Arkeoloji denildiðinde büyük olasýlýkla aklýmýza piramitler, antik kalýntýlar ve mumyalar geliyor; Peki ya uydular, astronotlar ya da uzay istasyonlarý?

Geçtiðimiz aylarda Avustralya Araþtýrma Konseyi, yýllýk keþif hibelerinin alýcýlarýný açýkladý. Finansman için seçilen projeler arasýnda Dr. Alice Gorman ve Dr. Justin Walsh tarafýndan yönetilen Uluslararasý Uzay Ýstasyonu Arkeoloji Projesi (ISSAP) yer aldý. Bu hibe, uzay arkeolojisinin geliþen alaný için büyük bir haberdi.

Arkeoloji genellikle antik dünyanýn incelenmesi olarak düþünülür, fakat bu disiplin, maddi kültürün incelenmesine odaklanan bir dizi yöntem kullanýlarak daha iyi anlaþýlýr. Bu yöntemler ile arkeologlar, insan yapýmý ve iskan edilen mekanlarý herhangi bir zaman ya da mekanda inceleyebilirler. Günümüze bu arkeolojik yöntemlerin uygulanmasý çaðdaþ arkeoloji olarak bilinir. Bu alanýn kökleri, Dr. William Rathje’nin, Arizona’da Tucson topraklarýný inceleyen bir arkeolojik proje kurmasýyla 1970’lere kadar uzanabilir.

Rathje’nin Çöp Projesi olarak bilinen projesi, daha önce hiç görülmemiþ bir insan kültürü ve davranýþ portresi yaratmak için, Tucson sakinleri ile yapýlan görüþmeler ve anketler de dahil olmak üzere, kazý ve eser analizi gibi standart arkeolojik yöntemleri bir araya getirdi.

Projenin ilginç sonuçlarýndan biri, abur cubur tüketimi ile ilgiliydi. Rathje insanlara ne kadar abur cubur tükettiklerini sorduðunda, insanlar hemen hemen hiç böyle þeyler yemediklerini ya da çok az bu yiyecekleri tükettiklerini belirtti. Ancak çöpler karýþtýrýldýðýnda, cips ve kurabiye poþetlerinin çok fazla olduðu görüldü. Bu sonuç þaþýrtýcý olmasa da, Rathje bu sonucu, insanlarýn söylediklerini deðil, ne yaptýðýný vurgulamak için arkeolojik yöntemlerin gücünü göstermek için kullanabildi.

ISSAP, pratikte çaðdaþ arkeolojinin yeni bir örneði. Uzay boþluðunda insan yaþam alanlarýný incelemeye odaklanan ilk arkeoloji projesi olan ISSAP, uzay istasyonunda bulunan fiziksel ortam ve malzemelerin, çok kültürlü bir mikro-kültürün geliþimini nasýl þekillendirdiðini incelemeyi amaçlamakta.

ISSAP’ýn kökenleri, arkeologlarýn çöplerde bulduklarý etkileyici þeylerde yatmakta. Queensland’da gece gökyüzünü seyreden Gorman þöyle düþünür: “Yýldýzlara bakýyorum, ama aslýnda gök, uydularla ve uzay çöpleriyle dolu.”

Walsh, uzay arkeolojisine olan ilgisinin kültürel miras üzerine bir ders verirken ortaya çýktýðýný söylüyor. Sýnýfýndaki bir öðrenci el kaldýrýp soru sormuþtu: “Uzaydaki þeyler de miras sayýlýr mý?” Walsh, bu olasýlýðý hiç düþünmemiþti, ama öðrenci sorduðu anda kafasýnda bir ampul yandý. Belli ki insanlýðýn uzaydaki ilk atýlým alanlarýný miras olarak kabul etmek gerekirdi.

Walsh’un ilgisini teþvik eden þey sadece uzayda kültürel mirasýn varlýðý deðildi. Google’ýn 2007’de Lunar X Ödülünün bir parçasý olarak “Miras Bonusu” ilan ettiði zaman mirasýn karþýlaþtýðý kolayca görülen tehditlerdi.

Lunar X yarýþmasý, Google tarafýndan Ay’a robotik bir gezicisyi baþarýyla ilk indiren ilk özel þirkete 20 milyon dolarlýk bir ödül vermesi için kuruldu. Miras bonusu, Ay’daki bir önceki insan iniþ bölgesinin resimlerini gönderen ekibe fazladan 1 milyon dolar daha teklif sundu. Walsh ve Thomas, bu sitelerin yakýnýnda yer almaya teþebbüs ederek, Google’ýn ödül parasýyla harekete geçen özel firmalarýn, insan baþarýlarýnýn bu muazzam örneklerini istemeyerek yok edebileceklerine dair endiþelerini dile getirdi.

Bu ilgi ve kaygýlar, Gorman ve Walsh’ýn, uzayda yaþayan insanlar baðlamýnda arkeolojik yöntemlerin nasýl uygulanabileceðini sormaya baþlamasýna neden oldu. 18 yýllýk sürekli iþgali ile Uluslararasý Uzay Ýstasyonu bu yeni yaklaþýmý keþfetmek için mükemmel bir ortam yarattý. ISSAP tarafýndan yürütülen ön çalýþmalar, istasyonda sergilenen kültürel ve dini sembollerin daðýlýmýný incelemiþ ve bu yýlýn Ocak ayýnda, proje üyeleri gerçek uzay çöpünü Dünya’ya taþýyan bir kapsülün açýlmasýný gözlemlemiþlerdi.

Avustralya Hükümeti tarafýndan yeni verilen Keþif Programý ödülüyle ISSAP, özellikle Uluslararasý Uzay Ýstasyonu ile ilgili astronotlar ve uzay araçlarý tarafýndan üretilen ve daðýtýlan 18 yýllýk dijital veriyi yöneterek bir veri tabaný oluþturmak için araþtýrmalarýný geniþletmeyi planlýyor.

Walsh ayrýca, projenin, “karasal sitelerde toplanan toprak örneklerine benzer yüzey numuneleri” de dahil olmak üzere, özel olarak talep edilen verileri toplayarak ISSAP’a yardýmcý olacak bir mürettebat üyesi olmasý için onay arayýþýnda olduðunu bildiriyor.

Uzay arkeolojisi için bu ilk küçük adým, arkeoloji disiplini için ise dev bir adýmdý. Tozlu eski kalýntýlar her zaman arkeolojik araþtýrmalarýn bir parçasý olacak fakat, ISSAP bize arkeolojinin amacýnýn, tüm çeþitlerinde insan kültürünü incelemek olduðunu hatýrlatýyor.

Forbes. 3 Aralýk 2018.-www.arkeofili.com