Son yýllarda Neandertallerin yeteneklerine dair artan kanýtlara raðmen neden hala Neandertalleri küçümsüyoruz? Kendi türümüzü yüceltmek bu nedenlerden biri.

Cebelitarýk Müzesi direktörü Prof Clive Finlayson, evrimsel akrabalarýmýz Neandertallerin günümüzde entelektüel yetenekleriyle ilgili bazý eski varsayýmlarýn neden devam ettiðini açýklýyor. Ancak giderek artan sayýdaki kanýtlar, bizi bu eski fikirleri tekrar düþünmeye zorluyor.

Yakýn zaman önce yayýnlanan bir araþtýrma, yaklaþýk 44.000 yýl önce modern insanlarýn güneybatý Ýber yarýmadasýna geldiðini gösterdi.

Bu neden önemli olmalý? Her þey atalarýmýzýn yayýlmasý ve Neandertallerin soyunun tükenmesi ile ilgili.

Güneybatý Ýber yarýmadasýnýn, Neandertallerin, dünyanýn baþka herhangi bir yerinden daha uzun süre yaþadýðý bir yer olduðu iddia edildi, ancak kanýtlar bazý araþtýrmacýlar tarafýndan tartýþýlýyor.

Neandertaller ile ilgili olmayan en son makale, bazýlarý tarafýndan daha önce bilinenden çok daha erken bir tarihte modern insanýn buraya geldiðinin bir kanýtý olarak alýndý.

Sonuç olarak, eðer modern insanlar Güneybatý Ýber yarýmadasýna bu kadar erken geldiyse, Neandertallerin erken yok olmasýna neden olmuþ olmalýydý. Bu düþünce, modern insan üstünlüðünün Neandertal ölümünün nedeni olduðu fikrinin bir ifadesi. Peki bu fikirler atalarýmýzýn Neandertallerle iç içe olduklarýna dair genetik kanýtlarýn ýþýðýnda uygulanabilir mi?

Ayrýca Neandertal mirasýmýz ve bunun kafa þeklimiz üzerindeki etkisi ile ilgili bazý haberler de çýktý. Özellikle bir çalýþma, spesifik DNA dizilerinin kafatasýmýzýn küresel þekli ile iliþkili olduðunu buldu.

Neandertallerde ve bazý yaþayan insanlarda, azalmýþ “küresellik” (yuvarlaklýk ölçüsü) ile baðlantýlý genetik diziler mevcut. Araþtýrmacýlar, nadir Neandertal parçalarýný taþýmanýn etkilerinin hafif olduðunu ve bir kiþiyle tanýþtýðýnýzda bunun kafa þeklinden yola çýkarak tespit edilemediðini belirtti. Yabancý düþmanlýðýnýn ve Neandertallerin sahip olduðu kötü þöhretin þu anki yükseliþi göz önüne alýndýðýnda bu güven verici oldu.

Neandertallerin genellikle bir zamanlar doðuda Sibirya’dan, batýda Ýber yarýmadasýna, kuzeyde Ýngiltere’den güneyde Irak’a kadar uzanan bir bölgede yaþayan farklý bir insan türü (Homo neanderthalensis) olduðu düþünülüyor. Ýlk olarak yaklaþýk 450.000 yýl önce ortaya çýkýyorlar ve sonra kendi türlerimiz 60.000 yýl önce Avrasya’ya yerleþmeye baþladýkça ölüyorlar. Herkes ayrý tür olduklarýný kabul etmiyor.

Son on yýldaki genetikle ilgili keþifler, Neandertallerin tamamen yok olmadýklarýný ortaya koydu. Atalarýmýz (bazýlarý için ayrý bir tür Homo sapiens olarak tanýmlanmýþ), onlarla melezleþmiþti. Günümüzde yaþayan Afrika kökenli olmayan kiþilerin genomlarýnýn yaklaþýk %2’si Neandertalden oluþuyor.

Uzun zamandan beri Neandertallerin, bizim beyin büyüklüðümüzden bile fazla büyük beyinlere sahip olmasýna raðmen, kafataslarýnýn bizden farklý bir þekilde olduðunu biliyoruz. Bu farkýn kilit unsurlarýndan biri kafataslarýmýzýn gerçekten daha küresel olmasýydý.

Bu son makaledeki öneri, kafatasý þeklinin beyindeki, düþünmemiz ve davranýþýmýz gibi farklýlýklarý yansýtabilecek yeniden düzenlemeleri temsil edebileceði yönünde. Neandertaller ile bizim aramýzdaki bu gibi farklýlýklarýn gerçekte olup olmadýðýný zaman gösterecek. Söz konusu makale, bu heyecan verici ve hýzla geliþen alandaki buzdaðýnýn sadece görünen yüzü.

Elbette ki önemli olan ve genetiðin çözme olasýlýðý düþük olan bir soru, Neandertaller ile bizim aramýzdaki bu farklýlýklarýn, gerçekte ne gibi bir etkisi ve sonucu olduðu. Son yýllarda, anatomideki farklýlýklarýn nasýl önemli olmadýðýný gördük.

Bu fiziksel farklýlýklar, Neandertalleri de içeren insan nüfusu içindeki daha geniþ bir fenotipik çeþitliliðin bir parçasý olabilir ve basitçe ekolojideki baðlamsal farklýlýklarý yansýtabilir. Anatomi bazý davranýþlarý kýsýtlamýþ olabilir. Örneðin hantal Neandertaller, uzun mesafe koþabilen atalarýmýz gibi, mamut bozkýrlarýnda sürüleri kovalamak için uygun olmayabilir.

Sürpriz unsuru

Öte yandan, büyük olasýlýkla yakýn mesafedeki büyük av hayvanlarýný pusu kurarak avlamakta daha iyiydiler.

Hýzla deðiþen ekolojik senaryolarýn Pleistosen dünyasýnda þans, baþarý ya da baþarýsýzlýkla ilgili her þeye etkiliydi. Her þey doðru zamanda doðru yerde olmakla ilgiliydi, doðal seçilim (þimdiki zamanda geçmiþten gelen þablonlara etki etmesiyle) yeterince hýzlý cevap veremiyordu.

Biyolojik üstünlük ya da yetersizlik ile hayatta kalma ve yok olmayý karýþtýrýyoruz. Bu yüzden gözlemlerimizi açýklamak için durmadan farklýlýklar aradýk. Biz buradayýz ve onlar deðil ve bu yüzden verileri açýklamak için farklýlýklar aramalýyýz.

Tabii ki problemin bir parçasý da, oyuncu olduðumuz ve kaçýnýlmaz olarak bizim lehimize önyargýya yol açacak bir hikaye anlatmaya çalýþan katýlýmcýlar olmamýz. Neandertallere bir isim verdikten sonra, derhal onlarý baþka bir þey olarak görmek için koþullandýk.

Onlar biz deðildi. Neredeyse insandýlar ve biz kesinlikle onlardan üstteydik. Sonuçta, biz hikayeyi anlatmak için buradayýz. Bu, tarihin en büyük çarpýtmalarýndan biri, belki de en büyüðü.

Dipnot, paradigmayý deðiþtirmemiz gerektiðidir. Neandertaller de dahil olmak üzere, atalarýmýzýn daha önce burada var olan herkesten gezegeni ele geçirdiðinin kanýtlanmasý konusunda hala ýsrar var. Her þeyin yerine biz geçtik.

Bu yerine geçmenin, en azýndan Avrupa’da, insan tipi ve taþ alet teknolojisi arasýndaki dayanýksýz baðlantýyý kullanarak haritasýný çýkardýk. Taþ aletler, insan nüfusunu geniþletmek ve diðer insanlardan gelenleri azaltmak için vekil olarak kullanýldý.

Bu ve diðer benzer baðlantýlar, insan tiplerine ve taþ aletlerine atfedilen kalýntýlarýn küçük verilerine dayanmakta. Bilimin çoðu dalýnda kanýtlar önemsiz sayýlarak görmezden gelinebiliyor. Atalarýmýzýn ve Neandertallerin genlerinin karýþtýðýný biliyoruz, ancak melezlerin nasýl göründüðü ve ne tür aletler yaptýklarý hakkýnda hiçbir fikrimiz yok.

Tanýsal olmayan kemiklerden elde edilen genomlardan diðer insan soylarýný (örneðin Denisovalýlar) biliyoruz. Bunun anlamý, neye benzediðini bile bilmiyoruz. Ve sadece soyundan gelenlerin genlerinde býrakýlmýþ izlerden topladýðýmýz “hayalet” türler vardý.

Yine de, nitelik olarak tanýmlanmýþ taþ alet teknolojilerinin, Ýsa’nýn doðumundan günümüze kadar geçen zamandan 10 kat daha uzun süren karmaþýk bir süreci gerçekten belirleyebileceði inancýna devam ediyoruz.

Neandertallerin inkar edilmesi, kendimizi yüceltme sürecinin bir parçasý oldu.

---

BBC. 24 Ocak 2019. Prof Clive Finlayson-www.arkeofili.com