Blog
Antik Mayalar Geliþmiþ Su Filtreleri Ýnþa Etmiþ
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumAntik Mayalar Geliþmiþ Su Filtreleri Ýnþa Etmiþ
Antik Mayalar Tikal þehrinde, kilometrelerce uzaktan ithal ettikleri doðal malzemeleri kullanarak geliþmiþ su filtreleri inþa etti.
Antik Maya þehri Tikal, sonunda terk edilmeden önce beþinci ve dokuzuncu yüzyýllar arasýnda büyüdü. C: Jimmy Baum / Wikimedia Commons
Cincinnati Üniversitesi araþtýrmacýlarý, þu anda kuzey Guatemala’da bulunan ve antik Mayalar için önemli bir içme suyu kaynaðý olan Corriental su deposunda bir filtre sisteminin var olduðunu keþfetti.
Cincinnati Üniversitesi’nden antropologlar, coðrafyacýlar ve biyologlardan oluþan multidisipliner bir ekip, þehirden kilometrelerce uzaktan ithal edilen kristal kuvars ve zeolit tespit etti. Kaba kumda bulunan kuvars, silikon ve alüminyumdan oluþan kristal bir bileþik olan zeolit ile birlikte doðal bir moleküler elek oluþturuyor. Her iki mineral de modern su filtrasyonunda kullanýlýyor.
Antropoloji uzmaný ve çalýþmanýn baþ yazarý Kenneth Barnett Tankersley, “Filtreler zararlý mikroplarý, nitrojen bakýmýndan zengin bileþikleri, cýva gibi aðýr metalleri ve diðer toksinleri sudan elemeyi saðlar. Ýlginç olan, bu sistemin bugün hala etkili olmasý ve Mayalarýn bunu 2000 yýldan daha önce keþfetmeleri.” diyor.
Araþtýrmacýlarýn bu keþfi Scientific Reports dergisinde yayýmlandý.
Tankersley, Mayalarýn bu su filtreleme sistemini, Avrupa’da benzer sistemler kullanýlmadan yaklaþýk 2000 yýl önce yaptýðýný ve bu sistemin dünyadaki türünün en eski su arýtma sistemlerinden biri olduðunu söylüyor.
Cincinnati Üniversitesi Sanat ve Bilim Koleji’nden araþtýrmacýlar, zeolit ve kuvarsýn Tikal’in yaklaþýk 18 km kuzeydoðusundaki Bajo de Azúcar çevresindeki dik sýrtlara kadar izini sürdüler. Su deposu çökeltilerindeki zeolit ve kristalin kuvarsý tanýmlamak için X ýþýný kýrým analizi kullandýlar.
Tikal’de, zeolit yalnýzca Corriental su deposunda bulundu.
Antik Mayalar için temiz su toplama ve saklama yollarý bulmak çok önemliydi. Tikal ve diðer Maya þehirleri, mevsimsel kuraklýklar sýrasýnda yýlýn büyük bir bölümünde içme suyuna kolayca ulaþýlmasýný zorlaþtýran gözenekli kireçtaþý üzerine inþa edilmiþti.
Kariyerinin çoðunu eski medeniyetler üzerinde çalýþarak geçiren, coðrafya profesörü ve ortak yazar Nicholas Dunning, Guatemala’da saha çalýþmasý yürütürken yaklaþýk 10 yýl önce kuvars ve zeolitin kaynaðýný yüksek ihtimalle buldu.
Araþtýrmacýlar Tikal’deki saha araþtýrmalarý sýrasýnda tortu örnekleri almak için ekipman kuruyor. C: Liwy Grazioso Sierra
Dunning; “Bu, kuvars taneleri ve zeolit açýkta kalan, yýpranmýþ volkanik tüfüydü. Ýyi bir oranda su akýyordu. Ýþçiler bununla su þiþelerini yeniden doldurdular. Suyun berraklýðý ve tatlýlýðý yerel çapta ünlüydü.” diyor.
Dunning, malzemeden örnekler aldý. Araþtýrmacýlar daha sonra kuvars ve zeolitin Tikal’de bulunan minerallerle yakýndan eþleþtiðini belirlediler.
Coðrafi bilgi sistemi haritalamasý konusunda uzman olan Cincinnati Üniversitesi araþtýrma profesörü Christopher Carr, Bajo de Azúcar ve Corriental’daki projelerde de çalýþmalar yürüttü.
Dunning, “Oldukça zekice olan bu deneysel gözlem yoluyla, Antik Mayalar bu özel malzemenin temiz suyla iliþkili olduðunu gördü ve ona ulaþmak için çaba sarf etti. Su deposuna girmeden, suyun su deposuna doðru akacaðý çökeltme tanklarý vardý. Su muhtemelen daha temiz görünüyordu ve muhtemelen tadý da daha iyiydi,” diyor.
Bu yýlýn baþlarýnda Scientific Reports‘ta yayýmlanan ilgili bir makalede, üniversitenin araþtýrma ekibi, Tikal’deki bazý su depolarýnýn dibinin, muhtemelen Mayalarýn alçý duvarlarda ve tören mezarlarýnda kullandýðý zinober adlý bir pigment nedeniyle toksik seviyede cýva ile kirlendiðini keþfetti. Corriental su deposu bu kirleticilerden arýnmýþ olarak kaldý.
Baþka bir ortak yazar olan antropoloji profesörü emeritus Vernon Scarborough, eski su yönetimi üzerine yapýlan çoðu araþtýrmanýn, medeniyetlerin suyu nasýl koruduðunu, topladýðýný veya yönünü deðiþtirdiðini açýklamaya çalýþtýðýný söyledi.
Scarborough, “Ýçilebilir yerlere konulan suyun kalitesinin belirlenmesi hala zor. Ekibimiz tarafýndan yapýlan araþtýrmanýn konusu, bir su kaynaðýnýn kalitesini ve bunun nasýl kurulup sürdürülebileceðini belirlemek.” diyor.
Elbette 1000 yýl önceki bir medeniyetin yaþamlarýný, alýþkanlýklarýný ve dürtülerini yeniden inþa etmek zor.
Dunning, “Kesin kanýtýmýz yok, ancak ikinci dereceden güçlü kanýtlarýmýz var. Açýklamamýz mantýklý geliyor.” diyor.
Biyolog ve ortak yazar David Lentz, “Bir arkeolog olarak yapmanýz gereken þey bu. Bazý parçalarý eksik olan bir bulmacayý bir araya getirmelisiniz.” diyor.
Lentz, filtrasyon sisteminin, Antik Mayalarý zararlý siyanobakterilerden ve su deposundan içen insanlarý hasta edebilecek diðer toksinlerden koruduðunu söylüyor.
Lentz, “Antik Mayalar, bu malzemenin temiz su havuzlarý oluþturduðunu anladý.” diyor.
Tankersley, Yunanistan’dan Mýsýr’a ve Güney Asya’ya kadar diðer eski uygarlýklarda karmaþýk su filtreleme sistemlerinin gözlemlendiðini, ancak bunun eski Yeni Dünya’da ilk gözlemlendiðini söylüyor.
Tankersley, “Antik Mayalar tropikal bir ortamda yaþadý ve yenilikçi olmak zorundaydýlar. Bu dikkate deðer bir inovasyon. Batý Yarýmküre’deki pek çok insan yerli Amerikalýlara; Yunanistan, Roma, Hindistan veya Çin gibi yerlerdeki mühendislik veya teknolojik güce sahip olmadýklarýný düþünüyor. Ancak konu su yönetimi olduðunda, Maya hepsinden bin yýl öndeydi.” diyor.
Cincinnati Üniversitesi. 22 Ekim 2020.
Makale: Tankersley, K. B., Dunning, N. P., Carr, C., Lentz, D. L., & Scarborough, V. L. (2020). Zeolite water purification at Tikal, an ancient Maya city in Guatemala. Scientific reports, 10(1), 1-7.
www.arkeofili.com
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >