Blog
Antik Toplumlar, Modern Þehirler Ýçin Büyük Dersler Veriyor
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumAntik Toplumlar, Modern Þehirler Ýçin Büyük Dersler Veriyor...
Denver’dan Dubai’ye günümüz modern þehirleri, bir zamanlar ABD’nin güneybatýsý boyunca uzanan antik Pueblo toplumlarýndan bir iki þey öðrenebilir. Ýlk ders: ne kadar çok insan birlikte yaþarsa, yaþam standardý o kadar yükselir.
Bu bulgu, Science Advances dergisinde yayýmlanan ve Colorado Boulder Üniversitesi’nden arkeolog Scott Ortman tarafýndan yürütülen bir araþtýrma sonucu ortaya çýkarýldý.
Ortman, dünyanýn geçmiþinin, gelecek için anahtar rol oynayabileceðini söyleyen ve sayýlarý gittikçe artan antik çalýþmacýlarýndan biri. Bugün yaþayan insanlar yüzlerce veya binlerce yýl önceki medeniyetlerin baþarýlarýndan ve baþarýsýzlýklarýndan nasýl dersler çýkarabilirler?
(Kýzamýk, Büyük Þehirler Kurulduðunda Ortaya Çýkmýþ)
Arizona Eyalet Üniversitesi’nden Ortman ve Jose Lobo, 14. ve 16. yüzyýllar arasýnda Rio Grande Vadisi’ndeki tarým kasabalarýndan derinlemesine bilgi topladý. Pueblo köyleri büyüdükçe ve yoðunlaþtýkça, kiþi baþýna düþen gýda ve diðer mal üretimi de artmýþ görünüyordu. Modern toplumlar bunu not almalýlar!
Yani, iþlek caddeler, vatandaþlarý daha kârlý çýkarabilir.
Antropoloji Bölümü’nden, ayrýca New Mexico’daki Santa Fe Enstitüsü’ne de baðlý, yardýmcý doçent Ortman, “Ölçeðe göre artan bir gelir görüyoruz.” diyor. “Ne kadar çok insan birlikte çalýþýrsa, kiþi baþýna o kadar çok üretim olur.”
Ayný þeyin bugün geçerli olup olmadýðý, özellikle COVID-19 salgýnýnýn þehirler ve insanlarýn fiziksel yakýnlýðý üzerindeki benzeri görülmemiþ etkileri arasýnda açýk bir soru olmaya devam etmekte. Ancak güneþli iklimiyle Güneybatý’dan çýkan sonuçlarý bunun keþfetmeye deðer bir fikir olduðunu gösteriyor.
“Arkeolojik kayýt bugün önem verdiðimiz sorunlarý modern toplumlardan elde edebileceðimiz verileri kullanarak yapamayacaðýmýz yollarla öðrenmemize yardýmcý olabilir.” diyor Ortman.
Lezzetli yemekler
Araþtýrma, Ortman’ýn antik Roma’dan Ýnka dünyasýna, medeniyetlerdeki büyüme modellerini araþtýran Sosyal Reaktörler Projesi [Social Reactors Project] olarak adlandýrdýðý çabanýn yan çalýþmalarýndan biri.
Bu, genellikle modern ekonominin babasý olarak bilinen Adam Smith tarafýndan ilk olarak 18. yüzyýlda önerilen bir fikrin izini sürme giriþimidir. Milletlerin Zenginliði‘nde Smith, insanlarýn ticaret yapmasý ne kadar kolaylaþýrsa, ekonominin de o kadar büyüyeceðini söyleyerek piyasa büyüklüðünün asýl faydalarýný ortaya koydu.
(Antik ve Modern Þehirler Birbirinden Çok Farklý Deðil)
ABD’deki bir köpek bakým evinin yanýnda bir fýrýnýn, bu fýrýnýn yanýnda bir kuaför bulabileceðiniz herhangi bir þehri incelemeniz yeter.
Ortman, “Ýnsanlar birbiriyle daha sýk etkileþime girdikçe, bir kiþinin yapacaðý þeyler azalabilir ve bu etkileþimlerden ihtiyaç duyduklarýndan daha fazlasýný elde edebilir.” diyor.
Ona göre, sorun, bu “bir araya toplanmaya baðlý” büyümenin günümüzün büyük ve karmaþýk þehirlerinde izole edilmesinin zor olduðu. Ayný þey Rio Grande Vadisi için geçerli deðil.
16. yüzyýlda Ýspanyollarýn gelmesinden önce, yüzlerce köy þu anda Santa Fe olan yere yakýn bir bölgede uzanýyordu. Bu yerleþim yerlerinin büyüklüðü birkaç düzine sakinden, 3.000 kiþiye kadar deðiþiyordu. Bu insanlarýn çoðu da yaban mýsýrý ve pamuk ekerek hayatýný kazanýyordu.
Böyle bir geçim tarzý, bu topluluklarýn basit olduðu anlamýna gelmiyordu.
Ortman, “Eski tarihteki geleneksel görüþ, ekonomik devrimin sanayi devriminin baþlangýcýna kadar gerçekleþmediðiydi.” diyor.
O ve Lobo bu varsayýmý test etmeye karar verdiler. Ýkili, bölgedeki arkeolojik buluntularýn kapsamlý bir veri tabanýnýn altýný üstüne getirdi: Pueblo topluluklarýndaki odalarýn sayýsý ve büyüklüðünden çöp yýðýnlarýna ve çömleklere kadar her þeyi incelediler.
Açýk bir eðilimi ortaya çýkardýlar: Köyler kalabalýklaþtýkça, sakinleri de tam olarak Smith’in tahmin ettiði gibi, ortalama olarak daha iyi bir yaþam seviyesine ulaþmýþ gibi görünüyordu. Yaþam alanlarý büyüdü ve aileler daha çok boyalý seramik almaya baþladý.
Ortman, “Bunu, yemekleri birlikte paylaþmak için daha fazla yemek seti almak olarak düþünebilirsiniz.” diyor.
Sosyal baðlantý
Ekibin keþfettiði bu büyüme, Sosyal Reaktörler Projesi’ndeki araþtýrmacýlarýn tarih boyunca bir dizi medeniyette gördükleri bir modeli de takip ediyor gibi görünüyordu. Köylerin büyüklüðü her iki katýna çýktýðýnda, ekonomik büyüme belirteçleri ortalama %16 arttý.
Ortman, bu etkinin her yerde ayný þekilde gerçekleþmediðini söyledi. Örneðin, eþitsizlik ve ýrkçýlýk gibi faktörler, kent sakinlerinin dar alanlarda yaþadýklarýnda bile birlikte çalýþmalarýný engelleyebiliyordu.
Ancak Ortman, bu Pueblo topluluklarýnýn günümüz toplumlarý için önemli bir ders verdiðini ekledi: daha çok insan baþkalarýyla ne kadar çok baðlantý kurabilirse, o kadar baþarýlý olurlar.
“Diðer her þey eþit olduðunda, kentleþme her yerde insanlar için yaþamýn maddi koþullarýnda iyileþmelere yol açmalýdýr. “Tüm bu sorunlara raðmen dünyanýn bu yüzden kentleþmeye devam ettiðini sanýyoruz.”
University of Colorado at Boulder. 19 Temmuz 2020.
Makale: Ortman, S., & Lobo, J. (2020). Smithian growth in a nonindustrial society. Science advances, 6(25), eaba5694.
Yazar: Melis Kayhan
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >