Blog
Okçuluk Asya'da mı Başladı? 80.000 Yıllık Ok, Okçuluğun Kökenini Afrika'dan Asya'ya Taşıyor
Araştırma ekibi, mikro uçların bazılarını yerel taş kullanarak yeniden üretti, doğal bitüm tutkalıyla ahşap şaftlara monte etti ve modern bir yay ile test etti.
www.arkeonews.com
Orta Asya’nın eteklerinde yapılan dikkat çekici bir keşif, yay ve ok teknolojisinin kökenini binlerce yıl geriye götürebilir. Özbekistan’daki Obi-Rakhmat kaya sığınağında çalışan arkeologlar, yaklaşık 80.000 yıl öncesine ait ok ucu gibi görünen küçük taş uçlar tespit ettiler. Bu, onları insanlık tarihinde bilinen en eski okçuluk kanıtı haline getiriyor.
Ağustos 2025'te PLOS One'da yayınlanan bulgular, alanın en derin katmanlarında bulunan 190'dan fazla "mikro noktayı" tanımlıyor. Bu minyatür taş uçların çoğu, yaylardan fırlatılan mermiler olarak kullanıldıklarını kuvvetle muhtemel düşündüren kırılma desenleri ve mikroskobik darbe izleri gösteriyor. Doğrulanırsa, keşif bilinen en eski Afrika yay ve ok eserlerinden en az 6.000 yıl öncesine dayanacak ve bu kritik buluşun merkez üssünü Afrika'dan Asya'ya kaydıracak.
Mikro Noktalar Mızraklar İçin Çok Küçük
Neandertal yerleşimlerinde sıklıkla bulunan büyük mızrak uçlarının aksine, Obi-Rakhmat eserleri dikkat çekici derecede küçüktür. Sadece 15-24 milimetre boyutlarında ve 1-2 gram ağırlığında olan bu ok uçları, mızrak veya bıçaklar için fazlasıyla hassastır. İnce üçgen şekilleri ve hafif ağırlıkları, okların tasarım prensipleriyle uyumludur.
Bordeaux Üniversitesi'nden baş araştırmacı Hugues Plisson, "Bu kadar küçük uçlar, mızrak gibi fırlatılmanın şokuna dayanamaz," diye açıklıyor. "Boyutları ancak ok şaftlarına takılıp yay ile itildiğinde anlam kazanıyor."
Araştırma ekibi, mikro uçların bazılarını yerel taş kullanarak yeniden üretti, doğal bitüm tutkalıyla ahşap şaftlara monte etti ve modern bir yay ile test etti. Kırılma desenleri, antik eserlerde bulunanlarla örtüşüyordu ve bu da ok ucu olarak kullanılmaları ihtimalini güçlendiriyordu.
Obi-Rakhmat'ın 20. ve 21. katmanlarında üç tip taş silah teçhizatı tespit edildi: 1 – Büyük rötuşlu uç, 2 – mikro uç (Levallois) ve 3 – dilgicik. Kaynak: H. Plisson ve diğerleri, PLOS ONE
Orta Asya'da Yayı Kim İcat Etti?
Keşif, bu gelişmiş silahları kimin yapmış olabileceği konusunda büyüleyici bir tartışmayı tetikliyor. Yaklaşık 80.000 yıl önce Orta Asya, Neandertallerin, erken Homo sapiens'lerin ve muhtemelen melez popülasyonların kesiştiği bir kavşak noktasıydı.
Neandertaller avlanma becerileriyle bilinse de, kesin bir Neandertal ok ucu kaydı bulunmamaktadır. Buna karşılık, erken dönem Homo sapiens'ler sürekli olarak yenilikçi fırlatma teknolojileriyle ilişkilendirilmektedir. Bu durum, Obi-Rakhmat buluntularının, modern insanların Avrasya'ya ilk yayılımlarından birini, yani yaklaşık 60.000-50.000 yıl önce daha iyi belgelenmiş yayılmalarından çok daha önceki bir dönemi yansıttığı ihtimalini akla getiriyor.
2003 yılında Obi-Rakhmat'ta keşfedilen insan kalıntılarının, dişleri Neandertal özelliklerine benzeyen ancak kafatasında belirsiz özellikler gösteren bir çocuğa ait olması, Neandertal-Sapiens melezi olma olasılığını açık bırakıyor.
Av Teknolojisinin Hikayesini Yeniden Yazmak
Şimdiye kadar kabul edilen en eski yay ve ok kanıtı, yaklaşık 74.000 yıl öncesine tarihlenen Etiyopya'nın Pinnacle Point bölgesinden geldi. Özbekistan’daki keşif, eğer doğrulanırsa, yayın icadının yalnızca Afrika'ya özgü bir gelişme değil, daha yaygın ve yakınsak bir yenilik olduğu anlamına geliyor.
Diğer alanlarla yapılan karşılaştırmalar gizemi derinleştiriyor. Fransa'daki Mandrin Mağarası'nda, 54.000 yıl öncesine tarihlenen ve erken Homo sapiens ile ilişkilendirilen neredeyse aynı mikro noktalar ortaya çıkarıldı. Bu çarpıcı benzerlik, küçük ok teknolojisinin Avrasya'ya erken insan göçleri yoluyla, daha önce düşünülenden çok daha önce yayılmış olma olasılığını gündeme getiriyor.
Plisson, "Bu durum karmaşık silah sistemleri için zaman çizelgesini geriye itiyor ve bizi bilgi ve inovasyonun toplumlar arasında nasıl paylaşıldığını yeniden değerlendirmeye zorluyor" diyor.
Neden Önemli?
Yay ve ok, avcıların avlarını uzaktan öldürmelerine, beslenme düzenlerini genişletmelerine ve zorlu ortamlarda hayatta kalmalarına olanak tanıyan dönüştürücü bir teknolojiydi. Obi-Rakhmat'ın bulunduğu engebeli Tien Shan Dağları'nda, bu tür silahlar özellikle yaban keçisi ve geyik gibi yakalanması zor hayvanları avlamak için kullanışlı olurdu.
Yeni bulgular, Orta Asya'nın Afrika'dan göç eden ilk insanlar için önemli bir nüfus merkezi olduğu teorisini de destekliyor. Arkeologlar artık bu bölgenin yalnızca bir göç koridoru değil, aynı zamanda bir teknolojik yenilik merkezi olduğundan şüpheleniyor.
Obi-Rakhmat kaya sığınağının stratigrafisi ve kazı haritası. Kaynak: H. Plisson ve diğerleri, PLOS ONE
Sırada Ne Var?
Araştırmacılar, mikro noktaların daha yüksek katmanlarda bulunup bulunmadığını ve bölgedeki diğer alanlarda da benzer aletlerin bulunup bulunmadığını doğrulamak amacıyla Obi-Rakhmat'taki kazılara devam ediyor. Ayrıca, Orta Asya'da yayın gerçek mucitlerinin Neandertaller, Homo sapiens veya melezler olup olmadığı gizemini çözmek için alandaki insan kalıntılarından genetik materyal elde etmeyi umuyorlar.
Obi-Rakhmat'ta 80.000 yıllık ok uçlarının keşfi, şimdilik on yılın en önemli arkeolojik buluntularından biri olarak kabul ediliyor. Doğrulanırsa, insanlığın yay ve oklarla ilişkisinin -binlerce yıl boyunca avcılığı, savaşı ve hayatta kalmayı şekillendiren bir icat- çok daha önce ve kimsenin tahmin edemeyeceği kadar çok yerde başladığı anlamına geliyor.
Plisson, H., Kharevich, AV, Kharevich, VM, Chistiakov, PV, Zotkina, LV, Baumann, M., Pubert, E., Kolobova, KA, Maksudov, FA ve Krivoshapkin, AI (2025). 80 bin yıl önce Obi-Rakhmat'ta (Özbekistan) ok uçları mı var? PLOS ONE, 20(8), e0328390.
Kapak Görseli Kaynağı: Obi-Rakhmat: Darbeli uçlar ve dilgicikler. Beyaz çerçevedeki (00 – OP X7) kesintisiz Levallois ucu, ideal mikro uç tipinin ne olabileceğini göstermektedir. H. Plisson ve ark., PLOS ONE
By Oğuz Büyükyildirim
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >