Blog
Çift Başlı Kartalın Mirası: Hitit Krallarından Modern İkonlara
İster antik kapılara oyulmuş olsun, ister modern bayraklara işlenmiş olsun, geçmişi bugünle birleştirerek büyülemeye ve ilham vermeye devam ediyor.
www.arkeonews.com
Çift başlı kartal, insanlık tarihinin en kalıcı sembollerinden biridir. Günümüzde imparatorluk gücünün, dini otoritenin ve kültürel mirasın bir amblemi olarak kabul edilen bu sembolün kökenleri 4.000 yıl öncesine dayanır. Genellikle Bizans İmparatorluğu ve Doğu Ortodoks Kilisesi ile ilişkilendirilse de, çift başlı kartalın hikayesi çok daha önce başlar; antik Hititlerin kraliyet saraylarında ve hatta ondan da önce Mezopotamya dini sembolizminde.
Hitit ve Mezopotamya Kökenleri
Chariton'un akademik çalışması da dahil olmak üzere arkeolojik ve ikonografik araştırmalara göre, çift başlı kartal Hitit sanatında ilk kez MÖ 2. binyılda ortaya çıktı ve daha da erken Mezopotamya motiflerinden etkilendi. Bu bağlamlarda, çift başlı kuş egemenliği, korumayı ve ilahi iyiliği sembolize ediyordu.
Önemli örnekler şunlardır:
Hattuşa ve Alaca Hüyük'ten kartalın kral veya tanrı figürlerini taşıdığını gösteren mühür ve heykeller.
Alaca Hüyük'teki Sfenks Kapısı'nda, kartalın avını pençeleriyle kavraması, yaşam üzerindeki gücün göstergesidir.
Hurri panteonundan göksel otoriteyi simgeleyen tanrıçalara kartalın destek verdiği Yazılıkaya kutsal alanı.
Aslan başlı kartal İmdugud (Anzu) gibi Mezopotamya öncülleri, bu motifin Hitit kültürüne göç edip dönüşerek hem dini hem de kraliyet amaçlarına hizmet ettiğini düşündürmektedir.
Yazılıkaya kaya tapınağının (MÖ 14.-13. yüzyıl) A Odası'ndaki merkezi kabartma sahnesinin yorumlayıcı çizimi, iki tanrıçayı destekleyen çift başlı bir kartalı göstermektedir. Bu çizim, arkeolojik bulgulara dayanarak orijinal kabartmayı yeniden yapılandırmaktadır. Kaynak: Akurgal, 1973, Şekil 151
Sembolik Anlamlar ve İkonografi
Hitit kültüründe çift başlı kartal sadece dekoratif bir simge değildi:
İki baş, gök ve yer, ya da savaş ve barış gibi ikili alemler üzerinde uyanıklığı sembolize ediyor olabilir.
Kartalın şahincilikle olan ilişkisi aynı zamanda onun asalet ve kontrolle olan bağlantısını da güçlendirdi.
Motif, genellikle bükülmüş bantlar ve destekleyici insan figürlerinin yanında ortaya çıkıyor ve kozmolojik veya hanedan temalarına işaret ediyor.
Bu özellikler, motifin Anadolu'ya ve Doğu Avrupa'ya yayılmasıyla birlikte büyük olasılıkla devam etti.
Suriye'den mühür baskısı; tarihi bilinmiyor (Porada 1948: Levha CXLI, 936E)
Bizans İmparatorluğu ve Hıristiyan Sembolizmi
Çift başlı kartal, 10. yüzyılda baskın bir sembol olarak yeniden ortaya çıktı ve Bizans İmparatorluğu tarafından imparatorluk birliğinin bir işareti olarak benimsendi. İmparator I. Isaac Komnenos döneminde kartal, hem Doğu hem de Batı üzerindeki hakimiyeti temsil eden belirgin iki başını kazandı.
13. yüzyıla gelindiğinde:
Paleologos Hanedanlığı'nın amblemi haline gelmiş ve kilise ile devletin Symphonia doktrini altında birleşmesini simgelemiştir.
Sarı-siyah kartal bayrağı, Ortodoks Hristiyanlığının ve Bizans sarayının manevi üstünlüğünün görsel bir temsili haline geldi.
Kültürler ve Dinler Arası Kabul
Bizans İmparatorluğu çevre güçlerle etkileşime girdikçe, çift başlı kartal şu ??kişiler tarafından benimsendi:
İspanya ve Selçuklu İmparatorluğu'ndaki İslam hükümdarlarının sikke ve sancaklarında yer alması.
Selçuklu sonrası dönemde Nasir al-Din Mahmud (1200-1222 AD) tarafından basılan İslami para. Resim cc BY-NC 2.5 lisansı altında lisanslanmıştır.
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nda ilahi imparatorluk yönetiminin sembolü olarak görülüyordu.
Rus Çarları, özellikle III. İvan'ın Sophia Palaiologina ile evlenmesinden sonra Bizans otoritesinin devamlılığını iddia etmeye başladılar.
İlginçtir ki, Hindistan'da, Gandaberunda olarak bilinen benzer bir sembol, Vishnu'nun yıkıcı ve yenileyici güçleriyle bağlantılı olarak Hindu mitolojisinde ortaya çıktı. Çift başlı kuş, tapınak fresklerinde, stupalarda ve hatta Vijayanagara sikkelerinde belirir ve bu da motifin kültürler arası yankısını gösterir.
Batı'da ve Modern Zamanlarda Sembol
Haçlılar amblemi ilk olarak seyahatleri sırasında Selçuklu bayrakları aracılığıyla görmüş olabilirler ve daha sonra Batı Avrupa'ya tanıtmışlardır. Kısa sürede şurada popüler oldu:
Fransa, şövalyelik sloganları taşıyan soylular arasında.
İtalya, özellikle Modena gibi dükalık armaları konusunda.
İngiltere'de Robert George Gentleman gibi şövalyelerin armalarını süslemiştir.
Modern zamanlarda da sembol varlığını sürdürüyor:
Yunan Ortodoks Kilisesi'nin resmi amblemi olarak.
Ülke armalarında (örneğin Arnavutluk, Sırbistan, Rusya, Karadağ).
Sporda ise İstanbullu mültecilerin kurduğu AEK Atina adlı Yunan futbol kulübü dikkat çekiyor.
Karadağ Bayrağı. Kredi: Kanu Malı
Modern devlet sembolizminde çift başlı kartalın bir diğer belirgin örneği Karadağ’ın ulusal bayrağında bulunur . 2004'te kabul edilen ve Petrovic-Njegoš hanedanının daha önceki armalarına dayanan amblem, açıkça Bizans imparatorluk modelinden etkilenen altın bir çift başlı kartal içerir. Bu sembol yalnızca Karadağ'ın egemenliğini temsil etmekle kalmaz, aynı zamanda Doğu Ortodoksluğu ve Bizans geleneğiyle olan tarihi ve dini bağlantılarını da yansıtır. Kartal, monarşik otoritenin sembolleri olan bir asa ve bir küre taşırken, merkezi kalkan hem sürekliliği hem de bağımsızlığı vurgulayan altın bir aslanı tasvir eder.
Gizemli Mezopotamya kökenlerinden ve görkemli Hitit görünümlerinden imparatorluk Hristiyanlığı tarafından benimsenmesine ve küresel yayılmasına kadar, çift başlı kartal zamansız bir güç, ikilik ve miras sembolü olmaya devam ediyor. İster antik kapılara oyulmuş olsun, ister modern bayraklara işlenmiş olsun, geçmişi bugünle birleştirerek büyülemeye ve ilham vermeye devam ediyor.
Kaynak: Chariton, JD (2011). Hitit çift başlı kartalının Mezopotamya kökenleri. UW-L Lisans Araştırmaları Dergisi, 14, 1–13.
Alexander, RL (1989). Alaca Hüyük'teki Sfenks iskelelerinde büyük bir kraliçe. Anadolu Çalışmaları, 39, 151–158.
Canby, JV (2002). Hitit topraklarında şahin avcılığı (şahin avcılığı). Antik Yakın Doğu Çalışmaları Dergisi, 61(3), 161–201.
Collins, BJ (2010). Hitit sanatında ve metinlerinde hayvan hakimiyeti. DB Counts ve B. Arnold (Ed.), Eski Dünya ikonografisinde hayvanların efendisi (s. 59–74). Archaeolingua Vakfı.
Porada, E. (1993). Neden silindir mühürler? MÖ dördüncü ila birinci binyılda Antik Yakın Doğu'nun oyulmuş silindir mühür taşları The Art Bullteni, 75(4), 563–582.
Antik Kökenler
Kapak Görseli Kredisi: Yazılıkaya Tapınağı'nın A Odası'nın merkezi sahnesi, iki tanrıçayı destekleyen çift başlı kartal (Akurgal 1973: Şekil 151)
By Leman Altuntaş
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >