Blog
Dünya, Ýnsan Çaðý’na Girmiþ Olabilir
Dünya, Ýnsan Çaðý’na Girmiþ Olabilir
Jeologlar, yeni bir jeolojik dönem olan Ýnsan Çaðý’nýn (Antroposen dönem) ne zaman baþladýðýný belirlemek için Dünya’daki en uygun noktayý arýyor.
New York’taki Staten Adasý çöplüðüne en yoðun olduðu dönemde günde 26 bin ton çöp taþýnýyordu. C: Alamy
Jeologlar, insanýn dünya üzerinde büyük etkide bulunduðu yeni bir jeolojik çaða girildiðini tartýþýyor. Antroposen ya da Ýnsan Çaðý adý verilen bu çaðýn baþlangýç verilerini içeren en uygun bölge aranýyor.
Gezegenemiz çalkantýlý bir tarihe sahip. Bu tür olaylardan biri 252 milyon yýl önce Dünya’nýn volkanik aktivite ile sarsýlmasý ve bunun yaþamý tehdit eder boyutta olmasýydý.
Jeologlar, Permiyen dönemin sonu ve Triyas devrinin baþlangýcý olarak görülen bu dönemi, Dünya tarihinde en büyük kitlesel yok oluþ olayý olarak adlandýrýyor.
Ancak bu olaya isim takmak yetmiyor. Bilim insanlarý ayrýca bu dönemde yaþananlarýn özeti olarak görülen kayalarýn yerini bulmak istiyor.
20 yýllýk bir tartýþmanýn ardýndan 2001’de bu soruna nihayet bir çözüm bulundu.
Çin’in Zhejiang eyaletinde Meishan bölgesindeki bir uçurumda bu döneme en iyi ýþýk tutan verileri katmanlar halinde görmek mümkün.
Bazý jeologlar 70 yýl kadar önce yeni bir jeolojik dönüm noktasýna girdiðimize inanýyor. Ýnsanýn dünya üzerindeki etkisine istinaden buna “insan çaðý” anlamýnda Antroposen çaðý adý veriliyor.
Peki bu çaðýn baþlangýcýný gösteren en iyi veriler nerede bulunabilir?
ABD’nin Colorado bölgesinde iki ayrý jeolojik çaðýn sýnýrýný oluþturan nokta iþaretlenmiþ.
Britanya Jeoloji Derneðinden Colin Waters bu dönemin baþlangýcý sayýlacak izleri bulmanýn daha önce karþýlaþýlmamýþ sorunlar içerdiðini söylüyor.
Daha önceki dönemlere ait izler Meishan’da olduðu gibi uçurumlarda bulunabiliyor. Ama kayalýk uçurumlarýn oluþmasý on binlerce yýl alýyor.
Ancak Waters ve ekibi, Antroposen çaðýnýn 1950’lerde baþladýðýna ve bunun göstergesinin kimyasal veya biyolojik veriler olacaðýna inanýyor. Atom bombasý denemeleri sonucu atmosferde oluþan radyoaktivite, çevremizde mikroplastik yoðunlaþmasý veya daha baþka bir þey…
Bunlarýn bulunabileceði yer çöp yýðýnlarýmýz da olabilir. Bu yüzden araþtýrmacýlar New York’taki Staten Adasý’nda bulunan Fresh Kills çöplüðünü adaylardan biri olarak görüyor.
1948’de açýlan bu çöplük dünyanýn en büyük çöplüðü denebilir. En yoðun döneminde buraya günde 26.000 ton çöp döküldüðü belirtiliyor.
Ancak çöplükler sürekli makinelerle karýþtýrýldýðýndan her yýl üst üste düzenli katmanlar oluþmasý zorlaþýyor, sýnýrlar belirsizleþiyor.
Mikroplastik Antroposen çaða geçiþ göstergelerinden biri olarak görülüyor. C: Alamy
Antroposen çaðýn baþlangýcýný gösterecek yerlerden biri de nehir aðýzlarý olabilir. Buralarda toplanan balçýðýn alt üst olmasý daha az muhtemel. Örneðin Ýskoçya’daki Clyde nehir aðzýnda her yýlýn birikintisi rahatlýkla görülebilir ve Androposen çaðý belirgin çizgi halinde kendisini gösterebilir.
Çamur ve balçýk göl ve okyanus diplerinde de birikir. Kanada’nýn Ontario bölgesindeki Crawford Gölü’nün dibinde toplanan balçýkta yýllýk sanayi kirliliði ayrýntýlý olarak görülebiliyor.
Ancak okyanus tabanýndaki balçýða ulaþmak ve buradan çýkarýp yüzeyde incelemek ve bunu 70 yýl gibi kýsa bir zamanda oluþacak ince bir katman için yapmak oldukça zor. Waters, çýkarma iþlemi sýrasýnda katmanlarýn bozulabileceðini ve yanlýþ sonuçlara yol açabileceðini söylüyor.
Bu nedenle en doðrusu, bu birikintilerin sabit ve katý haldeki izini karada bulmak olabilir.
Waters’a göre buna en uygun yerlerden biri Paris’teki kanalizasyon baðlantýlarý. 300 yýllýk bu kanallarda ince tabakalar halinde kalker birikintileri oluþmuþ ve bunlar bakýr ve kurþun gibi metaller içeriyor.
Ama Waters’ýn gösterdiði favori seçeneklerden biri Karayipler’deki mercanlar olabilir. Mercanlar üzerinde de her yýl bir tabaka birikmekte ve bu tabakalarýn içinde yer alan kimyasallar atom bombasý testlerinden atmosferdeki karbondioksit seviyesine kadar insan aktivitesine dair ipuçlarý içeriyor.
Ancak bütün bu adaylarýn önemli bir dezavantajý olduðunu söylüyor Waters. Jeoloji topluluklarý daha önce hiç bu tür yerleri jeolojik çaðlar arasýndaki ayrýmýn verilerini içeren noktalar olarak belirlememiþti. Bu nedenle, en uygun olanýn belirlenmesi için bu konuda oy kullanacak insanlar arasýnda böyle bir tartýþma baþlatýlmasý yararlý olurdu.
Jeologlar bu tür kararlarý alýrken çok dikkatli davranýyor ve uzun bir süreç iþletiliyor. Bu nedenle Waters ve ekibi, oy kullanacak kurumlarýn aþina olduðu oluþum ve süreçleri tercih ediyor. Bu alanda son söz sahibi Uluslararasý Jeolojik Bilimler Derneði.
Atom bombasý testlerinden kalan atmosferik radyoaktivite kalýntýlarý bugün bile tespit edilebiliyor.
Yeni jeolojik dönemin verilerini içeren bir alternatif de Doðu Antarktika’daki buzullar olabilir. Bunlarda atmosferin kimyasýyla ilgili deðiþimler görülebilir.
Ancak böyle yeni bir çaða, Antroposen çaða geçtiðimiz önermesini kabul etmeyen jeologlar da var. Yani bu önerme yaygýn kabul görmüþ deðil henüz.
Yapýlan yeni araþtýrmalar, Antroposen dönemde dünyanýn jeolojisindeki insan hakimiyetinin etkilerini ve insan üretimi malzemeler ile gezegenimizin yüzeyinin biçim deðiþtirmekte olduðunu ortaya koyuyor. Bu malzemeler arasýnda en yoðun olaný ise plastik, yani özetlemek gerekirse Plastik Çað’a girmek üzereyiz.
Konu üzerine yapýlan çalýþmalar, plastiðin gezegenimizin jeolojisine oldukça büyük bir etki býrakacaðýný ortaya koyuyor. Gezegen topraðýnýn bir parçasý haline gelecek olan bu madde denizler için de büyük bir tehlike arz etmekte. Okyanuslarda planktonlar, balýklar ve deniz kuþlarý gibi canlýlar bu madde yüzünden ölüyor.
Antroposen Dönem
Ýlk olarak biyolog Eugene Stoermer tarafýndan ortaya atýlmýþ ve içinde bulunduðumuz dönemin artýk insan etkisinde bir yapýda olduðu düþüncesinden ilerleyerek günümüzde yaþadýðýmýz jeolojik dönemin adýdýr.
BBC Türkçe. 6 Þubat 2018.
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >