Blog
Çömleklerde Gizli Ağlar: 6.000 Yıllık Jomon Balıkçılık Teknolojisi X-ışınlı BT Taramalarıyla Yeniden Oluşturuldu
Ekip, kuzeydeki Hokkaido ve güneydeki Kyushu olmak üzere iki uzak bölgeden gelen çanak çömlekleri inceledi.
www.arkeonews.com
Dikkat çekici bir çalışmada, Japon arkeologlar Jomon dönemine ait balık ağlarını dijital ve fiziksel olarak yeniden canlandırarak tarih öncesi teknoloji ve kültürel uygulamalara eşi benzeri görülmemiş bir bakış açısı sundular.
Kumamoto Üniversitesi'nden Hiroki Obata ve Yoon-ji Lee liderliğindeki araştırma, binlerce yıl önce kaybolan ancak izlerini çanak çömlek parçalarında saklı bırakan ağları yeniden inşa etmek için son teknoloji X-ışını bilgisayarlı tomografi (BT) taramalarını silikon döküm teknikleriyle birleştiriyor.
Jomon Dünyasına Bir Pencere
Jomon dönemi (MÖ 14.000-900), avcı-toplayıcı toplumların yoğun olarak balıkçılıkla uğraştığı Japonya'da dönüşümsel bir dönemdi. Arkeologlar, dönemin deniz kabuğu höyüklerini, balık kalıntılarını ve aletlerini uzun zamandır biliyorlardı. Ancak en temel eşyalardan biri olan balık ağları, bitki lifleri zamanın testinden nadiren geçtiği için hala bulunamıyordu. Şimdiye kadar araştırmacılar çoğunlukla dolaylı kanıtlara, "tekstil baskılı çanak çömlek" olarak bilinen seramikler üzerindeki ağ şeklindeki baskılara güveniyorlardı.
Arkeoloji Bilimi Dergisi'nde yayınlanan yeni çalışma, bu izlerin gerçekten de balık ağları tarafından yapıldığını doğrularken, şaşırtıcı alternatif kullanım alanlarını da ortaya koydu. Bu, çanak çömlek kanıtlarına dayanan tarih öncesi Japon ağlarının ilk bilimsel rekonstrüksiyonudur.
Çömlekçilik Yoluyla Ağları Yeniden Keşfetmek
Ekip, kuzeydeki Hokkaido ve güneydeki Kyushu olmak üzere iki uzak bölgeden gelen çanak çömlekleri inceledi.
Hokkaido (Shizunai-Nakano tarzı çanak çömlek, yaklaşık 6000 yıl önce): BT taramaları, resif düğümleriyle bağlanmış geniş gözenekli ağları ortaya çıkardı. Bu ağlar kullanıldıktan sonra atılmamış, çanak çömlek yapımında takviye olarak yeniden kullanılmıştı. Birleştirilmiş ve gerilmiş ağlar, kil bobinlerine entegre edilmişti ve bu da onları çanak çömlek üretimi için vazgeçilmez hale getirmişti.
Kyushu (Son Jomon ve Erken Yayoi çanak çömlekleri, yaklaşık 3200-2800 yıl önce): Burada, genellikle 6,5 milimetreden ince, ince gözenekli ağlar bulundu. Sağlam kuzey ağlarının aksine, bunlar muhtemelen balıkçılık için değil, kap, kalıp veya çanak çömlek yapımında ayırıcı madde gibi alternatif amaçlar için kullanılıyordu. Birçoğu, balıkçılık ekipmanından ziyade kumaş dokumaya daha çok benzeyen, basit üstten düğümler veya "düğümlü sarma" olarak bilinen bir teknik kullanıyordu.
Bu bulgular yalnızca teknolojik beceriyi değil, aynı zamanda kültürel çeşitliliği de ortaya koyuyor: Kuzey ve güney toplulukları farklı düğüm yöntemleri, iplik bükümleri ve göz boyutları kullanıyordu. Bu ayrıntılar, yalnızca pratik ihtiyaçları değil, bölgesel gelenekleri ve malzeme tercihlerini de yansıtıyor.
Antik Japon balık ağları X-ışını BT taramalarıyla yeniden canlandırıldı. Kaynak: Obata, H. ve Lee, Y.-J. Arkeoloji Bilimi Dergisi (2025)
Ağ Yapımının Maliyeti
Ağların yeniden inşası, yaratımlarının ardındaki muazzam emeği de ortaya koydu. Hokkaido çömleklerindeki baskılardan yeniden inşa edilen bir ağ, bitkisel liflerin hazırlanması için harcanan zaman hariç en az 85 saatlik kalifiye işçilik gerektiriyordu. Pratikte, bir balık ağı yapmak 10 günden fazla zaman alabilirdi. Bu yatırım göz önüne alındığında, ağlar atılamayacak kadar değerliydi. Bunun yerine, orijinal kullanım ömürlerini doldurduktan sonra çömlek üretiminde yeniden kullanılıyorlardı.
Bu yeniden kullanım döngüsü, kaynakların korunmasına yönelik erken bir farkındalığın göstergesidir; bu anlayış, günümüzde sürdürülebilirliğe verilen önemle de örtüşmektedir. Jomon toplumunda ağlar tek kullanımlık ürünler değil, balıkçılık günleri sona erdikten çok sonra bile hizmet vermeye devam eden değerli araçlardı.
Düğümler, Bükülmeler ve Kültürel Kimlik
Çalışma ayrıca işçilikteki ince ama belirgin farklılıkları da vurguluyor. Hokkaido'da ağlar, güçlü ancak biraz dengesiz ağlar üreten bir stil olan resif düğümleriyle bağlanmış S şeklinde bükülmüş ipliklerle yapılırdı. Buna karşılık, Kyushu ağlarında basit üstten düğümlerle bağlanmış Z şeklinde bükülmüş iplikler kullanılırdı. Bu farklılıklar, iplik yapımında ve düğüm atmada bölgesel lehçeler veya çömlekçilik stilleri kadar önemli kültürel geleneklere işaret ediyor.
İlginç bir şekilde, araştırmacılar bulgularını etnografik kayıtlarla karşılaştırarak, benzer düğüm ve iplik bükümlerinin Asya ve Kuzey Avrupa'daki tarih öncesi alanlarda da görüldüğünü belirttiler. Bu, antik topluluklar arasında daha geniş bilgi ağları ve ortak teknikler olduğunu gösteriyor.
Teknoloji Geçmişi Canlandırıyor
Bu çalışmayı özellikle dikkat çekici kılan şey, kullanılan yöntemdir. Arkeologlar, yüksek çözünürlüklü BT taramasını silikon dökümle birleştirerek, silik izleri ayrıntılı üç boyutlu rekonstrüksiyonlara dönüştürdüler. Bu sayede iplik kalınlığını, düğüm tiplerini belirleyebildiler ve hatta net boyutları hesaplayabildiler.
Balık ağlarının ötesinde, bu metodolojik atılım, dünya çapındaki diğer lif bazlı eserlerin analiz edilmesi için de olanaklar sunuyor. Çeşitli kültürlere ait çanak çömlek parçaları, uzun süredir çürümeye terk edildiği düşünülen tekstil, kap veya dokuma ürünlerinin gizli izlerini içerebilir.
Shizunai-Nakano tarzı çanak çömleklere yerleştirilmiş ağlardaki boşlukların dağılımını gösteren X-ışını 3B görüntüleri ve kesit görüntüleri. 1: Nakanodai A alanı, 2: Shiomidai alanı, 3: Tobinodai alanı. Kaynak: Obata, H. ve Lee, Y.-J. Arkeoloji Bilimi Dergisi (2025)
Karmaşık Bir Maddi Kültür
Bulgular, çanak çömlek üzerindeki ağ izlerinin her zaman balıkçılık araçlarını temsil ettiği varsayımına meydan okuyor. Oysa ağlar çok yönlüydü; balıkçılık aleti, saklama kabı, kalıp ve yapısal güçlendirme olarak kullanılıyordu. Bu çok yönlülük, nesnelerin günlük yaşam alanları (yiyecek toplama, el sanatları ve kaynak yönetimi) arasında akıcı bir şekilde hareket ettiği dinamik bir maddi kültürü yansıtıyor.
Yenilik ve Sürdürülebilirliğin Mirası
Jomon dönemine ait kayıp ağları yeniden canlandıran araştırmacılar, yalnızca eski balıkçılık teknolojisini ortaya çıkarmakla kalmadı, aynı zamanda daha geniş kültürel değerleri de aydınlattı. Bu tarih öncesi topluluklar becerikli, yaratıcı ve sürdürülebilirliğe özen gösteriyorlardı. Uygulamaları, günümüzün çevresel zorluklarının üstesinden gelmede çok önemli olan yeniden kullanım ve adaptasyon ilkelerinin insanlık tarihinde derin kökleri olduğunu bize hatırlatıyor.
Arkeologlar gelişmiş görüntüleme teknolojilerini uygulamaya devam ettikçe, daha fazla gizli hikaye ortaya çıkabilir ve antik toplumların kaynaklarını en iyi şekilde kullanarak nasıl geliştiklerine dair yeni bakış açıları sunabilir.
Obata, H. ve Lee, Y. (2025). Çömleklerin içine gizlenmiş ağlar: Japonya'nın Jomon döneminde yeniden canlandırılan balık ağları. Arkeolojik Bilimler Dergisi, 179, 106231.
Kapak Görseli Kredisi: Irie-Takasago Kabuk Midden balık kancaları.
By Oğuz Kayra
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >