Blog
Şempanzeler de Bizim gibi Başkalarının Hayatını Merak Ediyor
Çalışma üç deney içeriyor ve Uganda’daki Ngamba Adası Şempanze Koruma Alanı ile Kaliforniya’daki Oakland Hayvanat Bahçesi ve Lawrence Bilim Merkezi gibi alanlarda yürütüldü.
www.arkeofili.com
Sosyal merak üzerine yapılan bir deneyde, hem şempanzeler hem insan çocukların başkalarının etkileşimlerine çok ilgi duyduğu görüldü.
Uganda’daki Ngamba Adası Şempanze Barınağı. C: Dr Laura Simone Lewis
Hiç kendinizi bir kafede insanları izlerken ya da kim kiminle tartışıyor diye sadece izlemek için bir TV şovu açarken buldunuz mu? Yalnız değilsiniz — ve görünüşe göre, şempanzelerle düşündüğünüzden daha fazla ortak noktaya sahip olabilirsiniz.
Şempanzeler ve insan çocuklar arasında sosyal merak üzerine yapılan yeni bir çalışmada, uluslararası bir araştırma ekibi, her iki grubun da başkalarının etkileşimlerine derin bir ilgi duyduğunu, hatta bu ilgi uğruna bedel ödemeye bile hazır olduklarını ortaya koydu.
Bu çalışma, Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences adlı bilimsel dergide yayımlandı. Bulgular, sosyal davranışlara merak duymanın sadece insana özgü bir tuhaflık olmadığını, en yakın primat akrabalarımızdan biriyle paylaştığımız evrimsel bir özellik olduğunu öne sürüyor.
Çalışmanın baş yazarı Dr. Laura Simone Lewis, “Yıllar boyunca, oyunlarının ortasında aniden kalkıp akranlarını izlemeye giden çocuklara ve şempanzelere tanık olduktan sonra, ekip olarak merak araştırmaları alanında yeni bir sosyal boyut üzerine çalışmaya karar verdik” diyor.
Daha önce, “sosyal merak”ın gelişimsel ve evrimsel kökenleri — yani başkalarının eylemleri, ilişkileri ve psikolojileri hakkında bilgi edinmeye yönelik motivasyon — hakkında çok az şey biliniyordu.
Ancak artık araştırma ekibi, şempanzelerin ve küçük çocukların, yalnız bireylerin gösterildiği videolar yerine sosyal etkileşimleri gösteren videoları izlemeyi tercih ettiğini ortaya koydu. Ayrıca, küçük çocuklar ve erkek şempanzeler, sosyal bilgi edinmek uğruna maddi ödüllerden vazgeçmeyi bile göze aldı.
Dr. Lewis, “Bu, sosyal merakın insan gelişiminin çok erken döneminde ortaya çıktığını ve yaşayan en yakın akrabalarımızdan biri olan şempanzelerle paylaşıldığını gösteriyor. Başkalarının yaşamlarına duyduğumuz yoğun ilgi — dedikodu dergileri ve ünlü programlarını düşünün — büyük insansı maymun soy hattımızda derin evrimsel köklere sahip olabilir” diyor.
Çalışma üç deney içeriyor ve Uganda’daki Ngamba Adası Şempanze Koruma Alanı ile Kaliforniya’daki Oakland Hayvanat Bahçesi ve Lawrence Bilim Merkezi gibi alanlarda yürütüldü.
Çalışmanın ortak yazarlarından biri olan Dr. Esther Herrmann, “Bu çalışma, başkalarının ne yaptığına dair merakın — yani biraz ‘fazla burnunu sokma’ eğiliminin — çok küçük yaşlarda başladığını ve oldukça derin olduğunu gösteriyor. Muhtemelen bu merak, yalnızca biz insanlar için değil, en yakın canlı akrabalarımız için de karmaşık sosyal gruplarda hayatta kalmayı ve gelişmeyi sağlayan bir avantaj” diyor.
Deneylerde ne yaptılar?
Sosyal merakı ölçmek için araştırmacılar iki özel “merak kutusu” tasarladı — her biri içine yerleştirilmiş tabletlerde farklı videolar oynatılan tahta yapılar. Her deneyde, şempanzeler ve 4 ila 6 yaşındaki çocuklar, bir kutuyu açıp sosyal bir etkileşim (örneğin tüy temizleme, oyun oynama, kavga) videosunu izlemeyi ya da diğer kutudan yalnız bir bireyin gösterildiği videoyu izlemeyi seçebildi.
İlk deneyde, her iki tür de sosyal sahneleri izlemek için daha fazla zaman harcadı.
İkinci deneyde katılımcılar, bir ödül (şempanzeler için meyve tohumu, çocuklar için misket) ile sosyal video izleme arasında seçim yapmak zorundaydı. Özellikle küçük yaştaki çocuklar ve erkek şempanzeler, ödül yerine videoyu izlemeyi tercih etti.
Son deneyde, bireylerin olumlu etkileşimleri (örneğin oyun ya da tüy temizleme) mi yoksa olumsuz etkileşimleri (örneğin çatışma) mi tercih ettiği test edildi. Şempanzeler belirgin bir tercihte bulunmazken, insan çocuklarında cinsiyete göre bir eğilim gözlendi: Yaşları ilerledikçe, erkek çocuklar olumsuz, kız çocuklar ise olumlu etkileşimleri izlemeye daha yatkındı.
Bu çalışma, aynı deney düzeneği kullanılarak hem insanlarda hem şempanzelerde sosyal merakın doğrudan test edildiği ilk çalışmalardan biri. İnsanların “Kim kiminle iş birliği yapıyor, kim kavga ediyor, kimi izlemeye değer?” gibi sorulara duyduğu ilginin, milyonlarca yıl önceki ortak bir atadan kalma evrimsel bir özellik olabileceğini gösteriyor.
Üstelik bu merak, sadece eğlence amaçlı olmayabilir. Başkalarının nasıl etkileşim kurduğunu izlemek, ilişkileri anlamamıza, tehlikelerden kaçınmamıza ve kime güvenebileceğimizi keşfetmemize yardımcı olur.
Dr. Herrmann, “Bu tür sosyal merak, çevremizi anlamak, karar vermek ve ilişkiler kurmak açısından gerçekten önemli bir öğrenme aracı” diyor.
Araştırmacılar, gelecekteki çalışmaların daha genç şempanzelerde sosyal merakın nasıl geliştiğini ve farklı insan kültürlerinde nasıl değiştiğini araştırabileceğini söylüyor. Ayrıca yetişkin bireylerin karşılaştırılması, diğer büyük kuyruksuz maymunlar (örneğin bonobolar ve orangutanlar) üzerinde testler yapılması, ve tanışıklık düzeyi ya da ilişki türünün (arkadaş mı, yabancı mı) merakı nasıl etkilediğinin incelenmesi öneriliyor.
Bu tür bilgiler, sosyal merakın nasıl evrimleştiğini ve neden yaş, cinsiyet ve türler arasında farklılık gösterdiğini anlamamıza yardımcı olabilir.
University of Portsmouth. 23 Haziran 2025.
Makale: Lewis, L. S., Ritov, O., Herrmann, E., Reddy, R. B., Sanchez-Amaro, A., Gopnik, A., & Engelmann, J. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >