Blog
Karıncalar, Tıbbı, Tarımı ve Mühendisliği Bizden Çok Önce Keşfetti
Yeryüzü adeta karıncalarla kaynıyor. Bilim insanları, Dünya’da en az 20 katrilyon karınca olduğunu tahmin ediyor. Bu, 15 sıfırlı bir 20 demek — galaksimizdeki yıldızlardan daha fazla karınca var.
www.arkeofili.com
Karıncalar, milyonlarca yıl önce tarımı, tıbbı, mühendisliği ve kolektif zekâyı geliştirerek, bizden çok daha önce hayata geçirmişti.
Karıncalar. C: Pexels
Bir arkadaşınıza ağır bir eşyayı —örneğin bir kanepeyi— taşırken yardım ettiğinizi düşünün. İlk başta basit gibi görünen bu görev, aslında birçok ileri düzey davranışı gerektiriyor.
Bu iş, sosyal koordinasyon için sözel komutları (“çevir!”), yakın gelecekteki olayları öngörmeyi (diğer mobilyaları yoldan çekmek) ve nihai hedefe dair net, ortak bir vizyonu (kanepenin götürüleceği odayı bilmek) içeriyordu.
Bu, insan iş birliğinin küçük ama tatmin edici bir örneği. Ancak çok da gururlanmadan önce, beynin küçücük olduğu ve konuşma yeteneği olmayan karıncaların, bizimkilerle yarışan —hatta bazen onları aşan— başarıları rutin şekilde gerçekleştirdiğini düşünün.
Karınca Zekasını Anlamak
Yeryüzü adeta karıncalarla kaynıyor. Bilim insanları, Dünya’da en az 20 katrilyon karınca olduğunu tahmin ediyor. Bu, 15 sıfırlı bir 20 demek — galaksimizdeki yıldızlardan daha fazla karınca var.
Bu olağanüstü böcekler, gezegendeki en başarılı organizmalardan biri. Bu başarının bir kısmı, birkaç bireyden milyonlara kadar ulaşan karmaşık toplumlar kurabilme yeteneklerinden geliyor. Ve bu toplumlar —ya da koloniler— olağanüstü derecede iş birliğine dayalı.
Örneğin, karıncaların büyük besin parçalarını taşıma yeteneklerini ele alalım. Bunu başarmak için onlarca, hatta yüzlerce işçi karıncayı seferber ederler. Hep birlikte, yükü yuvaya taşımada son derece verimli bir şekilde çalışırlar.
Siyah çılgın karıncalar (Longhorn crazy ants – Paratrechina longicornis), ağır bir nesne yaklaşmadan önce yoldaki enkazı temizlemeleriyle bilinir — sanki o nesnenin yönünü öngörüp yolu önceden hazırlarlar.
Bir deneyde bu karıncalar, vücut boyutlarına göre ölçeklendirilmiş T şeklindeki nesneleri dar alanlardan geçirmekle görevlendirilen insanlarla karşı karşıya getirildi. Bazı denemelerde, insan ekiplerine konuşmak ya da jest yapmak yasaktı.
Karıncalar, bizimkilerle yarışan, hatta bazen onları aşan başarılar sergiliyorlar. C: Pexels
Sonuç mu? Büyük gruplarda karıncalar, küçük gruplara göre daha iyi performans gösterdi ve bu da kolektif hareketin faydalarını ortaya koydu. Buna karşılık, insanlar için grup büyüklüğü arttıkça başarı artmadı. İletişim kısıtlandığında ise, grup büyüklüğü arttıkça insan performansı düştü.
Tüm bunlar, karıncaların merkezi bir kontrol ya da gelişmiş bilişsel yetiler olmadan kolektif zekâyla nasıl hareket ettiklerini ortaya koyuyor.
Usta Çiftçiler
İnsanlığın yaklaşık 12.000 yıl önce tarımı icat etmesi, elbette ki büyük bir başarılarımızdan biri olarak kabul ediliyor.
Ama yaprak kesici karıncalar (Atta ve Acromyrmex türleri), bu işi bizden çok önce yaptı. Bu karıncalar yaklaşık 55 milyon yıl önce büyük ölçekli tarım yapacak şekilde evrimleştiler.
Bu karıncalar, taze yaprakları kesip taşır — fakat doğrudan yemek için değil; bu yaprakları, esas besin kaynakları olan bir mantarı beslemek için kullanırlar. Bu evrimsel ortaklık, karıncaların milyonları bulan kolonileri beslemesini mümkün kılar.
Dahası, yaprak kesici karıncalar, mantar bahçelerini bakterilere karşı korumak için biyolojik bir haşere kontrol sistemi geliştirmiştir. Bazı işçi karıncalar, bahçeleri devriye gezer ve enfekte olmuş mantar bölümlerini tespit eder. Sonra vücutlarında yaşayan bakterilerin ürettiği antibiyotikleri bu bölgelere uygularlar.
Yaprak kesici karıncalar, bir mantarı beslemek için taze yaprakları kesip taşırlar. C: Wikimedia Commons
Buna ek olarak, birçok karınca türü yaprak biti gibi özsuyu emen böcekleri çiftlik hayvanı gibi besler.
Bu böcekler bitki özsuyunu emerken, karıncaların büyük iştahla topladığı şekerli bir sıvı salgılarlar. Karşılığında karıncalar, bu küçük hayvanları uğur böceği ve altın göz gibi yırtıcılardan koruyarak bekçilik yapar.
Bazı türlerde, kraliçe karıncalar yeni koloni kurmaya giderken, bu özsuyu emen böcekleri çeneleriyle nazikçe taşır. Kehribarda korunmuş fosilleşmiş karıncalar, bu davranışın yaklaşık 20 milyon yıl önceye dayandığını gösteriyor — insanlar henüz hayvanları evcilleştirmeden çok önce.
Karınca Tıbbı
Tıbbi bakım yalnızca insanlara özgü bir yenilik gibi görünebilir. Ancak bazı karınca türleri, yaraları tedavi etmede oldukça gelişmiş yöntemler evrimleştirdi.
Bir Florida marangoz karıncası (Camponotus floridanus) koloniler arası bir savaşta yaralanırsa, yuva arkadaşları enfeksiyonun yayılmasını önlemek için zarar gören uzvu ampute eder. Bu şekilde tedavi edilen karıncalar, tedavi edilmeyenlere kıyasla hayatta kalma şansını artırır.
Bazı karıncalar ayrıca enfeksiyonu tespit edip, yaraları temizleyerek özel salgı bezlerinden çıkan antimikrobiyal salgılar uygular.
Ordu karıncaları, yapıları oluşturmak için vücutlarını birleştirirler. C: Wikimedia Commons
Usta Mühendisler
Bazı karınca türleri, koloni için kelimenin tam anlamıyla kendilerini feda eder.
Ordu karıncaları (Eciton burchellii), vücutlarını birbirine kenetleyerek yapı oluştururlar. Bunlar arasında orman zemini boyunca köprüler, dik yamaçlarda iskeleler gibi yapılar yer alır — diğer karıncaların kaymasını önlemek için.
Hatta yuvaları bile binlerce karıncadan oluşur — tünelleri, odaları, larvaları ve kraliçeyi barındıran bir yapı. Koloni her gün birkaç yüz metre göç ettikten sonra bu yapı sökülür ve yeniden inşa edilir.
Dokumacı karıncalar (Oecophylla smaragdina) ise, dikey boşlukları geçmek için kendilerini halat merdiven gibi dizerek asılırlar.
Ayrıca ağaç tepelerinde yaprakları çekip birleştirerek yuva oluştururlar. Yapraklar yerine oturduğunda, bazı karıncalar ağızlarında larvalarla gelir. Bu larvalar, yaprakları birbirine yapıştırmak için kullanılan küçük ipek damlacıkları üretir.
Yuvaları sular altında kaldığında, ateş karıncaları bir araya gelerek büyük bir sal oluşturur. C: Wikimedia Commons
Ateş karıncaları (Solenopsis invicta), istilacı başarılarını kısmen eşsiz yayılma yöntemlerine borçludur.
Yer altı yuvaları yağmurla sular altında kaldığında, karıncalar bir sal oluşturmak üzere birbirlerine kenetlenir. Bu sal, yüzeyde yüzen larvalar üzerinde durur. Yüzlerce kilometre boyunca sel sularıyla güvenli şekilde yol alabilirler.
İnsanlık İçin Dersler?
İnsanlar, tarım, tıp, mühendislik ve uygarlık inşası gibi büyük başarılarıyla haklı olarak gurur duyar. Ancak dikkat çekici şekilde, karıncalar bu yenilikleri milyonlarca yıl önce ustalıkla uyguluyordu.
Karıncalar küçüktür — ama birlikte çalışarak karmaşık toplumlar kurabilir ve pek çok sorunu çözebilirler. Belki de insanlara birkaç şey öğretebilirler.
The Conversation. 20 Temmuz 2025.
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >