C: Lund University

İsveç’teki Lund Üniversitesi’nden arkeolog Greer Jarrett, üç yıldır Vikinglerin izinde yelken açıyor. Jarrett, Vikinglerin İskandinavya’dan daha uzaklara yelken açtıklarını ve daha önce mümkün olduğuna inanılandan daha uzak rotaları kullandıklarını gösteriyor. Jarrett, son çalışmasında, Viking Çağı’nda ticaret ve seyahatlerde muhtemelen önemli bir rol oynayan, adalar ve yarımadalar üzerinde konumlanmış merkezi olmayan bir liman ağına dair kanıtlar buldu.

Yelkenli tekne – Viking Çağı’nda (MS 800–1050) kullanılanlara benzer şekilde açık, kare yelkenli, kirişli bir tekne – 2022 yılında Trondheim’dan Kuzey Kutup Dairesi’ne kadar gidip geri döndü. O zamandan bu yana Jarrett ve ekibi, Viking ticaret rotaları boyunca 5.000 kilometreden fazla yol kat etti. Araştırmaları, Vikinglerin muhtemel rotalarının onları karadan daha önce düşünülenden daha uzağa götürdüğünü gösteriyor.

 “Bu tür teknelerin açık denizde, zorlu koşullarda da iyi seyir yapabildiğini gösterebiliyorum. Ancak kıyıya yakın yerlerde ve fiyortlarda gezinmek, görünürde o kadar zor olmasa da, bazen daha büyük zorluklar sunuyor. Örneğin su altı akıntıları ve dağ yamaçlarından aşağıya inen katabatik rüzgarlar” diyor Lund Üniversitesi’nde doktora öğrencisi Jarrett.

Jarrett’in araştırma gezileri risksiz değildi. Norveç açıklarında ana yelkeni tutan halat koptuğunda, mürettebat kendilerini tehlikeden kurtarmak için doğaçlama çözümler üretmek zorunda kaldı.

“Lofoten Adaları’ndaki soğuk oldukça zorluydu. Ellerimiz gerçekten acı çekiyordu. O anda iyi bir mürettebatın ne kadar hayati olduğunu fark ettim” diyor Jarrett.

Metinde bahsi geçen kıyı bölgeleri, projenin iki deneme seferinin izleri (siyah ve beyaz kesik çizgiler) ve Norveç’in batı kıyısı boyunca uzanan geleneksel yelken koridoru (mavi gölgeli bölge), Eski İskandinavcada lei? olarak bilinir. C: Jarrett, G. (2025).

Norveçli Denizcilerle Görüşmeler

Jarrett ayrıca teknenin açık denizlerdeki performansını test etti; Kattegat ve Baltık Denizi’nde de yelken açtı. Derin omurgaya sahip olmamasına rağmen teknelerin şaşırtıcı şekilde dengeli olduğunu söylüyor.

Vikinglerin belirli rotalarını belirlemek için Jarrett, 19. ve 20. yüzyıl başlarında motorlu teknelerin yaygınlaşmasından önce geleneksel yelkenli tekneleri kullanan denizciler ve balıkçılarla röportajlar yaptı.

“Kendi yolculuk deneyimimle birlikte, denizcilerin geleneksel bilgisini kullanarak Viking Çağı’na ait olası seyir rotalarını yeniden inşa ettim” diyor.

Hikayeler Vikinglere Yol Gösteriyordu

Vikingler harita, pusula veya sekstant (denizcilikte açısal mesafeyi ölçen aygıt) kullanmazlardı. Onun yerine, anılara ve deneyimlere dayalı “zihinsel haritalar” ile yön bulurlardı. Ayrıca, kıyıdaki çeşitli kara işaretlerine ilişkin mitleri de kullanırlardı.

“Norveç kıyılarındaki Torghatten, Hestmona ve Skrova adaları hakkında anlatılan Viking hikâyeleri buna örnek. Bu anlatılar, denizcilere bu bölgelerin tehlikelerini ya da navigasyon açısından önemini hatırlatıyordu” diye açıklıyor Jarrett.

Bu tür mitler, eskiden hikâyelerle dolu bir denizcilik peyzajının günümüze kalmış son kalıntıları olabilir. Jarrett buna “denizcilik kültürel zihin manzarası” adını veriyor. Küçük adacıklar, kayalıklar ve resifler, Vikinglerin bu zorlu deniz manzarasında yollarını bulmalarına yardım eden, kuşaktan kuşağa aktarılan bir hikaye ağına dahildi.

Mayıs 2022’de ‘Skårungen’ gemisindeki deneme yolculuğu sırasında sancak pruvasından görünen Bolga adası, Arktik’ten Güney İskandinavya’ya ve anakara Avrupa’ya doğru Viking Çağı denizcilik güzergahlarında yer almış olabilecek önemli bir geleneksel dönüm noktası. C: Jarrett, G. (2025).

Olası Viking Limanları Belirlendi

Teknelerin özelliklerine dair doğrudan deneyimi ve Viking Çağı’ndaki manzaranın dijital rekonstrüksiyonu sayesinde, Jarrett son yayınında Norveç kıyılarında dört olası Viking limanı tespit etti.

Bu limanların konumu (Jarrett bunlara “sığınak” adını veriyor), bugüne kadar bilinen büyük liman ve merkezlerden denize daha açık bölgelerde yer alıyor.

“Bu tür tekneler için, her türlü rüzgar koşulunda limana giriş çıkışın kolay olması gerekir. Birden fazla giriş çıkış rotası bulunmalı. Teknenin sığ salması nedeniyle sığ koylar sorun teşkil etmiyor. Ancak dar fiyortların içine kadar ilerlemek zordur. Kare yelkenli bu teknelerle rüzgâra karşı seyir güçtür ve bu tekneler katabatik rüzgarlara karşı hassastır.”

Jarrett’in hipotezi, Viking Çağı boyunca bu tür küçük ve erişimi kolay limanların yaygın olduğu yönünde. Denizcilerin durup dinlenebileceği ve başka denizcilerle karşılaşabileceği yerlerdi bunlar.

“Çoğu zaman Viking Çağı ticaretinin sadece başlangıç ve bitiş noktalarını biliyoruz. Örneğin Norveç’te Bergen ve Trondheim, Danimarka’da Ribe, İrlanda’da Dublin gibi büyük limanlar. Benim ilgimi çeken ise bu büyük ticaret merkezleri arasındaki yolculuklarda neler olduğu. Hipotezim, küçük adalar ve yarımadalar üzerinde yer alan bu merkezi olmayan liman ağının, Viking Çağı’ndaki ticaretin verimli işlemesinde merkezi rol oynadığı yönünde.”

Direği Kürekle Onardılar

Jarrett’in araştırma yolculukları bazı zorluklarla da karşılaştı. Mayıs 2022’de Lofoten’den dönüş yolundayken, ana yelkeni taşıyan direk (yelken sırığı), Vestfjorden’in ortasında kırıldı. O sırada tekne karadan 25 kilometre açıktaydı.

“Yelkeni tutması için iki küreği birbirine bağlayıp sabitlemek zorunda kaldık ve dayanmasını umduk. Limana sağ salim döndük ama ardından tekrar yelken açabilmek için tekneyi onarmamız birkaç gün sürdü.”

“Başka bir yolculukta, bir minke balinası aniden su yüzeyine çıktı ve dev kuyruk yüzgecini teknenin sadece birkaç metre ötesinde savurdu.”

Jarrett’in bu maceraları, Viking seyahatlerinde insan ilişkilerinin ne kadar hayati olduğunu da ortaya koydu.

“Her türlü hava koşuluna dayanabilecek bir tekneye ihtiyacınız var. Ama eğer uzun süre birlikte çalışabilecek, birbirine tahammül edebilecek bir mürettebatınız yoksa, bu yolculuklar büyük ihtimalle imkânsız olurdu” diye tamamlıyor Jarrett.

Lund University. 21 Mayıs 2025.

Makale: Jarrett, G. (2025). 

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >