci de yeni bilgiler edinmek ve dünyayý kendi gözleri ile görmek istiyordu. Cosme, “Keþifler Çaðý, yaklaþýk 1300 yýlýndan 1600 yýlýna dek süren Rönesans ile rastlaþmýþtý.” diyor. “Birçok insan dünya hakkýnda büyük bir meraka kapýlmýþtý. Astronomi ve kartografya (haritacýlýk) gibi bilimler revaçtaydý. Ýnsanlar kendilerininkinin dýþýndaki coðrafyalarý, insanlarý ve kültürleri tanýmak istiyordu.”

Vespucci’nin iþi zorluydu ki bu durum, yolculuða çýkma kararýný daha da kolaylaþtýrdý. “Üstelik Vespucci, kartografya ve astronomi gibi deniz yolculuðu için önem teþkil eden bilgilere sahipti; bunlar, erken dönem gemi yolculuklarý için gerekli olan araçlardý.” diyor Cosme. Artýk 40’lý yaþlarýnda olan Vespucci, iþini geride býraktý ve henüz fýrsatý varken yolculuða çýktý.

Ýlk Yolculuk ve Mektup Ýhtilafý

“Vespucci batýya doðru en az üç sefer düzenledi.” diyor Cosme. Tarihçiler arasýnda Vespucci’nin ilk deniz yolculuðu için ne zaman yelken açtýðý konusunda bazý anlaþmazlýklar mevcut. Birçok kayýt, yolculuk tarihini 1499 yýlýna yani Columbus’un Bahamalara ayak bastýðý tarihten yedi yýl sonraya yerleþtiriyor. 1499 yýlýndaki yolculukta Vespucci Güney Amerika’nýn kuzeydeki bölümüne ve Amazon Nehri’ne doðru yol aldý. Týpký çaðdaþ kâþifler gibi o da Asya’da olduðunu düþünerek gördüðü yerlere “Ganj Körfezi” gibi isimler verdi. Ayrýca göksel navigasyon tekniklerinde iyileþtirmeler yaptý. Dünya’nýn çevresini 80 km farkla doðru tahmin etti.

Fakat 1497 tarihli bir mektup, 1499 yýlýndaki seferin aslýnda Vespucci’nin ikinci yolculuðu olabileceðini ileri sürüyor. Mektup, Vespucci’nin aðzýndan yazýlmýþ ancak Vespucci’nin yazarlýðýný ve belgenin özelliklerini ele alan bazý tarihçiler bu mektubun sahte olduðunu iddia ediyorlar. Floransalý Gonfalonier’e (þehir devletinin yüksek idari meclisindeki üst düzey bir görevli) yazýlan mektup, Bahamalara ve Orta Amerika’ya yapýlan 1497 tarihli bir seferi kayda geçiriyor. Bu mektupta yazýlanlar doðruysa o halde Vespucci, Amerika Kýtasý’nýn ana karasýna John Cabot’tan birkaç ay, Columbus’tan ise bir yýldan fazla bir süre önce ulaþmýþ demektir.

Vespucci, 14 Mayýs 1501’de Portekiz bayraðý altýnda Yeni Dünya’ya yelken açtý; Yazar Edward Shaw’a göre bu, onun en baþarýlý yolculuðu olacaktý.

Vespucci’nin gemileri Güney Amerika kýyýsý boyunca Patagonya’ya dek yol aldý. Vespucci yolda Rio de Janeiro Nehri ve Rio de la Plata Nehri ile karþýlaþtý. Bu yolculuk sýrasýnda Asya’dan tamamýyla farklý bir kýtaya bakmakta olduðundan þüphelenmeye baþladý.

Cosme, “Vespucci, Marco Polo ile onun Asya’da geçirdiði zamanlara dair kayýtlara oldukça aþinaydý ve bunlardan fazlasýyla etkilenmiþti. Polo’nun kitabý kýtanýn coðrafyasý, insanlarý ve zengin fýrsatlarý hakkýnda müthiþ detaylar veriyordu. Vespucci bu bilgilere dayanarak keþfetmekte olduklarý topraklar hakkýnda varsayýmlarda bulunabiliyordu.” diyor ve þöyle devam ediyor:

“Öncelikle Vespucci, altýnda yol aldýklarý gökyüzünde Avrupa’da görünmeyen farklý takýmyýldýzlar olduðunu fark etti. Ayrýca gördükleri sahil þeritlerini de bunlarýn uzaklýklarýný ve seyahatte geçen süreyi kaydederek not etti. Fazlasýyla yetenekli bir haritacý ve astronom olan Vespucci sahip olduðu bilgiler üzerinde dikkatlice düþünüp taþýnarak çalýþtý.”

“Keþfettikleri bölgeler ile kara parçalarýnýn aslýnda Asya’yý tasvir eden daha önceki kayýtlardakinden daha büyük ve daha farklý olduðunu fark etti. Bu onu, keþfettiklerinin gerçekten de yeni bir kýta olduðu sonucuna yöneltti.”

Vespucci þüphesini güneye, Güney Amerika’nýn en güneydeki ucu olan Tierra del Fuego’nun 643 km iç kýsmýna yol aldýðý sýrada kanýtladý. Bu, Vespucci’nin tahmin edilenden çok daha güneye uzanan yeni bir kýtayla karþý karþýya olduðunu doðruladý.

Bu yolculuk sýrasýnda Vespucci, Avrupa’daki bir arkadaþýna yolculuðunu ve Yeni Dünya’yý Asya’dan baðýmsýz bir kýta olarak tanýmlamasýný konu alan mektuplar yazdý. Bu mektuplar onun yerlilerle olan karþýlaþmalarýný da kayda alýyor ve onlarýn kültürlerini tarif ediyordu. Vespucci yerlilerin dinî uygulamalarýný ve inanýþlarýný, beslenme düzenlerini, evlilik alýþkanlýklarýný ve -okuyuculara en ilginç gelen kýsým olan- cinsellik ve doðum uygulamalarýný detaylandýrýyordu. Bu mektuplar birkaç dilde yayýmlandý ve Avrupa’da -Columbus’un mektuplarýndan bile daha fazla olacak þekilde- çok sattý. Bu durum, öldükten sonra ardýnda ününün kalmasýnýn daha iyi olacaðýný düþünerek maceralarýný kaydeden Vespucci’yi memnun etti.

Sonraki Yolculuklar ve Diðer Baþarýlar

Vespucci’nin sonraki yolculuklarý, 1501 yýlýndaki keþif gezisi kadar baþarýlý olmadý. Bilim insanlarý, Vespucci’nin 1501 yýlýndaki yolculuktan sonra tam olarak kaç yolculuða çýktýðýndan emin deðiller. Vespucci 1503 yýlýnda Brezilya’ya yelken açtý fakat filosu yeni keþifler yapamayýnca gemiler daðýldý. Vespucci devam etti ve planlanandan önce Lizbon’a dönmeden evvel Bahia Adasý ile Güney Georgia Adasý’ný keþfetti.

Vespucci 1505 ile 1507 yýllarýnda iki yolculuða daha çýkmýþ olabilir fakat kayýtlar pek net deðil. 1505 yýlýnda Ýspanya vatandaþlýðýna kabul edildi ve 1508’de “Ýspanya’nýn Büyük Kaptaný” lakabýný aldý. Bu, onun hatrý sayýlýr navigasyonel yeteneklerini kullanmasýný gerektiren prestijli bir pozisyondu. Vespucci navigasyonel tekniklerin geliþtirilmesine ve yeni kaptanlar seçilmesine yardýmcý oldu.

22 Þubat 1512’de ölene dek bu makamda çalýþtý. Sýtmaya yakalandýktan sonra Ýspanya’da yaklaþýk 58 yaþýnda ölen Vespucci, günümüzde Floransa’da gömülü.

Amerika’nýn Adlandýrýlmasý

Vespucci’nin þöhreti, kendisiyle alay edilen dönemlerden geçti ve kimi zaman Vespucci, Columbus’un zaferini çalmaya çalýþan bir düzenbaz olarak görüldü. Fakat gerçekte iki kýtanýn ona ithafen isimlendirilmesini saðlayan þey Vespucci’nin hýrsý deðil, Martin Waldseemüller adlý bir Alman vaiz ve amatör haritacýnýn iþiydi.

1507 yýlýnda Waldseemüller ve diðer bazý bilim insanlarý, büyük haritalar içeren bir kozmoloji tanýtýmý üzerinde çalýþýyorlardý. Waldseemüller, Brezilya’nýn Vespucci’nin keþfettiði bölümüne, Vespucci’nin adýnýn feminen hali olan “Amerika” isminin verilmesini önerdi ve þunlarý söyledi: “Bu bölgenin onu keþfeden ve büyük yeteneklere sahip bir adam olan Amerigo’ya (Vespucci) ithafen Amerika olarak adlandýrýlmasýna itiraz edilmesini gerektiren haklý bir neden göremiyorum.”

Ýsim kabul gördü. Waldseemüller’in haritalarý Avrupa boyunca binlerce kopya sattý. Kongre Kütüphanesi’nin raporu gibi bazý raporlarýn aktardýðýna göre, Waldseemüller’in Amerika’nýn ismine dair ikincil düþünceleri vardý fakat bunlarý ifade etmek için geç kalmýþtý. 1538 yýlýnda Gerardus Mercator adlý bir haritacý, Yeni Dünya’nýn hem kuzeydeki hem güneydeki kara parçalarýna “Amerika” ismini yazdý ve o zamandan itibaren kýtalar bu isimle anýlmaya baþlandý.

Her þeye raðmen Vespucci’nin Avrupalýlara olan katkýlarýnýn deðeri azýmsanamaz. Cosme bu konudaki düþüncelerini þöyle dile getiriyor: “Amerigo Vespucci, AvrupalýlaraMundus Novus’un (“Yeni Dünya” kavramýnýn Latince versiyonu) kapýsýný açmak için kendisinden önceki bilim insanlarý ve kâþiflerin yazýya geçirdikleri bilgilerin yaný sýra kendi bilgileri ve yeteneklerini de kullandý.”

---

Live Science. 8 Þubat 2022.

Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >