Blog
Şempanze ‘Mühendisliği’, Teknolojik Evrimimize Dair İpucu Veriyor
Şempanzeler termitleri yiyebilmek için onları yaşadıkları tümsek yuvalardan dışarı çekecek ince çubuklar kullanıyor.
Perrin Margaryan - www.arkeofili.com
Şempanzelerin alet yapımında bilinçli malzeme seçimi yapması, insan teknolojisinin kökenlerine ışık tutuyor.
Gombe’deki bir şempanze termit avlamak için alet kullanıyor. C: Dr. Alejandra Pascual-Garrido
Oxford Üniversitesi, Antropoloji ve Müze Etnografyası Okulu’nda araştırmacı olarak görev yapan Dr. Alejandra Pascual-Garrido’nun liderliğindeki disiplinlerarası bir ekip, Tanzanya’daki Gombe Stream Milli Parkı’nda yaşayan şempanzelerin termit avlamak için özellikle daha esnek malzeme sunan bitkileri seçerek alet yapımında belli bir derecede mühendisliğe başvurduğunu keşfetti.
iScience dergisinde yayımlanan bulgular, insan teknolojik evriminin hala tam anlamıyla bilinmeyen bir yönü olan alet yapımıyla ilgili teknik becerilerin kavranmasında önemli bir rol oynuyor.
Termitler şempanzeler için enerji, yağ, vitamin, mineral ve protein açışından oldukça iyi bir besin kaynağı. Şempanzeler termitleri yiyebilmek için onları yaşadıkları tümsek yuvalardan dışarı çekecek ince çubuklar kullanıyor.
Bir grup bilim insanına göre bu yuvaların kıvrımlı yapısı göz önüne alındığında, böcek avlarken sert sopalardan ziyade esnek aletler kullanmak şempanzeler için çok daha kolaylaştırıcı.
Dr. Pascual-Garrido bunu test etmek için Gombe’ye taşınır bir mekanik test cihazı götürerek şempanzeler tarafından kullanılanlarla bölgede mevcut olup şempanzeler tarafından kullanılmayan bitkilerin termit yuvalarının kıvrımlı yollarında bükülebilmesi için ne kadar güç gerektiğini ölçtü.
Bulgular, şempanzeler tarafından kullanılmayan bitkilerin, kullandıklarına kıyasla yüzde 175 daha sert olduğunu ortaya koyuyor. Termit yuvalarının yakınında yer alan ve şempanzeler tarafından düzenli olarak kullanıldıklarının izlerini barındıran bitkilerin, hiçbir kullanım izin barındırmayanlara kıyasla çok daha esnek olduğu görülüyor.
Şempanzelerin termit avcılığında kullandıkları aletler. C: Alejandra Pascual-Garrido et al. 2025.
Gombe’de on yılı aşkın süredir şempanzelerin alet yapımında kullandığı malzemeleri inceleyen Dr. Pascual-Garrido’ya göre bu, vahşi şempanzelerin termit avında kullanacakları malzemeyi seçerken belirli mekanik özellikleri göz önünde bulundurduklarına dair ilk kapsamlı kanıt niteliğinde.
Grewia spp. gibi bazı bitki türleri sadece Gombe ve çevresinde değil, 5.000 km uzakta yaşayan şempanze toplukları tarafından bile alet yapımında kullanılıyor, bu da söz konusu bitkilerin sunduğu mekanik özelliklerin şempanzelerdeki yaygın tercihlere temel oluşturabileceğini ve bu ilkel mühendisliğin alet yapma kültürüne köklü bir şekilde yerleşmiş olabileceğini vurguluyor.
Bu da vahşi şempanzelerin yapacakları iş için en uygun malzemeyi seçebilmelerine olanak tanıyan sezgisel bir fizik bilgisine sahip olduğunu gösteriyor. Şempanzelerdeki bu doğal mühendislik becerisi çevrede buldukları rastgele bir sopayı veya bitkiyi kullanmaktan ibaret değil; aksine aletlerinin işlevini artıracak belirli mekanik özelliklere sahip malzemeleri bilinçli bir şekilde tercih edebiliyorlar.
Dr. Pascual-Garrido’ya göre biyomekaniği ve hayvan davranışlarını bir araya getiren bu yeni yaklaşım, alet yapımının ardındaki bilişsel süreçleri ve şempanzelerin malzemeleri işlevsel özelliklerine göre nasıl seçip değerlendirdiklerini daha iyi kavramamızı sağlıyor.
Bulgular söz konusu bilginin nasıl edinildiği, nasıl korunduğu ve gelecek nesillere nasıl aktarıldığına dair önemli sorular ortaya atıyor. Benzer mekanik prensiplerin karınca avlama veya bal toplamada kullanılanlar gibi diğer aletlerin yapımında da geçerli olup olmadığı bu sorulardan yalnızca biri.
Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü, İnsan Kökenleri Bölümü’nden biyomekanik ve evrimsel biyoloji uzmanı Adam van Casteren’e göre “Bu bulgu, insanların alet kullanımındaki üstün becerilerini nasıl geliştirdiğini anlamamızda önemli sonuçlar taşıyor. Ahşap gibi kolay bozulabilen malzemelerin arkeolojik kayıt olarak günümüze ulaşması oldukça nadir bir durum öte yandan etkili alet yapımı ve kullanımının ardındaki mekanik prensipler türler ve zaman boyunca sabit kalıyor.”
Şempanzelerin belirli yapısal ve/veya mekanik özelliklere dayanarak nasıl malzeme seçtiklerini inceleyerek erken insanlardaki alet kullanımında geçerli olan fiziksel sınırlamaları ve gereklilikleri daha iyi kavrayabiliyoruz. Böylesi karşılaştırmalı işlevsel bir çerçeve kullanımı arkeolojik kayıtlarla korunamamış erken erken teknolojiye dair yeni bir bakış açısı sunuyor.
University of Oxford. 24 Mart 2025.
Makale: Pascual-Garrido, A., Carvalho, S., Mjungu, D., Schulz-Kornas, E., & van Casteren, A. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >