Blog
8.000 Yıllık Botanik Sanatı, İnsanlığın En Eski Matematiksel Düşünce Biçimini Ortaya Koyuyor
Basit birer dekorasyon olmaktan çok uzak olan bu antik bitki motifleri, resmi matematik var olmadan çok önce ortaya çıkan düzen, oran ve aritmetik anlayışını yansıtıyor.
www.arkeonews.com
Sayıların kil tabletlere yazılmasından veya hesaplamaların çivi yazısıyla kaydedilmesinden çok önce, Yakın Doğu'daki ilk çiftçi toplulukları, çiçekleri, simetriyi ve boyalı çömlekleri araç olarak kullanarak zaten matematiksel olarak düşünüyorlardı.
Dünya Tarih Öncesi Dergisi'nde yayınlanan yeni bir çalışma, 8.000 yıldan daha önce yaratılmış dünyanın en eski botanik sanat eserlerinden bazılarının şaşırtıcı derecede gelişmiş sayısal ve uzamsal kavramları kodladığını ortaya koyuyor. Basit birer dekorasyon olmaktan çok uzak olan bu antik bitki motifleri, resmi matematik var olmadan çok önce ortaya çıkan düzen, oran ve aritmetik anlayışını yansıtıyor.
Dünyanın İlk Köylerindeki Boyalı Bitkiler
Araştırma, yaklaşık MÖ 6200 ile 5500 yılları arasında kuzey Mezopotamya'da (bugünkü güneydoğu Türkiye, kuzey Suriye ve kuzey Irak) gelişen Halaf kültürü tarafından üretilen boyalı seramik kaplara odaklanmaktadır . Bu topluluklar, kolektif emek, ortak hasat ve özenle yönetilen araziye dayanan küçük tarım köylerinde yaşıyorlardı.
Tarih öncesi dönemde hayvan ve insan figürlerine ağırlık veren sanatın aksine, Halafian çömlekçiliğinde bitkilere yönelik çarpıcı bir tercih görülmektedir. Çiçekler, çalılar, dallar ve ağaçlar, kaseler, kavanozlar ve tabaklarda tekrar tekrar karşımıza çıkar ve genellikle titiz bir denge ve simetriyle işlenmiştir.
Araştırmacılar, 29 arkeolojik alandan elde edilen verileri derleyerek ve binlerce boyalı çömlek parçasını inceleyerek yüzlerce bitkisel motif belirledi. Bazıları tanınabilir bitki formlarına benzese de, birçoğu oldukça stilize edilmiş durumda. Onları birleştiren şey botanik doğruluk değil, kasıtlı kompozisyondur; bu da rastgele bir süsleme yerine ortak bir görsel dilin varlığını düşündürmektedir.
16 veya 32 yapraklı büyük bir çiçeğin, 64 (+12) çiçek motifiyle süslenmiş bir kâseyle birlikte, Halafi tarzında hassas bir şekilde işlenmiş tasviri. Kaynak: Yosef Garfinkel
Önemli Çiçekler
En çarpıcı keşifler, bu bitkilerin nasıl düzenlendiğiyle ilgili.
Birçok Halafian kabında, taç yaprakları kesin sayısal dizilere bölünmüş, büyük, merkezde yerleştirilmiş çiçekler bulunur. Araştırmacılar, tekrar tekrar 4, 8, 16, 32 ve hatta 64 taç yapraklı çiçekleri belgelediler; bu sayılar, ikiye katlamaya dayalı açık bir geometrik ilerleme oluşturmaktadır. Dikkat çekici bir örnekte, bir kase tabanı, her biri tasarım içinde dikkatlice konumlandırılmış 64 ayrı çiçeği içeren bir ızgaraya bölünmüştür.
Bu tür desenlerin tesadüfi olması olası değildir. Dairesel alanı eşit parçalara bölmek, dikkatli planlama, mekansal akıl yürütme ve tutarlılık gerektirir; bunlar matematiksel düşünmenin temel bileşenleridir. Çalışmaya göre, bu çiçek desenleri, yazıdan binlerce yıl öncesine dayanan, aritmetik mantığın bilinen en eski ifadelerinden birini temsil etmektedir.
Yazmadan Önce Matematik
Bu kanıt, matematiğin kökenleri hakkındaki uzun süredir geçerli olan varsayımlara meydan okuyor. Geleneksel olarak, Mezopotamya'daki matematik bilgisi, muhasebe, vergilendirme ve yönetimin yazılı sayısal beceri gerektirdiği daha sonraki kent toplumlarıyla ilişkilendirilmiştir.
Halafian'ın kanıtları farklı bir hikaye anlatıyor. Matematiksel akıl yürütme, erken dönem çiftçi köylerinde günlük yaşamdan organik olarak ortaya çıkmış gibi görünüyor. Tarlaları bölmek, hasatları dağıtmak, toplumsal emeği organize etmek ve küçük topluluklar içinde adaleti sağlamak, hassas bölme ve orantılı düşünmeyi gerektiriyordu.
Araştırmacılar, seramik süslemelerinin bu bilişsel becerilerin görsel olarak keşfedilebileceği bir alan sağladığını savunuyor. Simetri, tekrar ve sayısal düzen, pratik araçlar olmanın yanı sıra estetik ilkeler haline geldi.
Halafian boyalı seramiklerinde, dama tahtası deseninde düzenlenmiş siyah kareler içine yerleştirilmiş küçük dört yapraklı çiçekler. Fotoğraf: Yosef Garfinkel
Neden Çiçekler, Tarım Ürünleri Değil?
Çalışmanın en ilgi çekici gözlemlerinden biri, Halafian sanatında yer almayan unsurlardır. Tarımcı olmalarına rağmen, bu topluluklar buğday veya arpa gibi temel ürünleri resmetmemişlerdir. Bunun yerine, faydalarından ziyade biçimleri nedeniyle değer verilen çiçekleri ve ağaçları tercih etmişlerdir.
Bu seçim, motiflerin doğurganlık ritüelleri veya tarımsal büyüyle bağlantılı olmadığını düşündürmektedir. Bunun yerine, yazarlar çiçeklerin duygusal ve duyusal etkileri nedeniyle seçildiğini öne sürmektedir. Modern psikolojik araştırmalar, simetri ve çiçek formlarının olumlu duygusal tepkiler uyandırma eğiliminde olduğunu göstermektedir; bu tepkinin derin evrimsel kökleri olabilir.
Bu bağlamda, Halafian çömlekçiliği hem entelektüel hem de duygusal bir ifade biçimi olarak ortaya çıkıyor: güzelliğin, düzenin ve bilişin erken bir birleşimi.
Sayıların Tarihini Yeniden Düşünmek
Bu çalışma, tarih öncesi sanatı erken sayısal akıl yürütmeyle ilişkilendirerek, matematiğin tarihini insanlık tarihinin çok daha derinlerine taşıyor. Matematiksel düşünce, yazı ve bürokrasiyle birlikte aniden ortaya çıkmadı; günlük hayata yerleşmiş görsel uygulamalar yoluyla kademeli olarak gelişti.
Halafian zanaatkarları modern anlamda matematikçi değillerdi. Ancak uzayı bölme, desenleri tekrarlama ve sayısal yapıları tutarlı bir şekilde uygulama yetenekleri, sanatın, tarımın ve matematiğin derinlemesine iç içe geçtiği gelişmiş bir bilişsel dünyayı ortaya koymaktadır.
Sekiz bin yıl önce, sayıların isimleri olmadan çok önce, insanlık zaten yaprak yaprak sayıyordu.
Garfinkel, Y., Krulwich, S. Tarih Öncesi Sanatta En Eski Bitkisel Motifler: Mezopotamya'nın Boyalı Halafian Çömlekleri ve Tarih Öncesi Matematiksel Düşünce. J World Prehist 38, 14 (2025).
Kapak Resmi Kaynağı: Kamu Malı
Oğuz Büyükyildirim tarafından15 Aralık 2025
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >