ANTALYA’DA YENİ BİR TUNÇ ÇAĞI BATIĞI

1999 yýlýndan beri Antalya kýyýlarýnda Kültür ve Turizm Bakanlýðý izinleriyle arkeolojik sualtý araþtýrmalarý yürütülmektedir. Bu çalýþmalarda günümüze kadar çok sayýda batýk gemi, batýk yerleþim, antik liman tesisleri ve baþka arkeolojik kalýntýlar belgelenmiþ ve milli envanterimize kaydedilmiþtir. 2018 yýlýnda bu çalýþmalara Adana, Mersin ve Antalya kýyýlarýný kapsayan bir alanda devam edilmiþ, farklý dönemlere tarihlenen toplam 42 batýk tespit edilmiþtir.

Bu 42 antik batýk içinde en önemli keþif Likya Antik Coðrafyasý sýnýrlarýnda, Antalya’nýn batýsýnda ortaya çýkartýlmýþtýr. Akýntýlarý ve fýrtýnalarýyla zaman zaman sertleþen ve gemiciler için tuzaklarla dolu bir coðrafyanýn içindeki bu kýyýlar dünyanýn en eski batýklarý olarak bilinen Gelidonya ve Uluburun batýklarýna ev sahipliði yapmýþtýr. Bu yazýyla yine bu coðrafyada dünyanýn en eski batýklarýndan birinin, muhtemelen adý geçen iki batýktan daha eski bir döneme tarihlenebilecek bakýr külçe yüklü bir batýðýn belgelendiðini paylaþmanýn mutluluðunu yaþýyoruz.

Belki Kýbrýs’tan belki daha Doðu’da bir baþka yerden bakýr yükünü yüklemiþ geminin kaptaný belki Girit’e, belki Batý Anadolu kýyýlarýna veya belki de Yunanistan’a gitmek istemiþ; ancak sonraki yüzyýllarda Gelidonya ve Uluburun batýklarýyla ayný kaderi paylaþmaktan kaçamamýþtýr. Gemi muhtemelen bir fýrtýnadan kaçarak bir koya sýðýnmak isterken akýntýlarýn da etkisiyle manevra- sýný tamamlayamamýþ ve kýyýdaki kayalýklara çarparak batmýþtýr. 20 metreden 90 metre derinliðe inen eðimli bir alanýn 40-45 metrelerine batmýþ gemi 7 m. eninde 14 m. boyunda bir alana yayýlmýþ gözükmektedir.

Batýðýn ana yükü en az 73 adet yastýk tipi külçe (bakýr ?) ve en az 4 adet pide tipi külçe’den (bakýr ya da kalay?) oluþmaktadýr (Fig. 1-3). Yastýk tipi külçeler Buchholz/Bass Tip 1 külçeleriyle uyumludur ve MÖ 16-15. yüzyýllara tarihlenmektedir. Batýða ait kargonun bir bölümü kum altýnda devam etmekte, muhtemelen çapasý da dâhil olmak üzere kalan bölümü de doðal kamuflaj altýnda bulunmaktadýr. Batýðýn in-situ pozisyonuna zarar vermemek için kazýsý baþlayana kadar örnek alýnma-mýþ, kum altýnda devam ettiði görülen farklý buluntulara ve ana kargoyu oluþturan bölüme dokunulmamýþtýr.

Buchholz/Bass Tip1 olarak nitelendirilebilecek batýða ait yastýk formlu külçeler yaygýn bir þekilde MÖ 16-15. yüzyýllara tarihlendirilmektedir. Uluburun Kazýsýný yürütenlerden Cemal Pulak yastýk formlu külçelerin MÖ 16-15. yüzyýllarda yaygýn olan bir tipi temsil ettiðini belirtmektedir. Gelidonya ve Uluburun kazýlarýný yapan George Bass da -öküz gönü külçelere kýyasla- tutma kollarý bulunmayan –yastýk formlu- külçelerin daha erken bir döneme tarihlenebi- leceðini belirtmiþtir.

Bilindiði gibi MÖ 13–12. yüzyýllara tarihlenen Gelidonya Batýðýna ait bakýr külçeler de MÖ 14. yüzyýla tarihlenen Uluburun batýðýndaki 354 külçeden 313’ünde olduðu gibi öküz gönü formundadýr. Uluburun Batýðýnda bulunan 5 külçe ise yastýk formuna benzemekte ancak daha ufak ebatlara sahip durumdadýr. Bu 5 külçe için “daha erken bir buluntu topluluðuna ait yastýk biçimli külçeleri hatýrlatan” tanýmlamasý yapýlmýþtýr.

Gerçekten de bu tür külçe çizimleri genellikle MÖ 15. yüzyýllara tarihlenen Mýsýr duvar resimlerinde çok sýk görülmektedir. Bu ve bu yazýya dâhil edilmemiþ benzer pek çok bilgi söz konusu batýðý MÖ 16-15. yüzyýla götürebilecek ve “dünyanýn en eski gemi batýðý” yapabilecek niteliktedir.

Batýðýn bilimsel deðeri daha önce hiç MÖ 16-15. yüzyýl batýðý bulunmadýðý ve kazýlmadýðý için emsalsizdir. Batýk ilk defa okunacak bir kitap, bir zaman kapsülü gibi bilim dünyasý için dev bir deðere sahiptir. Batýk hakkýnda en doðru bilgilere 2019 yýlýnda baþlamasý planlanan bilimsel kazý çalýþmalarýyla ulaþýlacaktýr.

Karadeniz, Marmara ve Akdeniz korunmasý gereken çok önemli kültür miraslarýmýz var

Türkiye sualtý arkeolojisi alanýnda dünyada en büyük 5 ülke arasýnda olduðunu anlatan Doç. Dr. Öniz, þunlarý kaydetti: "Bizde bir kompleks var ya yok yapamayýz. Edemeyiz. Baþaramayýz diye. Sualtý arkeolojisi bunlarýn arasýnda deðil. Sualtý arkeolojisi alanýnda teknolojiyi bilen, teknolojiyi kullanan arkeolojik alanýnda sesi çok çýkan bir ülke Türkiye. Sualtý kültür mirasýnýn korunmamasýnda da söz sahibi olmasý gerekirdi. Ülke kýyýlarýmýz 8 bin 500 kilometre. Dünyanýn birçok ilki Dicle-Fýrat ve çevresinde ortaya çýkan ilk tarým, ilk kentler tüm bu ilklerin yansýdýðý sular. Karadeniz, Marmara ve Akdeniz korunmasý gereken çok önemli kültür miraslarýmýz var. Kara da olduðu gibi sualtýndaki kültür mirasý da korunmasý gerekli. Fakat dünyada bu konu üzerinde durulmayan bir konu olmuþ."

Dalýcýlarý daha çok arkeolojiye teþvik eden bir yöntem var.

Türkiye’deki dalgýçlarýn "Sualtý kültür mirasýnýn korunmasý eðitim programý” sertifikasý almadan 2 yýldýzlý dalýþçý olamayacaðýný ifade eden anlatan Doç. Dr. Öniz, konuþmasýný þöyle sürdürdü:

"Balýk adamlar bilir. 1 yýldýzlý, 2 yýldýzlý gibi basamaklar var. Dalýþ eðitimi aldýðýnýzda önce 1 yýldýz dalýcý oluyorsunuz. Dalýcýlarý daha çok arkeolojiye teþvik eden bir yöntem var. Batýk dalýcý dedektifleri gibi, arkeolojik dalýcýsý 2 gibi arkeoloji ile ilgili hiçbir bilgisi olmayan insanlarý 'hadi gelin size arkeoloji dalýþý yapalým' dedikleri eðitim sistemleri var. Bu eðitim sistemleri tabii ki para karþýlýðý. Program dahilinde amatörlerden belli bir para alýyorlardý. Bunun yanlýþ olduðunu görüyorduk. Türkiye’de bir ilki baþlattýk. sualtý kültür mirasýnýn korunmasý programý. Buna göre Türkiye’deki tüm balýk adam eðitmenlerini eðitimden geçirmeye baþladýk. 2 bin 500’e yakýn eðitmen var. 2 yýl içerisinde bunlar eðitilecek. Bütün bu programlar ücretsiz programlar. Eðitmenlerde kendi öðrencilerini yetiþtirecekler. Ve sertifikalarýný Sualtý Federasyonu ücretsiz olarak veriyor. Türkiye’deki tüm 2 yýldýzlý dalýþçýlar bu yýldan itibaren bu sertifikaya sahip olmadan 2 yýldýzlý olamayacaklar. Çünkü Türkiye’de 10 binlerce dalgýç var. Biz toplam 40 kadar sualtý arkeologuz. 8 bin 500 kilometrelik kýyý þeridi dört ekip tarafýndan 500 senede biter. Sayýmýz çok sýnýrlý. 10 binlerce insan dalýþ yapýyor. Bunlara sualtýnda nasýl korunur nelere dikkat edilmesi gerekiyor onlarý öðretiyoruz. Sýnavlarý online yapýyoruz. Sertifikalandýrmayý eðitmene býrakmýyoruz. Sýnavla insanlar sertifikalarýný kazanmýþ oluyor."

(ÝHA - TINA - Arkeolojikhaber.com)

Resimler: TINA