Blog
Bira Ne Zaman İcat Edildi?
Biranın tam olarak ne zaman ve nerede üretildiği hâlâ bilinmiyor olsa da, bir şey kesin: Eski çağlardaki biraların tadı, modern bir lagerin tadından oldukça farklıydı.
Erman Ertuğrul - www.arkeofili.com
İnsanlar fermantasyonu binlerce yıl önce keşfetti, ancak eski çağlardaki biralar bugünkülerden çok farklı tatlara sahipti.
Mermer silindir mühürde bir adam büyük olasılıkla bira içeren büyük bir kaptan pipetle içiyor. C: British Museum
Bira, dünyanın en popüler içeceklerinden biri ve neredeyse her ülkenin kendi yerel birası var. Yalnızca ABD’de 2023 yılında bira pazarı toplamda 116,9 milyar dolara ulaştı ve bira fabrikaları 192 milyon varil bira sevkiyatı yaptı.
Ancak bugün bildiğimiz soğuk ve köpüklü bira her zaman yoktu. Peki bira tam olarak ne zaman icat edildi?
Yanıt, binlerce yıl öncesine uzanıyor. Ancak biranın kesin kökeni hâlâ tam olarak bilinmiyor ve eski zamanlarda üretilen biraların tadı, günümüzde alışık olduğumuzdan çok farklıydı.
“Biranın tam olarak nasıl keşfedildiğini aslında bilmiyoruz” diyor Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesi’nde tarih doçenti olan Tate Paulette. “Sahip olduğumuz türdeki kanıtlar göz önüne alındığında, bu tür bir soruya kesin bir yanıt bulmamız pek mümkün görünmüyor.”
Paulette’in açıkladığına göre insanlar fermantasyonu o kadar uzun zaman önce keşfetmişti ki, bira üretiminin nerede başladığına dair kanıt bulmak oldukça zor. Kanıtların çoğu organik kalıntı analizlerinden elde ediliyor.
Bu teknikle arkeologlar, eski seramik veya taş kaplarda tahıl fermantasyonuna dair kimyasal izleri tespit edebiliyor. Araştırmacılar, tarımın ortaya çıkmaya başladığı Neolitik Dönem’e (yaklaşık 10.000 ila 4.000 yıl önce) kadar uzanan birçok arkeolojik alanda bira üretimine dair güçlü bulgular ortaya çıkardı.
Bilinen en eski bira
Penn State Üniversitesi’nde antropoloji doçenti olan Kirk French, Çin’de bulunan 9.000 yıllık yerleşimleri eski bira üretiminin en güçlü kanıtı olarak gösteriyor. Çin’in güneydoğusundaki Qiaotou arkeolojik alanında arkeologlar, insan iskeletlerinin yakınındaki eski çömleklerde bitki, maya ve küf kalıntıları buldu. Bu da çömleklerin bira benzeri fermente bir içecek içerdiğini gösteriyor. Yapılan analizler, bu kaplardaki içeceğin ayrıca pirinç, yumru kökler ve mantarlar içerdiğini de ortaya koydu.
Aynı döneme ait Çin’deki bir başka yerleşim olan Jiahu’da ise tahıl fermantasyonuna ait kimyasal izler taşıyan bronz kapların yanı sıra, pirinç, bal ve meyve kalıntıları bulundu.
French, Jiahu bölgesindeki kanıtların eski biraya dair en kesin bulguları sunduğunu söylüyor; çünkü bu kimyasal izler doğrudan içki kaplarında bulundu. Daha da eski bira üretim örnekleri olabilir, fakat bu örneklerdeki kanıtlar daha zayıf. Bunun nedeni, bu daha eski alanlardaki analizlerin yemek pişirme kaplarındaki kalıntılara dayanması; bu kaplar ekmek ya da lapa yapımında da kullanılmış olabilir. Her iki süreç de az miktarda fermantasyon içerdiğinden, bira üretimiyle aynı kimyasal izleri bırakabilir.
Göbeklitepe D yapısı. C: Wikimedia Commons
Bu daha eski yerleşimlerden biri, Türkiye’de bulunan ve yaklaşık 11.000 yıl öncesine tarihlenen Göbeklitepe. Burada araştırmacılar, öğütülmüş tahıl kalıntıları taşıyan büyük taş kaplar buldu. Bu kaplar ekmek üretiminde de kullanılmış olabilir, fakat araştırmacılardan biri taş yüzeyindeki işçilik izlerinin, tahılların ekmek yapımı için değil, bira fermantasyonu veya lapa üretimi için daha iri şekilde öğütüldüğünü düşündürdüğünü belirtiyor.
Bazı arkeologlar, biranın kökeninin daha da eskiye, İsrail’in Haifa kenti yakınlarındaki 13.000 yıllık bir mağaraya kadar uzanabileceğini öne sürüyor. Burada, kayaya oyulmuş çukurlarda nişasta granülleri bulundu ve bu da fermantasyona işaret edebilir. Ancak yine de, bu taş çukurların içecek değil yiyecek üretimi için kullanılmış olması da mümkün.
“Orada bira üretilmiş olması tamamen mümkün” diyor French. “Ama nihayetinde kanıtlar bu konuda kesin bir sonuca ulaşmak için fazla belirsiz.”
Paulette ise, insanların ilk biralarını tam olarak ne zaman ürettiklerini hiçbir zaman kesin olarak bilemeyeceğimizi söylüyor. Ancak ortaya çıkan yeni kanıtlar, bu tarihi giderek daha da geriye itiyor. Her iki uzman da, biranın dünyada tek bir yerde “icat edilip” oradan yayıldığı fikrinin pek olası olmadığını belirtiyor. Onun yerine, fermantasyonun dünyanın farklı yerlerinde, farklı topluluklar tarafından bağımsız olarak keşfedilmiş olabileceği düşünülüyor.
Sümer’den kalma tasvirler, insanların ortak kaplardan pipetlerle bira içtiğini gösteriyor. C: The Met
Eski Biraların Tadı Nasıldı?
Biranın tam olarak ne zaman ve nerede üretildiği hâlâ bilinmiyor olsa da, bir şey kesin: Eski çağlardaki biraların tadı, modern bir lagerin tadından oldukça farklıydı.
Her şeyden önce, ekşi bir tada sahipti — bu tat, hem mayaların hem de laktik asit bakterilerinin tahılı fermente etmesiyle oluşuyordu, diyor Paulette. Ayrıca eski bira muhtemelen yoğun ve süzülmemişti. Bunun nedeni, eski bira üretim sürecinin, öğütülmüş tahıl ile suyun karıştırılmasıyla başlaması ve fermantasyondan sonra kalan tortuların her zaman filtrelenmemesiydi. Paulette, Mezopotamya’da “filtrelenmemiş” biradan bahseden bazı yazılı kaynaklar olduğunu belirtiyor. Ancak çoğu zaman, o döneme ait görseller ve arkeolojik bulgular, insanların filtre uçlu pipetlerle bira içtiğini gösteriyor. Bu da biranın süzülmeden tüketildiğine işaret ediyor.
Eski çağlarda bira büyük olasılıkla fermente olduktan sonra kısa süre içinde tüketiliyordu; aksi takdirde hızla bozulup zararlı küf veya bakteriler gelişebilirdi. Bu nedenle eski biralar, günümüzün gazlı ve yüksek alkollü IPA’lerinin aksine, oldukça durgun ve düşük alkollüydü. Ayrıca soğutma teknolojilerinin olmadığı bir dönemde, bu biralar kesinlikle buz gibi servis edilmiyordu.
French, bugün tanıdığımız ve sevdiğimiz biraların yalnızca yaklaşık 500 yıllık olduğunu söylüyor.
French, “Gerçek anlamda 1500’lerde başlıyorlar, Çek ve Alman biralarıyla” diye açıklıyor. Tam da bu dönemde, birayı soğukta fermente eden ve berrak, ferah ve gazlı içeceği ortaya çıkaran “lagerleme” yöntemi geliştiriliyor. Takip eden yüzyıllarda Almanların dünyanın dört bir yanına göç etmesiyle bu bira üretim tekniği de yayılıyor.
“Bu yüzden çok fazla seyahat ettiyseniz, dünyanın neresine giderseniz gidin — her yerde temel bir lager bulabiliyorsunuz” diyor French.
Live Science. 3 Mayıs 2025.
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >