Blog
İran’da 11.000 Yıllık Şölene Domuzlar Çok Uzaklardan Getirilmiş
Yiyecekler ve köklü mutfak gelenekleri, dünyanın dört bir yanındaki kültürlerin ayrılmaz bir parçası. Bu nedenle tatiller, festivaller ve sosyal anlam taşıyan etkinlikler genellikle yemekle birlikte anılır.
www.arkeofili.com
11.000 yıl önce İran’ın Zagros Dağları’ndaki bir şölene katılan insanlar, yaban domuzlarını ülkenin dört bir yanından getirmiş.
İnsanların eski bir ziyafete yaban domuzu getirmelerini gösteren sanatsal bir tasvir. C: Kathryn Killackey
İnsanlar tarımın doğuşundan beri şölenler düzenliyor — ancak yeni bir keşif, dışarıdan yiyecek getirerek topluca kutlama yapma geleneğinin aslında bundan da eski olduğunu gösteriyor.
Bir akşam yemeği davetine gitmeden önce markete uğrayıp bir şişe şarap aldığınız oldu mu? İlk gördüğünüzü mü aldınız, yoksa hangi bölgeden geldiğini düşünerek ve seçenekleri tartarak mı karar verdiniz?
11.000 yıl önce Batı İran’da yaşayan insanlar da benzer bir fikirle hareket ediyordu — ancak bunu uygulama şekilleri biraz farklıydı. Araştırmacılar, Zagros Dağları’ndaki Asiab adlı yerleşimde gerçekleşen eski şenliklerin kalıntılarını inceledi. Bu insanlar, topluca bir araya gelerek kutlama yapmışlardı.
Bu şölenin ardından, yuvarlak planlı bir yapının içindeki çukura dikkatlice yerleştirilen ve mühürlenen 19 yaban domuzunun kafatasları bırakılmıştı. Bu domuz kafataslarındaki kesim izleri, hayvanların şölen amacıyla kullanıldığını gösteriyordu. Ancak bugüne dek bu hayvanların nereden getirildiği bilinmiyordu.
Beş yaban domuzunun diş minesinde mikroskobik büyüme kalıpları ve kimyasal izler incelendiğinde, bu domuzların en azından bir kısmının bölge dışından, zorlu dağlık araziler üzerinden taşındığı anlaşıldı. Oysa yerel yaban domuzları da mevcuttu. Buna rağmen bu hayvanların uzak bölgelerden getirilmiş olması, büyük bir çabanın harcandığını gösteriyor.
Tarımın Doğuşundan Önce Büyük Bir Şölen
Arkeolojik kayıtlarda şölen faaliyetlerine sıkça rastlanıyor. Bu faaliyetler çoğunlukla tarıma dayalı topluluklardan biliniyor, çünkü bu toplumlar yiyecek fazlası üretebiliyordu. Hatta bazı araştırmacılar, şölenlerin tarımın benimsenmesinde itici güç olduğunu öne sürmüştü — fakat bu teori hâlâ tartışmalı.
Tarım sonrası dönemlerden dünyanın her yerinden birçok örnek mevcutken, tarım öncesi dönemlere dair kanıtlar daha seyrek.
Asiab’daki şöleni özel kılan şey sadece erken tarihli olması değil; aynı zamanda bölgenin farklı kesimlerinden insanları bir araya getirmiş olması. Dahası, katılımcıların bu şölene önemli ölçüde çaba harcamış olmaları, getirdikleri katkıların coğrafi bir anlam taşıdığını ortaya koyuyor.
Yemek ve Kültür
Yiyecekler ve köklü mutfak gelenekleri, dünyanın dört bir yanındaki kültürlerin ayrılmaz bir parçası. Bu nedenle tatiller, festivaller ve sosyal anlam taşıyan etkinlikler genellikle yemekle birlikte anılır.
Üstelik yemek, oldukça değer verilen bir hediye türü. Bir yiyecek maddesi belli bir ülkeyi ya da bölgeyi çağrıştırdığında daha değerli hale gelir. Fransa’dan peynir, Avustralya’dan timsah eti kurusu, Güney Kore’den kara tavuk gibi ürünler bu yüzden iyi hediyelik sayılır.
Geçmişte yaşayan insanlar da tıpkı bugün olduğu gibi karşılıklılığın ve mekânın önemini fark etmişti ve bunu kamuya açık şekilde kutlamaya yönelik gelenekler geliştirmişti.
Örneğin, Stonehenge’de gerçekleşen antik şölenlerde, araştırmalar İngiltere’nin farklı bölgelerinden getirilen domuzların yendiğini ortaya koymuştu. Yeni bulgular ise, bu tür bir davranışın tarım öncesi bir bağlamda ilk kanıtını sunuyor.
Dişleri Okumak
Dişlerin ağaçlar gibi büyüdüğünü biliyor muydunuz? Ağaçların yıllık halkalar oluşturması gibi, dişler de büyüme sırasında mine ve dentin katmanları oluşturur.
Bu büyüme katmanları, günlük gelişim örüntülerini ve diyetle alınan belirli kimyasal elementlerdeki değişimleri takip eder. Yeni çalışmada, Asiab’daki yaban domuzlarının dişleri mikroskop altında günlük büyüme halkalarını sayabilecek şekilde kesildi.
Araştırmacılar daha sonra bu bilgileri kullanarak, mine oluşumu sırasında haftalık bazda hangi elementlerin salgılandığını ölçtü. İzotop oranlarındaki değişkenlik, Asiab’daki şölende kullanılan yaban domuzlarının en azından bazılarının oldukça uzaklardan getirildiğine işaret ediyor: Muhtemelen en az 70 km uzaklıktan, yani iki veya daha fazla günlük bir yolculuk mesafesinden.
En olası açıklama, bu hayvanların daha uzak bölgelerde avlandığı ve şölene katkı olarak Asiab’a getirildiği yönünde.
Karşılıklılık, sosyal ilişkilerin merkezinde yer alır. Tıpkı bugün düşünülerek seçilmiş bir şişe şarabın yaptığı gibi, uzak diyarlardan getirilen bu domuzlar da bir mekânı, bir olayı ve sosyal bağları temsil etmek için hediye olarak sunulmuş olabilir.
The Conversation. Petra Vaiglova. 11 Temmuz 2025.
Makale: Vaiglova, P., Kierdorf, H., Witzel, C. et al. (2025). Commun Earth Environ 6, 519.
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >