Kýyýdaki yeraltý sularýnýn gün yüzüne çýkmasý, Rapa Nui’nin antik insanlarý için tatlý su kaynaðý anlamýna geliyordu. Moai heykellerinin gizemli amacý da bununla iliþkili olabilir.

Yeni çalýþmaya göre, Paskalya Adasý’ndaki, Rapa Nui yerli halký, kýyýdaki yeraltý sularýný temiz içme suyu olarak kullanmýþ ve binlerce yýl ayakta kalan topluluðun varlýðýný korumuþlardý.

Binghamton Üniversitesi- Antropoloji Bölümü’nden Profesör Carl Lipo ile birlikte çalýþan ekip, Rapa Nui Adasý’ný çevreyen kýyýdaki suyun tuzluluk oranýný ölçtü. Böylece, ekip tuz yoðunluluðunun insanlar için uygun olup olmadýðýný anlayabilecekti.

Kýyýdaki yeraltý sularý, adanýn hangi kýyýsýnda çýkarsa çýksýn, insanlara içilebilir tatlý suyu doðrudan elde etme olanaðý saðlar.

Kýyý sularýndaki tuz miktarýný ölçen, sularýn insanlar için güvenli olduðunu anlayan ve tatlý suyu saðlayabilecek diðer opsiyonlarý saf dýþý býrakan araþtýrmacýlara göre, nüfus yoðunluðu fazla olan bir topluluðun varlýðýný sürdürme aþamasýnda o kritik görevi üstlenen faktör, yeraltý sularýnýn gün yüzüne çýkmasýydý.

Lipo, “Gözenekli olan volkanik toprak, hýzlý bir biçimde yaðmur sularýný emdiði için akarsularýn ve nehirlerin doluluk oraný azalýr.” diyor.

“Neyse ki yeraltýndaki sular, tepeden aþaðýya akar ve yeraltýndaki gözenekli taþlarýn okyanus ile kesiþtiði yerde  doðrudan topraktan fýþkýrýr. Gelgitler az olduðunda tatlý sular, doðrudan doðruya denize karýþýr. Böylece, insanlar tam bu noktadan tatlý su kaynaðýna ulaþabilme þansýna eriþir.”

Lipo, tatlý suyun deniz suyu ile az da olsa karýþabileceðini ve bunun sonucunda hafif tuzlu suyun ortaya çýkacaðýný, ancak söz konusu suya ait tuz miktarýnýn insanlar için zararlý olmadýðýný söylüyor. Buradan hareketle, günlük tuz ihtiyacýný içtikleri sudan karþýlayan ada halkýnýn yemeklere nadiren tuz eklediði  düþünülüyor.

Lipo’nun ekibi, araþtýrmacýlarýn çoktandýr merak ettiði bir soruyu tekrar gündeme getiriyor: Adaya ait önemli heykeller, niçin  belirli alanlarda konumlanmýþtý? Heykellerin sayýsý niçin kýyýya yakýn bölgelerde artýþ gösteriyordu?

“Hem tatlý sularýn hem de bu eski yapýlarýn konumlarý bir arada düþünüldüðünde ortaya þu ilginç tablo çýkýyor: Söz konusu yapýlar, tatlý sularýn hýzlýca temin edildiði bölgelerde yer alýyor.”

Lipo, ulaþýlmasý oldukça güç ve tehlikeli olan iki göl dýþýnda, adada tatlý su kaynaðýnýn az olduðunu, akarsuyun bulunmadýðýný ve bir pýnarýn ise bataklýða döküldüðünü ekliyor. Öte yandan, yaðmur sularýný biriktirebilmek için oluþturulan, taheta olarak adlandýrýlan küçük sarnýç kalýntýlarý, ekibin çalýþmalarýný çürütüyor. Böylesi bir savý kabul etmeyen ekip ise sarnýçlarýn çok daha büyük olmasý gerektiðini, aksi takdirde iki ila dört litre su kapasitesi olan sarnýçlarýn ada halkýnýn su ihtiyacýný karþýlamada yetersiz kalacaðýný öne sürüyor.

Ayrýca ekibin çalýþmalarý, Rapa Nui’deki yaðýþ miktarýnýn az olduðunu, adanýn iklimi gereði buharlaþmanýn gerçekleþtiðini, 317 günlük su miktarýnýn taheta ile saðlanamayacaðýný gösteriyor.

Eldeki bulgularý deðerlendiren araþtýrmacýlar, binlerce kiþinin yaþamasýný saðlayan baþka bir kaynaðýn var olmasý gerektiðini düþünüyor.

Avrupa’nýn adaya iliþkin ilk verileri 18. yüzyýla dayanýyor. Söz konusu verilerde yerlilerin deniz suyunu hangi bölgelerden içtiði açýklanýyor. Ýnsan vücudu, deniz suyuna ait yüksek miktardaki tuzu ayrýþtýrma iþlemini gerçekleþtiremeyeceðinden, ekibin yeraltý sularýna dair öne sürdüðü teori bir kez daha kanýtlandý.

Ekibin yeni planý, adadaki büyük heykellerin yapýlma amacý ile belli bölgelerdeki temiz suya ulaþabilme olanaðý arasýnda herhangi bir baðlantýnýn olup olmadýðýný araþtýrmak. Lipo, söz konusu araþtýrmanýn hem bilime hem de modern dünyaya yararlý olacaðýný düþünüyor.

Lipo, “Bu bilgiler, toplumlarýn teknik bilgiyi kazanabilmeleri için birlikte çalýþmalarýný saðlayan koþullara ýþýk tutuyor. Toplumun davranýþlarýna yönelik bilgiyi elde ettikten sonra grup çalýþmasýný gerektiren genel durumlarý çok daha detaylý inceleyebiliriz. Böylesi bir inceleme, hem eski topluluklar hem de günümüz toplumlarý için uygulanabilir.” diyor.

Science Daily. 09 Ocak 2018.

Makale: Brosnan, T., Becker, M. W., & Lipo, C. P. (2018). Coastal groundwater discharge and the ancient inhabitants of Rapa Nui (Easter Island), Chile. Hydrogeology Journal, 1-16.

www.arkeofili.com