Illinois’de bulunan üç köpeðe ait kalýntýlar, Amerikalar’daki bilinen ne eski evcil köpeklerin varlýðýný kanýtlýyor. Dünya çapýndaki arkeolojik kayýtlar göz önünde bulundurulduðunda, bu köpekler ayný zamanda kasýtlý ve tekil gömülmenin de en eski kanýtlarýný oluþturuyor.

Yeni araþtýrmalar, evcil köpeklerin 10.000 yýldýr Kuzey Amerika’da olduðunu gösteriyor. Söz konusu bulgular, 1960 ve 1970’lerde Illinois’de, Amerikalý arkeolog Gregory Perino tarafýndan bulunan üç köpek iskeletinin yeniden incelenmesine dayanýyor. Illinois Eyalet Müzesi’nde saklanan kalýntýlarýn yaþý, modern teknikler kullanýlarak belirlenmemiþti. Bu yüzden, Durham Üniversitesi’nden Angela Perri’nin liderliðini üstlendiði yeni bir inceleme baþlatýldý.

Illinois Nehir Vadisi’nin aþaðýsýnda yer alan Koster bölgesinde iki, Stillwell II olarak adlandýrýlan alanýn yakýnlarýnda da bir köpek kalýntýsý bulundu. Söz konusu bölgelerden elde edilen kalýntýlarýn radyokarbon yaþý, 9.630 ila 10.190 yýl öncesini gösteriyor. Yani daha önceki tartýþmalý tarihlerden 1.000 yýl daha öncesi. Daha önce Kuzey Amerika’daki en eski evcil köpek kalýntýsý, Teksas’ýn 9.300 yýllýk bir bölgesinde bulunmuþtu.

“Koster ve Stillwell bölgelerinde bulunan köpekler, Amerikalar’ýn en eski köpek kalýntýlarýný oluþturuyor. Bu köpekler ayný zamanda dünya çapýndaki arkeolojik kayýtlara göre, köpeklerin kasýtlý gömülmesinin en eski örneði.”

Geçen yýl yayýnlanan genetik kanýtlarla tutarlý olan yeni tarihler, evcil köpeklerin yaklaþýk 10.000 yýl önce Amerikalar’da olduðunu gösteriyor.

Bu çok uzak bir tarih gibi görünse de, ilk insanlarýn Kuzey Amerika’ya yaklaþýk 15.000 yýl önce ayak bastýðý düþünülüyor. Bu kadar erken deðilse bile son Buz Çaðý’ý kapanýrken geldikleri kesin. Kuzey Amerika’ya gelebilmek için ya kýyý boyunca ilerlemiþlerdi ya da devasa buz kütlelerinin üstünden, Beringia kara köprüsünü geçmiþlerdi.

Avrasya’daki ilk evcil köpeklerin ise en erken 40.000 yýl, en geç 16.000 yýl önce ortaya çýktýðý düþünülüyor. Büyük olasýlýkla Amerikalý ilk göçmenler, yanlarýnda köpeklerini de getirmiþti. Arkeolojik herhangi bir bulgu olmamasýna raðmen bu büyük bir olasýlýk. Böylesi bir durum gerçekleþmiþ ise bilinmeyen birçok þey açýða kavuþacak.

Araþtýrmanýn yazarlarý, “Köpekler, göçmen gruplara farklý açýlardan yardým etmiþ olabilir; eþyalarýn ve insanlarýn taþýnmasýnda, avlanmada, insanlarý ýsýtmada, acil durumlarý bildirmede ve düþmanlarý korkutup kaçýrmada görev almýþ, yemek ve kürk kaynaðý olarak kullanýlmýþ olabilirler.” diyor.

Ancak yeni bir araþtýrma, Amerikalar’daki ilk insan varlýðý ile ilk evcil köpeklerin varlýðý arasýndaki yaklaþýk 5.000 yýllýk arkeolojik boþluðu vurguluyor. Söz konusu inceleme iki olasýlýðý öne sürüyor: Birinci olasýlýk, köpeklerin Kuzey Amerika’ya insanlarla gitmesine raðmen arkeolojik kanýtlarýn kayýp olduðunu öne sürüyor. Ýkinci olasýlýða göre, insanlarýn peþi sýra gerçekleþtirdiði göç sürecinde köpekler çok daha sonra gelmiþti. Elde kesin bir kanýt olmadýðýndan her iki senaryo da doðru olabilir.

Kuzey Amerika’daki ilk köpeklerin, o bölgeye ait kurtlardan evcilleþtirildiðini öne süren üçüncü olasýlýk, geçen yýl gerçekleþtirilen genetik analiz ile çürütülmüþtü. Amerika’nýn ilk köpeklerine ait genomlarýn, Eskimo köpekleri gibi Kuzey Kutbu’nda gözlemlenen türlerin genomlarýna yakýn olduðunu da yine bu analiz kanýtlamýþtý.

Daha önce de belirtildiði gibi, Koster ve Stillwell’de bulunan köpekler bilinçli bir biçimde gömülmüþtü. Almanya’daki arkeologlar, 14.200 yýllýk bir köpeðin gömüldüðünü geçen yýl ortaya çýkarmýþtý. Fakat söz konusu mezarda köpek ile beraber insan kalýntýlarý da bulunduðundan bu köpeðin tekil bir biçimde gömüldüðü söylenemez.

Koster’da bulunan köpekler, mezarýn çevresini sýnýrlayarak orada bir mezar olduðunu gösteren çok da derin olmayan bir alana,  Stillwell’deki o tek köpek ise ön bacaklarý bedeninin içine doðru bastýrýlmýþ bir biçimde, insanlarýn  yaþadýðý bölgede yer alan bir zemine gömülmüþtü.

Köpeklerin bilinçli bir þekilde gömülmesi, köpek kalýntýlarýnýn daha iyi korunmasýna yol açan yeni bir insan davranýþýný ve daha öncesinde arkeolojik kayýtlarda köpeklerin neden bu kadar az bulunduðu konusunda olasý bir açýklama sunuyor olabilir.

Beringia ve Güney Sibirya boyunca keþfedilen antik köpek kalýntýlarýnýn 17.200  ila 12.800 yýl öncesine dayandýðý düþünülse de söz konusu tarih aralýðý yine de kesin deðil. Öte yandan, bu yeni araþtýrma ile birlikte, Amerikalar’daki antik köpek kalýntýlarýný belirleyebilmek ve tarihi doðru bir biçimde teyit edebilmek adýna ilk defa çaðdaþ kronolojik ve fiziksel evrim teknikleri kullanýldý.

Almanya’daki 14.200 yýllýk köpek mezarý araþtýrmasýnda yer alan, doktorasýný Leiden Üniversitesi’nde tamamlayan veteriner Luc Janssens, gerçekleþtirilen bu yeni çalýþmanýn kusursuz olduðunu düþünüyor.

Perri ve Illinois Eyalet Müzesi Araþtýrma ve Koleksiyon Merkezi’ndeki ekip arkadaþlarý, üç köpeðin iskeleti ile ilgili en yeni çalýþmalarý gerçekleþtirdi. Kemiklerin üzerinde doðrama ya da deri yüzme iþleminin yapýldýðýna dair herhangi bir ize rastlamayan araþtýrmacýlar, köpeklerin yenilmediðinden emin. Ýzotop analizi ise köpeklerin nehirdeki balýklar ile beslendiðini gösteriyor.

Söz konusu çalýþmadan önce, farklý araþtýrmacýlar, Koster bölgesindeki köpeklerin DNA örneðini çözümlemiþti. Genetik analiz, Koster’deki köpeklerin Sibirya kökenli olabileceðini gösteriyordu. Öte yandan, çalýþma ile ilgili tek eksik noktanýn tam da bu konu olduðu düþünülüyor.

Princeton Üniversitesi- Moleküler Biyoloji Bölümü’nde genetikçi olan ve ilk köpekler üzerinde uzmanlaþan Bridgett vonHoldt, “Sadece kalýntýlarýn tarihi ile ilgili olan bu projenin hiçbir genetik veriyi saðlamadýðý ortada.   Bulgularýn düþünüldüðünden çok daha eski olduðu ve köpeklerin Kuzey Amerika’ya çok daha erken bir dönemde geldiði anlaþýlýyor.” diyor.

Analizi doðru bir biçimde gerçekleþtirmek isteyen araþtýrmacýlar, iskeletleri tekrar inceledi. Diþi olduðu düþünülen Stillwell’deki köpeðin kilosu ve yapýsý, küçük  Ýngiliz av köpeði cinsini andýrýyor: boyu 50 santimetre, aðýrlýðý ise 16 ila 31 kilo aralýðýnda. Koster bölgesindeki köpekler ise çok daha zayýf ve kýsa.

Ýlginçtir ki Stillwell’de bulunan köpeðin diþ hastalýklarýndan muzdarip olduðu ve diþlerinin ciddi bir biçimde yýprandýðý görüldü. Ýlk iki azý diþi büyük ölçüde aþýnmýþtý. Sað alttaki köpek diþi ise körelmiþti.Araþtýrmacýlara göre,  köpeðin yaþadýðý süre içerisinde kemik çiðnemesi, böylesi yýpranma ve aþýnmaya yol açmýþtý.

Araþtýrmacýlar, “Düzenli diþ bakýmý yapýlmazsa, günümüzde yaþayan evcil köpeklerin de benzer aðýz patolojisine sahip olmasý kuvvetle muhtemel. Modern veterinerlik çerçevesinde düþünüldüðünde Stillwell II olarak adlandýrýlan köpeðin rahat bir yaþama sahip olmadýðý anlaþýlýyor.” diyor.

Perri ve ekip arkadaþlarý, Amerika’daki ilk köpeklerin hem kültürel hem de ekolojik açýdan insan yaþamýný etkilediðini düþünüyor. Bilinçli bir biçimde gömülmeleri, köpeklerin Geç Paleolitik Dönem’e kadar Amerikalar’daki insanlarýn bir parçasý olduðunu gösteriyor. Ayný zamanda köpeklerin Amerikalar’a gelmiþ olmasý, çevresel etkilerin dýþýnda düþünülemez. Amerika’ya ulaþan ilk evcil türlerden biri de büyük olasýlýkla bu köpeklerdi. Böylesi bir geliþme, farklý sonuçlar doðurmuþ olabilir: avlanma söz konusu olduðunda küçük memelilerin nüfusunda yaþanan deðiþiklikler, melezleþen farklý köpek cinslerinin ortaya çýkmasý, etçil hayvanlarda gözlemlenen hastalýklarýn yaygýnlaþmasý ya da hayatta kalma mücadelesi, bunlardan birkaçý.

Araþtýrmacýlar, “Pleistosen- Holosen geçiþ dönemlerinde ve Amerikalar’a insanlarýn yerleþme sürecinde köpekler, avlanma ve göçebelik ile ilgili noktalarda önemli roller üstlenip uyum süresine katkýda bulunmuþ olabilir.” diyor.

---

Gizmodo. 01 Ocak 2019. 

Makale: Perri, A., Widga, C., Lawler, D., Martin, T., Loebel, T., Farnsworth, K., … & Buenger, B. (2019). New evidence of the earliest domestic dogs in the Americas. American Antiquity, 84(1), 68-87.

www.arkeofili.com