Blog
Köpek Çeşitliliği, Sanılandan Binlerce Yıl Önce Ortaya Çıkmış
Analizlere göre köpeklerin boyut ve biçimde çeşitlenmeye başladığı zaman en az 11.000 yıl öncesine uzanıyor.
Erman Ertuğrul - www.arkeofili.com
Arkeolojik çalışmalar, evcil köpeklerin bugün onları karakterize eden dikkat çekici çeşitliliğin ilk ne zaman ortaya çıktığını gösterdi.
Çalışmada üç boyutlu modellerin fotogrametrik rekonstrüksiyonunda kullanılan arkeolojik bir köpek kafatası. C: C. Ameen (Exeter Üniversitesi)
On binlerce yılı kapsayan yüzlerce arkeolojik örneğe son teknoloji biçim analizi uygulanarak, belirgin köpek formlarının tarihöncesinin derinliklerinde ortaya çıktığı anlaşıldı. Analizlere göre köpeklerin boyut ve biçimde çeşitlenmeye başladığı zaman en az 11.000 yıl öncesine uzanıyor.
Bu bulgular, köpeklerdeki çeşitliliğin büyük ölçüde Viktorya dönemi Kennel kulüpleriyle başlayan seçici yetiştirme tarafından şekillendirildiğine dair uzun süredir kabul gören varsayımlara meydan okuyor. Çalışma, evcil köpekler arasında kafatası biçimi ve boyutundaki önemli farklılıkların, kurtlardan ayrıldıktan kısa süre sonra, günümüzden binlerce yıl önce zaten mevcut olduğunu gösteriyor.
Science dergisinde yayımlanan ve Exeter Üniversitesi ile CNRS tarafından yürütülen çalışma, coğrafi kapsamı ve zaman aralığı bakımından türünün en kapsamlısı; örnekler Pleistosen’den günümüze uzanıyor.
Eski köpek çeşitliliği nasıl izlendi?
2014’te başlayan araştırma, son 50.000 yılı kapsayan, ünlü ırklar, sokak köpekleri ve kurtlar dâhil olmak üzere 643 modern ve arkeolojik köpekgil kafatasını analiz etti.
40’tan fazla kurumdan arkeologlar, küratörler ve biyologlardan oluşan uluslararası ekip, kafataslarının 3B modellerini oluşturarak boyut ve biçimlerini “geometrik morfometri” adı verilen yöntemle inceledi.
Sonuçlar, Mezolitik ve Neolitik dönemlere gelindiğinde köpeklerin zaten geniş bir biçim ve boyut yelpazesi sergilediğini gösteriyor. Bu çeşitlilik muhtemelen, erken insan toplumlarındaki avcılık ve çobanlıktan arkadaşlığa kadar uzanan farklı rollerini yansıtıyordu.
Çalışmada üç boyutlu modellerin fotogrametrik rekonstrüksiyonunda kullanılan modern bir köpek kafatası. C: C. Ameen (Exeter Üniversitesi)
Exeter Üniversitesi Arkeoloji ve Tarih Bölümü’nden ortak yazar Dr. Carly Ameen, “Bu sonuçlar köpeklerle ilişkimizin ne kadar eskiye dayandığını vurguluyor” diyor. “Köpekler arasındaki çeşitlilik sadece Viktorya dönemi yetiştiricilerinin ürünü değil; insan toplumlarıyla binlerce yıllık birlikte evrimin bir mirası.”
Eski köpek kalıntılarından başlıca keşifler
Evcil köpek olarak tanımlanan en erken örnek, Rusya’daki Mezolitik Veretye alanından (yaklaşık 11.000 yıl önce) geldi. Ekip ayrıca Amerika’dan (yaklaşık 8.500 yıl önce) ve Asya’dan (yaklaşık 7.500 yıl önce) evcilleşmiş kafatası biçimlerine sahip erken köpekleri belirledi. Bundan sonra, çalışmanın gösterdiğine göre, görece hızlı bir biçimde büyük bir çeşitlenme ortaya çıktı.
Fransa’daki Montpellier Evrim Bilimleri Enstitüsü (ISEM) bünyesindeki CNRS’den ortak yazar Dr. Allowen Evin, “Köpeklerde kafatası boyutundaki azalma ilk kez 9.700 ila 8.700 yıl önce saptanabiliyor; 7.700 yıl öncesinden itibaren ise boyut çeşitliliğinde artış görülüyor. Kafatası biçimindeki daha büyük değişkenlik de yaklaşık 8.200 yıl önce itibarıyla ortaya çıkmaya başlıyor” diyor.
“Günümüz köpekleri arasında, erken arkeolojik örneklerde bulunmayan, basık yüzlü bulldoglar ve uzun yüzlü borzoi’ler gibi daha uç morfolojiler var. Ancak Neolitik kadar erken bir dönemde bile köpekler arasında büyük bir çeşitlilik söz konusu; bu çeşitlilik Pleistosen örneklerinin iki katı ve günümüzde köpeklerde görülen aralığın şimdiden yarısı kadardı.”
Modern köpekler (pembe) ve modern kurtlar (yeşil) arasındaki kafatası şekli farklılıklarının, ortalama bir morfolojiye göre gösterildiği statik görselleştirme. C: C. Brassard (VetAgro Sup/Mecadev)
Gizemli kökenler ve hızlı farklılaşma
Çalışma, en erken köpekleri takip etmenin zorluklarını da vurguluyor. Geç Pleistosen’e tarihlenen ve bazılarının “proto-köpek” oldukları öne sürülen örneklerin hiçbiri evcilleşme ile tutarlı kafatası biçimlerine sahip değildi; bu da sürecin en ilk evrelerinin arkeolojik kayıtlarda yakalanmasının zor olduğunu düşündürüyor.
Oxford Üniversitesi’nden kıdemli yazar Prof. Greger Larson, “Köpek evcilleştirmenin en erken aşamaları hâlâ bilinmiyor ve ilk köpekler bizi yanıltmaya devam ediyor” diyor. “Ama artık şunu güvenle gösterebiliyoruz: Köpekler bir kez ortaya çıktıktan sonra hızla çeşitlendiler. Erken dönem çeşitlilikleri hem doğal ekolojik baskıları hem de insanlar yanında yaşamanın derin etkisini yansıtıyor.”
Köpek çeşitliliğinin sanılandan binyıllar önce ortaya çıktığını gösteren bu çalışma, en yakın hayvan yoldaşlarımızın evrimsel tarihinin, insanlardaki kültürel ve ekolojik değişimlerle nasıl şekillendiğini araştırmak için yeni yollar açıyor.
University of Exeter. 13 Kasım 2025.
Makale: Allowen Evin et al. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >