Blog
Avrupa’daki Frengi Salgýnýný Kolomb Tetiklemedi
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumAvrupa’daki Frengi Salgýnýný Kolomb Tetiklemedi
1400’lerin sonlarýnda, Avrupa’da korkunç bir hastalýk patlak verdi; bu hastalýk, kurbanlarýný çýbanlar ve çürüyen etlerle baþbaþa býraktý.
Frengi salgýný kýtayý kasýp kavurarak 5 milyon kadar insaný öldürdü. Yüzyýllar boyunca, tarihçiler ve arkeologlar hastalýðýn kökenini tartýþtýlar, bazýlarý Kristof Kolomb ve ekibini hastalýðý Amerika’dan geri getirmekle suçladýlar.
Þimdi ise dokuz Avrupalý’nýn kalýntýlarýndan çýkarýlan patojenin DNA’sýný kullanan araþtýrmacýlar, salgýnýn burada oluþtuðuna dair kanýtlar buldular: Çeþitli frengi türleri Avrupa’da, belki de Kolomb’un seyahatlerinden on yýllar önce dolaþýyordu.
Bugün, frengi ve ayný bakteri Treponema pallidum‘un neden olduðu ekvator frengisi (Yaws) ve Bejel hastalýðý gibi diðer saðlýksal durumlar, her yýl milyonlarca insanýn enfekte olduðu bir geri dönüþ yapýyor.
(Ortaçað’daki Tropikal Hastalýk, Frenginin Tarihini Deðiþtiriyor)
Paleogenetikçi ve yeni çalýþmanýn ortak yazarý Verena Schuenemann, “Bu hastalýklar sadece geçmiþin problemleri deðil.” diyor. Araþtýrmacýlar, T. pallidum‘un ne zaman ve nerede ortaya çýktýðýný ve nasýl geliþtiðini anlayarak, gelecekte nasýl davranacaðýný öðrenebileceklerini ve tedavisini sunmaya hazýr olabileceklerini söylüyorlar.
Araþtýrmacýlar, 1495 Avrupa frengi salgýnýnýn koþullarý konusunda uzun süredir tartýþýyorlar. “Kolomb teorisi” adý verilen teori, Kolomb ve ekibinin, 1493’te Amerika seyahatlerinden sonra Avrupa’ya döndüklerinde bakteriyi veya onun daha önceki bir atasýný kýtaya taþýdýklarýný öne sürüyor. Kolomb’un geliþinden önce ölen Yerli Amerikalýlarýn iskeletleri, ekvator frengisi (Yaws) ve Bejel hastalýðý dahil olmak üzere Treponemal hastalýklardan kaynaklanan kemik lezyonlarý gösteriyor. Bu bilgiye dayanarak, bazý araþtýrmacýlar bu hastalýðýn frengi olduðundan þüpheleniyor.
Bununla birlikte diðer araþtýrmacýlar, frengi hastalýðýnýn yüzyýllarca Avrupa’da dolaþtýðýna ve 1400’lerin sonlarýnda daha öldürücü hale geldiðine inanýyor. Araþtýrmacýlar, arkeolojik kanýtlarýn giderek arttýðýna iþaret ediyorlar. Bu kalýntýlar arasýnda Avrupa’nýn dört bir yanýnda bulunan ve muhtemelen 14. yüzyýla ait kemik lezyonlarý olan iskelet kalýntýlarý yer alýyor. Yine de kanýtlar her zaman sonuçsuz kaldý: Kemik lezyonlarýna Treponemal hastalýklardan herhangi biri neden olabilir ve frengili bazý kiþilerde iskelet bulgularý geliþmeyebilir.
Þimdi ise, bir grup bilim insaný Finlandiya, Estonya ve Hollanda’daki beþ arkeolojik siteden þüpheli frengi hastalýðý içeren dokuz iskeleti inceledi. Araþtýrmacýlar, kemikleri toz haline getirdiler ve Treponemal DNA’nýn belirtileri açýsýndan analiz ettiler; bu iþlem, bakterilerin yalnýzca küçük miktarlarda mevcut olmasý ve hýzlý bir þekilde ayrýþmasý nedeniyle kurtarýlmasý çok zor olan Treponemal DNA belirtilerini analiz edilen bir uygulama. Arkeogenetikçi Johannes Krause, “Beþ yýl önce herkes bunun imkansýz olduðunu söylerdi.” diyor.
Araþtýrmacýlar, Treponemal DNA’sýný dört örnekten elde edip, dizilemeyi baþardýlar ve dizileri modern bir frengi nesli ile karþýlaþtýrdýlar. Soylarýn yaþlarýný tahmin etmek için zamanla genlerdeki deðiþiklikleri izleyen bir moleküler saat tekniði kullandýlar ve bu yaþlarý, iskeletlerin ve gömüldükleri tabutlarýn tahtalarýnýn karbon tarihlemesiyle kalibre ettiler.
Ekip frengi aramak için bu yola baþvurdu; ancak bulduklarý þey çok daha geniþ bir Treponemal suþlarý dizisiydi: sadece frengi deðil, ayný zamanda bugün yalnýzca tropik bölgelerde bulunan ekvator frengisi (Yaws) ve daha önce keþfedilmemiþ, günümüzde benzeri olmayan bir tür suþ buldular.
Schuenemann, “Avrupa’da daha önce bilmediðimiz birçok farklý soyun var olduðunu görüyoruz.” diyor.
Dahasý, iki suþa verilen tarih aralýðý, alt uçta 1400’lerin baþýndan ortasýna kadar olan yaþlarla sýnýrlýydý. Ekibin Current Biology dergisinde yayýmladýklarý rapora göre bu durum, potansiyel olarak frenginin Kolomb’un Amerika ile temasýndan önce Avrupa’da var olduðuna dair ilk DNA kanýtýydý.
Radyokarbon tarihleri doðasý gereði belirsiz olmasýna ve üst uçta 1600’lerin baþlarýna kadar olan tarihlerle sýnýrlandýrýlmasýna raðmen, Kolomb’un geçiþi sýrasýnda türlerin çeþitliliðine ve patojenin Avrupa’da zaten bir yuva yaptýðýna dair ek kanýtlar sunuyor. “Çeþitliliðin geliþmesi zaman alýyor.” diyor Krause ve ekliyor: “Ya Kolomb bütün bir DNA nesli demeti getirdi ya da bu çeþitlilik daha önce de vardý.”
Mississippi Eyalet Üniversitesi’nde antik Treponemal hastalýðý üzerine çalýþan bir biyoarkeolog olan Molly Zuckerman, araþtýrmacýlarýn Treponemal DNA’sýný izole etme baþarýsýný övüyor; ancak örnek tarih aralýklarýnýn geniþ olduðunu ve Kolomb hipotezini tamamen çürütemeyeceðini belirtiyor. “Bu makale, Eski Dünya’da Kolomb öncesi dönemdeki frengi kanýtý için bu tür bir altýn ödül saðlamýyor.”
Sydney Üniversitesi’nden evrimsel epidemiyolog Edward Holmes ayný fikirde olduðunu belirtiyor: “O zamanlar bu frengi türlerine sahip olmalarý gerçekten ilginç ve gerçekten önemli. Bundan daha az emin olduðum þey ise, örneklerin kesin zaman ölçeði.”
Krause, daha kesin olarak Kolomb öncesi döneme tarihlenen daha fazla Avrupa örneði kullanabileceðini onaylýyor. “Araþtýrmalarýmýz, henüz kesin kanýtlar saðlamýyor.” diyerek araþtýrmalarýn sürdürülebileceði anlamýný belirten açýklamada bulunuyor. Bir sonraki adým, hem Eski hem de Yeni Dünya’dan eski DNA için daha fazla iskelet materyali taramak ve Kolomb ile temas kurmadan önce her birinde hangi T. pallidum nesillerinin mevcut olduðunu tespit etmek.
Science Magazine. 13 Aðustos 2020.
Makale: Majander, K., Pfrengle, S., Kocher, A., Neukamm, J., du Plessis, L., Pla-Díaz, M., … & Inskip, S. (2020). Ancient bacterial genomes reveal a high diversity of Treponema pallidum Strains in early Modern Europe. Current Biology.
www.arkeofili.com
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >