Blog
Zoonotik Hastalıklar 6.500 Yıl Önce Ortaya Çıkmış
Enfeksiyon hastalıklarının tarihi üzerine şimdiye kadar yapılmış en kapsamlı araştırmaya göre, atalarımızın evcil hayvanlarla erken dönemde kurduğu etkileşimler ve büyük ölçekli göçlerle birlikte, türümüz için yeni bir hastalık çağı başlamış olabilir.
www.arkeofili.com
Bu, evrimsel tarihimizde kritik bir an ve başka hayvanlardan gelen hastalıklarla olan ilişkimizde de önemli bir değişime işaret ediyor.
Hastalıklar, insanlığın evrimsel tarihi boyunca yoldaşı oldu. Ancak artık bazı hastalıkların ilk ne zaman ortaya çıktığını ve neden yayıldığını öğreniyoruz. C: Wikimedia Commons
COVID-19 pandemisi, esasen sağlığımızın diğer hayvanlardan gelen hastalıklardan ciddi şekilde etkilenebileceğini hatırlatan güçlü bir uyarıydı. Elbette bu yeni bir hikâye değil; onlarca yıldır yeni ortaya çıkan hastalıkların çoğu zaman diğer türlerden insanlara sıçradığını biliyoruz. Peki bu durum ne kadar süredir devam ediyor?
Enfeksiyon hastalıklarının tarihi üzerine şimdiye kadar yapılmış en kapsamlı araştırmaya göre, atalarımızın evcil hayvanlarla erken dönemde kurduğu etkileşimler ve büyük ölçekli göçlerle birlikte, türümüz için yeni bir hastalık çağı başlamış olabilir.
Patojenler, insan sağlığı için kalıcı ve çok eski bir sorun. Evrimsel tarihimiz boyunca bizimle oldular. Günümüzde birçok tarihi tehdide karşı bağışıklığımız olduğunu fark etmeden yaşıyoruz. Ancak 1850 yılına kadar, tüm çocukların en az dörtte biri bir yaşına gelmeden ölüyordu ve bir başka dörtte biri de 15 yaşına ulaşmadan hayatını kaybediyordu. O dönemde ölüm nedenleri çeşitliydi ama bu ölümlerin en az yarısının enfeksiyonlara bağlı olduğu tahmin ediliyor — ki bunların çoğuna karşı bugün aşılarımız var.
Hastalıklarla olan tarihsel etkileşimimiz, genomlarımızda kalıcı izler bıraktı. Bakteri veya virüs kaynaklı baskılar, genetik çeşitliliğimizi sürekli olarak şekillendirdi. Ancak tüm önemine rağmen, farklı patojenlerin ilk ne zaman ortaya çıktığı, nasıl ve neden yayıldığı gibi sorular hâlâ net değil.
Bu boşluğu doldurmak amacıyla, Kopenhag Üniversitesi ve Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, Avrasya’daki arkeolojik alanlardan çıkarılmış 1.300 tarihöncesi bireye ait DNA’yı analiz etti. Bu örnekler, bireylerin dişlerinden ve kemiklerinden alındı. Bu insan kalıntılarından bazıları 37.000 yıl öncesine tarihleniyordu.
Araştırma ekibi, 214 bilinen insan patojenine ait DNA kalıntılarını ortaya çıkardı ve bu verileri kullanarak, patojenlerin tarihsel ortaya çıkışını haritalandıran bir çalışma yürüttü. Bu haritada, zoonotik hastalıkların — yani hayvanlardan insanlara geçen enfeksiyonların — ne zaman ilk kez ortaya çıktığı da yer aldı.
Sonuçlar, hastalıklarla olan ilişkimizdeki kritik dönüm noktasının yaklaşık 6.500 yıl önce yaşandığını gösteriyor. Bu dönemde insanlar evcil hayvanlara daha fazla yakınlaştı. Aynı zamanda, Pontus Bozkırı’ndan — Doğu Avrupa’dan Batı Asya’ya uzanan geniş bir çayır bölgesi — Kuzeybatı Avrupa’ya doğru büyük ölçekli göçler başladı.
Araştırmanın baş yazarı ve Kopenhag Üniversitesi’nden Profesör Eske Willerslev, “Tarım ve hayvancılığa geçişin yeni bir hastalık çağını başlattığından uzun süredir şüpheleniyorduk — şimdi DNA bize bunun en az 6.500 yıl önce başladığını gösteriyor” diyor.
“Bu enfeksiyonlar sadece hastalıklara neden olmakla kalmadı — aynı zamanda nüfus çöküşüne, göçlere ve genetik adaptasyonlara da katkı sağlamış olabilir.”
Çalışmada ayrıca veba bakterisi Yersinia pestis’in en erken genetik izi tespit edildi. Bu örnek, 5.500 yıl öncesine ait. Aynı bakteri, Orta Çağ boyunca Avrupa’da büyük yıkıma yol açmış ve dönemin nüfusunun dörtte biri ila yarısını öldürmüş olabilir.
Araştırmacılar ayrıca günümüzde bildiğimiz başka hastalıklara dair izler de buldu:
- Sıtma (Plasmodium türleri): yaklaşık 4.200 yıl önce ortaya çıkmış,
- Cüzzam (Mycobacterium leprae): yaklaşık 1.400 yıl önce,
- Hepatit B virüsü: yaklaşık 9.800 yıl önce,
- Difteri (Corynebacterium diphtheriae): yaklaşık 11.100 yıl önce.
Bu bulgular, hastalıkların ilk ne zaman ortaya çıktığını anlamamızı sağlıyor ve aynı zamanda bu hastalıkların nasıl evrimleştiğini ve yayıldığını da anlamamıza yardımcı olabilir. Bu bilgiler, gelecekteki aşıların geliştirilmesi açısından da büyük önem taşıyor.
Çalışmanın ilk yazarı ve doçent Dr. Martin Sikora, “Geçmişte ne olduğunu anlarsak, geleceğe daha iyi hazırlanabiliriz. Yeni ortaya çıkan birçok enfeksiyon hastalığının hayvan kökenli olacağı öngörülüyor” diyor.
Willerslev ise şunu ekliyor: “Geçmişte başarılı olan mutasyonlar, büyük olasılıkla tekrar ortaya çıkacaktır. Bu bilgi, mevcut aşıların yeterliliğini test etmek ve yeni mutasyonlara karşı yeni aşıların geliştirilip geliştirilmeyeceğine karar vermek açısından çok önemli.”
IFL Science. 14 Temmuz 2025.
Makale: Sikora, M., Canteri, E., Fernandez-Guerra, A. et al. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >