Blog
Dünyanın En Eski Fitil Kullanımı Kanıtı İsrail'deki 4.000 Yıllık Lambalarda Keşfedildi
Fitilleri dikkat çekici kılan şey, uzun ömürlü olmalarıdır. Tekstil gibi organik malzemeler genellikle nemli Akdeniz ikliminde hızla çürür ve arkeolojik kayıtlarda çok az iz bırakır.
www.arkeonews.com
İsrailli arkeologlar, dünyada fitil kullanımına dair bilinen en eski kanıtlardan birini ortaya çıkardı: Kil yağ lambalarının içinde korunan 4.000 yıllık tekstil fitilleri.
Yehud yakınlarındaki Newe Efrayim mezarlığında yapılan kazılar sırasında yapılan sıra dışı keşif, yalnızca antik cenaze törenleri hakkında değil, aynı zamanda Bronz Çağı'nda tekstillerin yeniden kullanımı ve geri dönüşümü hakkında da yeni bilgiler sunuyor.
Zorlu Bir İklimde Nadir Bir Keşif
Fitiller, İsrail Toprakları İdaresi'nin geliştirme çalışmaları kapsamında İsrail Eski Eserler İdaresi (IAA) tarafından yürütülen geniş çaplı kazılar sırasında bulundu. Orta Tunç Çağı’na (yaklaşık MÖ 2500-2000) tarihlenen alanda, çanak çömlek, hayvan kemikleri, metal objeler ve kandiller gibi ölü armağanlarıyla dolu 1.200'den fazla mezar ortaya çıkarıldı.
Fitilleri dikkat çekici kılan şey, uzun ömürlü olmalarıdır. Tekstil gibi organik malzemeler genellikle nemli Akdeniz ikliminde hızla çürür ve arkeolojik kayıtlarda çok az iz bırakır. IAA araştırmacıları Dr. Naama Sukenik ve Dr. Yonah Maor'a göre, "Bu fitiller, kendi dönemlerine ait dünya çapında bilinen çok az sayıdaki fitil arasında yer alıyor. Yağ lambalarının içinde muhafaza edilmeleri, binlerce yıllık maruziyete rağmen onları kurtarmamızı sağlayan benzersiz koşullar yarattı."
Newe Efrayim Mezarlığı. Kaynak: İsrail Eski Eserler Kurumu.
Antik Mezarlarda Ateşin İşlevi
Bu mezarlarda yaygın olarak kullanılan bir unsur da yağ lambalarıydı; erkek, kadın ve çocuklarla birlikte bulunmuşlardı. Fitillerde bulunan is izleri, bunların gerçekten yakıldığını, büyük olasılıkla cenaze törenleri sırasında yakıldığını gösteriyor.
Kazı yöneticileri Dr. Gilad Itach, Yossi Elisha ve Yaniv Agmon, ışığın hem pratik hem de sembolik bir öneme sahip olduğunu şöyle açıklıyor: "Lambalar karanlık mezarları aydınlatırdı, ancak ateşin kendisi de manevi bir anlam taşıyordu. Antik çağlardan beri alev, insan ruhunu simgelemiştir ve bu kavram, bugün hala İbranice Ner Neshama - 'ruhun alevi' - teriminde yankılanmaktadır."
Bu keşif, yazılı kayıtların olmamasına rağmen, Tunç Çağı Levant'ında ateşin ritüel, dönüşüm ve anmada merkezi bir rol oynadığını gösteriyor.
Geri Dönüştürülmüş Tekstiller Fitil Olarak
Yakın zamanda Atiqot dergisinde (Cilt 118) yayımlanan bulguların bilimsel analizi, fitillerin dokuma keten kumaşlardan yapıldığını ortaya koydu. Mikroskobik incelemeler, çizgili dokuma desenleri ve bükülmüş kordon yapısı tespit ederek, fitillerin ham liflerden değil, geri dönüştürülmüş kumaştan yapıldığını doğruladı.
Bu yeniden kullanım, antik yaşamın önemli bir yönünü yansıtıyor: Tekstiller oldukça değerliydi ve giysiler veya kumaşlar orijinal amaçlarını yerine getirdikten sonra atılmadan önce defalarca yeniden kullanılırdı. Bu durumda, nihai rolleri lamba fitili olarak kullanılmıştı.
İsrailli arkeologlar, dünyada fitil kullanımına dair bilinen en eski kanıtlardan birini ortaya çıkardı. Kaynak: İsrail Eski Eserler Kurumu
Dr. Sukenik, "Fitiller birincil ürün olarak üretilmiyordu," diye belirtiyor. "Bunlar, yıpranmış kumaşlara son bir kullanım fırsatı sunmanın akıllıca bir yoluydu ve verimli kaynak yönetiminin ve antik çağlarda erken bir geri dönüşüm biçiminin göstergesiydi."
Bu uygulamanın benzerlerine, II. Ramses döneminden kalma mektuplarda fitil üretimi için eski giysiler talep edildiği eski Mısır'da da rastlanır. Daha sonraki haham metinlerinde de atılmış giysilerden fitil yapıldığı anlatılır. Dolayısıyla Yeni Efrayim buluntuları, İsrail arkeolojisini antik Yakın Doğu'daki daha geniş geleneklerle ilişkilendirir.
Fosilleşme Yoluyla Olağanüstü Koruma
Laboratuvar testleri, Newe Efrayim fitillerinin orijinal organik liflerinin nadir bir fosilleşme sürecinden geçtiğini gösterdi. Organik maddeleri kalsit ile yer değiştirerek dokunmuş kumaşın dokusunu korudu. Araştırmacılar, bunun topraktaki bakteri aktivitesinden kaynaklandığına ve fitilleri binlerce yıl koruyan benzersiz koşullar yarattığına inanıyor.
Akdeniz iklimlerinde böyle bir koruma neredeyse hiç görülmez. Şimdiye kadar, en eski fitillerin çoğu yalnızca Mısır veya Yahudiye Çölü gibi çöl ortamlarında bulunmuştur. Bu, Newe Efrayim keşfini bölgedeki organik yaşamın en önemli örneklerinden biri haline getirmektedir.
Kaynak: İsrail Eski Eserler İdaresi
Geçmişi Aydınlatmak
Bu bulgu, İsrail'deki fitil kanıtlarının zaman çizelgesini geriye itmekle kalmıyor, aynı zamanda erken dönem topluluklarının kaynak kullanımı, ritüel uygulamaları ve teknolojik adaptasyondaki yaratıcılığını da ortaya koyuyor.
Dr. Maor, "Bu fitiller, bölgedeki yapay aydınlatmanın en eski arkeolojik kanıtları arasında yer alıyor," diye vurguluyor. "Bize en basit nesnelerin bile antik yaşamın karmaşık yönlerini -ritüel, sembolizm ve sürdürülebilirlik- aydınlatabileceğini hatırlatıyorlar."
Kentsel genişleme yeni arkeolojik alanlar ortaya çıkarmaya devam ederken, Newe Efrayim keşfi, aksi takdirde kaybolacak olan insanlık tarihinin izlerini korumada kurtarma kazılarının değerini vurguluyor. Yanıp yok olmak üzere tasarlanan bu mütevazı fitil, 4.000 yıldır varlığını sürdürüyor ve atalarımızın hem dünyalarını hem de anma törenlerini nasıl aydınlattıklarına dair nadir bir bakış açısı sunuyor.
Sukenik, N., Maor, Y., Agmon, Y., Elisha, Y. ve Itach, G. (2025). Newe Efrayim'deki Orta Tunç Çağı mezarlığındaki buluntular ışığında, fitil üretiminde tekstillerin ikincil kullanımı. 'Atiqot, 118, Makale 4.
Kapak Görseli Kredisi: D. Gazit – İsrail Eski Eserler İdaresi
By Oğuz Büyükyildirim
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >