Biliyoruz ki hastalýk, insanlar olduðu sürece vardý, fakat arkeologlar geçmiþte yaþanmýþ bu hastalýklarý nasýl belirliyor?

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Paleopatoloji, gerek iskeletlerden gerek yumuþak dokudan antik hastalýklarý okuma bilimidir. Antik dönem insanlarýnýn baþ ettiði hastalýklarý incelemek, hem o dönem hakkýnda önemli bilgiler saðlýyor, hem de bugünün hastalýklarýný daha iyi anlamamýzý saðlýyor.

1) Yumuþak Doku Kalýntýlarý

Konu hastalýklara gelince mumyalar sakladýklarý yumuþak dokularla oldukça cömert birer kaynak oluveriyorlar. Farklý topluluklardan 137 mumyanýn CT taramasý, mumyalarýn %30’unun damar týkanýklýðý (artherosclerosis) yaþadýðýný ortaya koydu. Bugüne kadar damar týkanýklýðý, yaðlý yiyecekler ve tembel bir yaþam stilinin sonucu olan modern bir hastalýk olarak görülüyordu. Görünen o ki, mumyalarýn da daha az cips yemesi gerek!

2) Ýskelet Kalýntýlarý

Kemik üzerinde bir çok hastalýk belirleyici iz býrakýr, bunlara örnek olarak eklem hastalýklarý, travma, aðýz hastalýklarý, bulaþýcý hastalýklar ve tümörler verilebilir.

Costebelle, Fransa’dan frengi izleri taþýyan iskelet

Söz gelimi, bulaþýcý olan frengi hastalýðý kafatasýnda, bacakta ve kaval kemiðinde belirgin izler ve yaralar býrakýr. Arkeologlar artýk hastalýðýn kökenine kadar indi, ve frenginin 1600 yýl önce Yeni Dünya’da ekvator frengisi denilen bir hastalýktan evrildiðini buldu.

3) Kimyasal Analiz

Kimyasal analiz de bize hastalýklar hakkýnda pek çok þey söyleyebilir. Araþtýrmacalar yakýn bir zaman önce  kemiklerde sýtma hastalýðýný teþhis etme yolunu buldu. Bu çalýþmada Romalý kemikleri kullanýldý.

4) Moleküler Analiz

Moleküler analiz ismiyle müsemma, DNA da dahil olmak üzere eski kemiklerdeki moleküllerin incelenmesi iþlemi.

Tüberkülozlu mumya. Görsel: G.E.Smith, M.A.Ruffer – Ruffer. Studies in the Paleopathology of Egypt (1921)

Araþtýrmacýlar uzun zamandýr tüberkülozun Yeni Dünya’ya Avrupalýlar tarafýndan getirip getirilmediðini tartýþýyordu. Fakat Alman bilim insanlarý Kolombus’un oraya varmasýndan önce de Yeni Dünya’da tüberkülozun mevcut olduðunu gösterdi. Perulu iskeletlerin tüberkülozlu DNA’larýný inceleyen ve tüberkülozun modern versiyonlarýyla karþýlaþtýrma yapan araþtýrmacýlar, en yakýn varyantýn foklarda olan versiyon olduðunu gösterdi. Muhtemelen hastalýk hayvanlar yoluyla yayýlmýþtý.

5) Dokusal analiz

Dokubilim (histoloji), hücresel yapýlarý inceler. Paleopatolojik anlamda bu, iskelet kalýntýlarýnda hastalýklar nedeniyle oluþan hücrelesel bozukluklarý mikrsokoplarla incelemektir.

Dokusal analiz “Dr Granville’in  mumyasý” (1825’te otopsisi yapýlan Mýsýrlý numune)  hakkýndaki yanlýþý göstermeye yaradý. Mumyanýn yumurtalýk kistinden dolayý öldüðü düþünülüyordu. Oysa dokusal incelemelerde araþtýrmacýlar kistin iyi huylu olduðunu buldu, ve gerçek ölüm nedenini anormal akciðer hücrelerinden hareketle tüberküloz olarak saptadý.

6) Radyografi/Röntgen analizi

Hastalýklarý araþtýrýrken, X ýþýný gibi elektromanyetik radyasyon kullanýlarak vücudun ve kemiklerin. Röntgen çekmek hastalýk aramada yaygýn bir yöntemdir.

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Radyografi, diðer paleopatolojik yöntemlerle birlikte kullanýlarak, Sudan’dan 3000 yýllýk bir iskelette kanserin erken kanýtlarýnýn teþhisinde kullanýldý. Araþtýrmacýlar  kemik bozukluklarýný inceleyerek, bunlarýn bilinmeyen bir yumuþak doku kanserinin semptomlarý olduðuna karar verdi. Bilim insanlarý radyografinin kemiðin içini görüp, hastalýðýn baþladýðý yeri bulma noktasýnda en iyi yollardan biri olduðunu belirtti.

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Ve sonuç olarak… Neden hastalýklarý inceliyoruz ?

Paleopatoloji, hastalýklarý inceleyerek bize o dönemin insanlarýnýn týbbi tedavileri, hayat koþullarý ve beslenmeleri hakkýnda bilgi verebilir. Hastalýðýn nasýl yayýldýðý ve evrildiðini incelemek, bize eski kültürlerin bu hastalýklarla iliþkisini gösterebilir. Geçmiþi anlama noktasýnda oldukça iyi bir kaynak olduðu kadar, modern hastalýklar konusunda da önemli bilgiler verebilir ve araþtýrmacýlara hastalýðýn günümüzde davranabileceði konusunda bilgi saðlar. Geçmiþ hayatlarý anlama noktasýnda hastalýklarý çalýþmak oldukça önemlidir, çünkü hastalýk ilk insanlardan bu yana insan hayatýnýn bir parçasý olagelmiþtir.- Digventures-Arkeofili.com