Blog
Anadolu Hiyeroglif Yazýsý ile Tanýþýn
Anadolu Hiyeroglif Yazýsý ile Tanýþýn
Hiyeroglifleri sadece Antik Mýsýr’a mý ait sanýyorsunuz? Gelin Anadolu Hiyeroglif Yazýsý ile tanýþýn.
Mýsýr gerek filmlerde gerek kitaplarda genel olarak popüler kültürde karþýmýza hiyeroglif yazý ile özdeþleþtirilmiþ bir þekilde çýkar. Hiyeroglif kelimesinin kendisi bile, Yunanlarýn Mýsýr’daki yazýtlarý gördüklerinde kutsal bir yazý türü olduðunu zannettikleri için bu yazýyý hieros (kutsal) ve glyphein (yazmak) kelimelerinden türetmelerinden meydana gelmiþtir. Halbuki bu yazý sistemi Amerika’dan Asya’ya son derece geniþ bir coðrafyada kullanýlmýþtýr. (Maya, Olmek, Girit vb.) Kökeni tam olarak net olmasa da, Mýsýr ve diðer kültürler dýþýnda hiyeroglif yazýnýn ortaya çýktýðý yerlerden biri de Anadolu’dur. Ama ülkemizde bu durum pek bilinmez. Gelin bu dilin Anadolu’daki serüvenine birlikte kýsaca bir göz atalým.
Anadolu hiyerogliflerine baþlamadan önce Luvi diline biraz deðinmem gerekiyor. Luvice Bir Hint-Avrupa dili olup Eski Anadolu Dilleri kapsamýnda deðerlendirilmektedir. Bu dilin kullanýldýðý iki farklý yazý sistemi bilinmektedir. Bunlardan ilki çiviyazýsýdýr. Hitit baþkenti Hattuþa’da bulunan çiviyazýlý tabletlerde Luvice bazý metinlerin olduðu tespit edilmiþtir. Bu metinlerin çoðu ritüellerle yani dini ayinlerle ilgilidir. Fakat bu yazý sistemi daha çok devlet iþlerinde kullanýlmýþtýr. Bu yüzden halk arasýnda bilindiði pek söylenemez.
Neredeyse 700 yýl boyunca kullanýlmýþ
Buna karþýn Luvice’nin kullanýldýðý diðer yazý sistemi Anadolu Hiyeroglifleri olarak isimlendirilir. Bu yazý türü daha çok kaya anýtlarýndaki yazýtlarda, mühürlerde, mektuplarda, toprak satýþý ile ilgili belgelerde kullanýlmýþtýr. Yani halkýn dilidir. MÖ 1400’lü yýllardan itibaren yaygýnlaþan bu sistemin kullanýldýðý yazýtlarýn çoðunluðu MÖ 1000-700 yýllarý arasýnda tarihlenmektedir. (Neredeyse 700 yýl kullanýlmýþ!) Söz konusu yazýtlar ülkemizde Gaziantep, K. Maraþ, Þ. Urfa, Malatya gibi illerde genel olarak Güneydoðu Anadolu Bölgesi’nde ve bugün savaþýn hüküm sürdüðü Suriye topraklarýnda yer alan krallýklarýn tarihleri hakkýnda bilgi verirler. Bu bölge çok sayýda Hiyeroglif Luvice yazýt tespit edildiði için bu dilin merkezi olarak kabul edilmektedir. Fakat Hititlerin baþkenti Hattuþa baþta olmak üzere Ýzmir Kemalpaþa’daki Karabel Anýtý’na kadar geniþ bir coðrafyada bu dile ait yazýtlar tespit edilmiþtir.
Heceler
Bu dilin ilk sistematik çözümlemesine en önemli katkýlardan birini ünlü Fransýz Hititolog ve Eski Anadolu Dilleri uzmaný E. Laroche, 1960 yýlýnda “Hitit Hiyeroglifleri” adý altýnda yapmýþtýr. Laroche öncesi E. Forrer, B. Hrozny, P. Meriggi, I. Gelb hiyerogliflerin çözümlenmesine çok önemli katkýda bulunmuþlardýr. Fakat büyük kýrýlmayý H. Çambel ve H. Bossert’in 1947’de Karatepe’de bulduðu Fenikece ve Hiyerogliflerle yazýlmýþ çift dilli metinler saðlamýþtýr. 1973 yýlýnda bugün hayatta olan en önemli hiyeroglif uzmaný J.D. Hawkins ile birlikte A. M. Davies ve G. Neumann bu dil ile ilgili yeni okumalar yapmýþ, bazý yanlýþlarý düzeltmiþlerdir. Daha sonra D. Hawkins ve H. Çambel’in bütün hiyeroglif yazýtlarý seri bir þekilde yayýnlamaya baþlamalarý ve bu konuda daha fazla uzmanýn çalýþmaya baþlamasý ile birlikte Anadolu Hiyeroglifleri ya da Hiyeroglif Luvicesi daha iyi bilinir hale gelmiþtir. 20. yüzyýlýn baþlarýndan itibaren Hitit Hiyeroglifleri isimlendirmesi de bugün artýk yanlýþ olduðu için kullanýlmamaktadýr.
Üç sesli harf var
Hiyeroglif Luvice’de yani Anadolu Hiyeroglif yazýsýnda iþaretler, ya kelimeleri (Logogram) ya da heceleri karþýlar. Üç tane sesli harf vardýr. Bunlar –a,-i ve –u harfleridir. Bu harfler uzun ya da kýsa çeþitli þekillerde olabilmektedirler. Heceler bir sesli bir sessiz, (örneðin –ma) ya da bir sessiz bir sesli bir sessizden oluþabilirler ya da baþka varyasyonlardan oluþabilirler. Hiyeroglifler bustrofedon denilen sistemde saðdan sola baþlayýp alttaki satýrda tersten soldan saða gelerek yazýlýrlar. Sözcükleri ya da ifadeleri karþýlayan Logogramlar kolaylýk saðlamasý için bu dilin uzmanlarý tarafýndan Latince sözcükler ile ifade edilirler.
Hiyeroglif ruhu yaþýyor
MÖ 1. Binyýlda en çok otuz iþaretten oluþan, kolay öðrenilen ve basitçe uygulanan alfabelerin olduðu alfabetik yazý sistemlerinin yayýlmasý ile birlikte daha zor olan hece sistemi artýk tercih edilemez olmuþtur. Ama modern hayatta hala hiyeroglif ruhunun yaþadýðý söylenebilir. Nitekim bugün günlük hayatta sýklýkla kullandýðýmýz emojiler bu inanýlmaz dilin bugüne yansýmasý olarak da görülebilirler. Zaten ortaya çýktýklarý Japonya’daki yazý sisteminde de logogramlar kullanýlýr.
Anadolu’nun geçmiþine baktýðýnýzda karþýnýza çýkan medeniyettir, birikimdir, özgünlüktür. Bugün ülkenin eksiði olan her þeyi bu topraklarýn geçmiþinde bulmak mümkün. Sadece bakmamýz, görmemiz ve sahiplenmemiz gerekiyor. Bu yüzden herkesi bu zenginliði öðrenmeye, geleceðe taþýmaya, bu güzel ülkeyi içinde olduðu kötü þartlardan kurtarmak için geçmiþinden güç alarak geliþmeye çaðýrýyorum.
Faydalanýlan ve Önerilen Kaynaklar
Sedat Alp. Hitit Çaðý’nda Anadolu, Tübitak, 2001.
Annick Payne. Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions, 2012.
H.Craig. Melchert, “Luwians”, 2003. “Anadolu’nun Gizemli Halký: Luviler” adý ile (Kalkedon Yayýnlarý) Türkçe’ye çevrildi.
Johannes Friedrich, Kayýp Yazýlar ve Diller, 2001. Arkeoloji ve Sanat Yayýnlarý
Ali Dinçol, Anadolu’da Hiyeroglif Yazýsý, Arkeoatlas Dergisi Özel Koleksiyon, 2011
Aktüel Arkeoloji Dergisinin Anadolu’nun Kayýp Dilleri baþlýklý 36. Sayýsý.
Petra Goedegebuure | Luwian Hieroglyphs: An Indigenous Anatolian Syllabic Script
Kaynak: http://arkeofili.com/anadolu-hiyeroglif-yazisi-ile-tanisin/
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >