Blog

Eki22

Kuzey İran'da Bilinen En Eski Kaplan Heykelciği Ortaya Çıkarıldı - 5.000 Yıllık

Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri  |  Yorum: 0 yorum

etiketler  Antik İranAntik KaplanAntik PersHazar Siyah Kırmızı SeramikUNESCO AlanıKalkolitik İranHirkanya Yaban HayatıFras Sanatının KökenleriŞah Tepe



Kuzey İran'da Bilinen En Eski Kaplan Heykelciği Ortaya Çıkarıldı - 5.000 Yıllık

Colburn, Hazar Siyah-Kırmızı Seramik olarak bilinen seramik tipolojisine dayanarak eserin MÖ 3500-3100 yılları arasına, Geç Kalkolitik döneme tarihlendiğini ileri sürüyor.

 

www.arkeonews.com

 

Arkeologlar, dünyanın en eski kaplan tasviri olabilecek bir şey tespit etti: Kuzey İran'daki Yarim Tepe'de kazılan 5.000 yıllık bir seramik heykelcik. Bryn Mawr Koleji'nden Henry P. Colburn tarafından Anthropozoologica’da yayınlanan çalışma, bu heykelciğin İran sanatındaki bilinen tüm kaplan tasvirlerinden yaklaşık üç bin yıl öncesine ait olduğunu ortaya koyuyor ve antik Hyrcania'daki erken toplulukların güçlü yırtıcıyı nasıl algıladıkları ve temsil ettikleri konusunda benzeri görülmemiş bir bakış açısı sunuyor.

Küçük, koyu çizgilerle boyanmış, kızıl kahverengi heykelcik, 1960 yılında İran'ın Gülistan Eyaleti'ndeki, günümüzde Gonbad-e Kavus olarak bilinen Gonbad-e Kavus yakınlarındaki tarih öncesi bir höyük olan Yarim Tepe'de ortaya çıkarıldı. Gülistan, bir zamanlar Hyrcania olarak bilinen ve artık nesli tükenmiş Hazar kaplanının (Panthera tigris virgata) yaşadığı bir bölgeydi.

1960 yılındaki kazılar sırasında keşfedilen ve 1963 yılında Metropolitan Sanat Müzesi tarafından satın alınan heykelciğin uzunluğu 8 santimetreden biraz fazla. Hayvanın yalnızca göğsü, boynu ve başının bir kısmı günümüze ulaşmış olsa da, kimliği kesin. Gövdesi boyunca doğal bir şekilde kıvrılan iki koyu renkli, özenle boyanmış çizgi, boynunda kısmen görülebilen bir çizgiyle birlikte, Colburn'e göre yaratığın kaplan olarak tanımlanmasında önemli bir rol oynayan kasıtlı bir sanatsal özellik.

Colburn, Hazar Siyah-Kırmızı Seramik olarak bilinen seramik tipolojisine dayanarak eserin MÖ 3500-3100 yılları arasına, Geç Kalkolitik döneme tarihlendiğini ileri sürüyor.

Doğruysa, bu durum Yarim Tepe heykelciğini yalnızca İran'da bilinen en eski kaplan tasviri değil, aynı zamanda Hint yarımadası dışındaki en eskilerden biri yapar. Şimdiye kadar, kaplanların İran sanatına çok daha sonra, Sasani İmparatorluğu döneminde (MS 3.-7. yüzyıllar) girdiğine inanılıyordu; bu dönemde kaplan avları ve kraliyet gücü motifleri gümüş kaplarda ve saray sanat eserlerinde popüler hale gelmişti.

 

MS 6.-7. yüzyıla tarihlenen, koşan bir kaplanla süslenmiş Sasani kasesi. Gümüş, savat; 9,8 × 6,1 × 26,2 cm. Metropolitan Sanat Müzesi, New York, 1989.281.37. Kaynak: Metropolitan Sanat Müzesi'nden kamu malı görsel.

Colburn'ün bulguları, kaplanlar ile İran kimliği arasındaki kültürel ilişkinin binlerce yıl öncesine dayanabileceğini öne sürerek bu varsayımı çürütüyor. "Tam işlevi bilinmemekle birlikte," diye belirtiyor, "heykelcik, Yarim Tepe'deki yerel kimliğin şekillenmesinde rol oynamış olmalı."

Çalışma, keşfi, Elburz Dağları ile Hazar Denizi arasında yemyeşil, ormanlık bir bölge olan antik Hirkanya'nın daha geniş ekolojisine yerleştiriyor. Günümüzde UNESCO Dünya Mirası Alanı olan bu Hirkanya ormanları, 20. yüzyıla kadar bölgede yaşayan kızıl geyik, yaban domuzu ve kaplanlara ev sahipliği yapıyordu. Heykelciğin doğal çizgileri ve kil dokusu, yapımcısının hayvanın görünümüne doğrudan aşina olduğunu gösteriyor; bu da ithal bir efsaneden ziyade yerel bir gözlem olduğunu gösteriyor.

İran'ın kuzeydoğusundaki Şah Tepe, Tureng Tepe ve Tepe Hisar gibi diğer Kalkolitik alanlarda da benzer seramik stilleri bulunmuş, ancak karşılaştırılabilir hayvan tasvirleri bulunamamıştır. Bu durum, Yarim Tepe kaplanını tarih öncesi İran'ın arkeolojik kayıtlarında eşsiz bir buluntu haline getirmektedir.

Sanatsal değerinin ötesinde, heykelcik derin sembolik anlamlar taşır. Daha sonraki Pers kültüründe kaplan, kahramanlığın ve ilahi gücün bir simgesi haline gelmiştir. Firdevsi'nin MS 1000 civarında yazdığı Şehname'sinde, efsanevi savaşçı Rüstem, "babr-ı beyân" olarak bilinen kaplan derisinden bir pelerin giyer. Colburn, Yarim Tepe heykelciğinin, bu kalıcı kültürel sembolün en eski tezahürünü temsil edebileceğini, daha sonra Pers mitolojisinin merkezi haline gelecek olan şeyin maddi bir yansıması olabileceğini savunuyor.

Çalışma aynı zamanda İran ve Orta Asya arasındaki ilişkiyi de yeniden çerçeveliyor. Daha önceki teoriler, İran'daki kaplan tasvirlerinin Baktriya veya İndus Vadisi'nden gelen dış etkilere dayandığını ileri sürmüştü; ancak Yarim Tepe keşfi, kökleri Hirkanya'ya dayanan yerel bir sanat geleneğine işaret ediyor.

Colburn'un araştırması, tarih öncesi el sanatlarını daha sonraki imparatorluk sanatı ve edebiyatıyla ilişkilendirerek dikkat çekici bir sürekliliği ortaya koyuyor: 5.000 yıl önce yapılmış mütevazı bir kil kaplandan, Sasani saraylarını süsleyen kraliyet hayvanlarına ve ortaçağ Pers'inin şiirsel destanlarına kadar.

Colburn, HP (2025). İlk Hyrcanian kaplanı mı? İran'daki Yarim Tepe'den eşsiz bir heykelcik. Anthropozoologica, 60(10), 131–142. 

Kapak Görseli Kredisi: Tehran Times

 

Leman Altuntaş tarafından21 Ekim 2025

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >

Yazıya Yorum Ekleyin

* Takma ad kullanabilirsiniz

* Yorumunuzda görülmeyecektir

 Evet   Hayır* Her defasında yeniden girmemeniz için