Blog

Þžu21

Evrimsel Akrabalarýmýz Denisovalýlar Kimdi?

 |  Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri  |  Yorum: 0 yorum

etiketler  Antik DNADenisovalýGenomSibirya

Evrimsel Akrabalarýmýz Denisovalýlar Kimdi?

Denisovalýlarýn ilk kanýtý olduðunu çok az kiþi anlayabildi.

Buse Vurdu - www.arkeofili.com

Hominin soy aðacýnýn en belirsiz kollarýndan biri olan Denisovalýlar hakkýnda bilgilerimiz her geçen gün artsa da hâlâ çok yetersiz.


Sibirya’nýn Altay Daðlarý’ndaki Denisova maðarasýnýn giriþi. C: Wikimedia Commons

1980’de bir Budist rahip dua etmek için Baishiya Karst Maðarasý’na gitti. Çin’in Gansu kentindeki Tibet Platosu’nun kenarýnda bir uçurumun eteðinde bulunan ve dikey bir gri kayaya açýlmýþ olan maðaranýn açýklýðý, manastýr bölgesinin o kadar mükemmel bir cisimleþmesi ki, neredeyse parodi haline dönüþüyor. Açýklýk, adeta aþaðýdaki nehir havzasýna bakan tek bir göz yuvasýna benziyor.

Bu isimsiz keþiþin maðaraya giden yolu aðýr aðýr ilerlerken ne aradýðýný bilmiyoruz. Ancak böyle bir hacdan elde edilen olaðan manevi iç görülerden çok daha somut bir þeyle indi: Bir avuç dolusu büyük azý diþinin bulunduðu bir çene kemiði. Bu örnek, onu Lanzhou Üniversitesi’ndeki araþtýrmacýlara veren altýncý Gungtang Lama’ya – “yaþayan bir Buda” – geçti.

Kalýntý yýllarca depoda çürüdü. Onun yeni bir insan türünün, Denisovalýlarýn ilk kanýtý olduðunu çok az kiþi anlayabildi. Keþfin öneminin netleþmesi yaklaþýk kýrk yýl alacaktý. Çene kemiðinin gerçek önemine dair ilk ipuçlarý, yüzlerce kilometre ötede 2010 yýlýnda ortaya çýktý.

Bu çene kemiði Denisovalýlarýn 160.000 yýl önce Tibet’te yaþadýðýný gösteriyor. C: Dongju Zhang, Lanzhou University

Küçük Bulgu, Büyük Etki

Onlarca yýl boyunca araþtýrmacýlar, Afrika’dan ortaya çýkan Homo sapiens’in modern insanýn tek atasý olduðuna inanýyorlardý. Her þey, 2009 yýlýnda insan genomlarýný dizileyen bir biyolog ekibi sayesinde Neandertallerin katkýsýnýn ortaya çýkarýlmasýyla deðiþti. Daha sonra, 2010 yýlýnda, Sibirya’nýn Altay Daðlarý’ndaki Denisova Maðarasý’nýn karmakarýþýk çökeltileri arasýnda yýllar önce bulunan bir diþin ve küçük bir parmak kemiðinin genetik analizi, bazý modern insan gruplarýnda varlýðýný sürdüren üçüncü bir insan soyunu ortaya çýkardý. Bu yeni insanlar, bulunduklarý maðaranýn ismini aldýlar.

Toronto Üniversitesi’nden paleoantropolog ve bulgularý ortaya koyan 2010 Nature makalesinin ortak yazarý Bence Viola’ya göre, talihsiz Denisovalýlar muhtemelen maðara sýrtlanlarý tarafýndan yenildi, avlandý veya yok edildi. “Sýrtlanlar genellikle kemikleri kusarlar. Ya da dýþkýlarlar. Kemikler muhtemelen bu iki yoldan biriyle maðaraya geldi.” diyor Viola.

Ayný durum, bölgede ortaya çýkarýlan ve aralarýnda Neandertaller ve modern Homo sapiens’in de bulunduðu diðer insan kalýntýlarý için de geçerli olabilir. Bu bulgulardan diðer iki diþin (bir süt azý diþi ve bir daimi azý diþi), muhtemel bir kol kemiði parçasý ve kafatasýnýn arkasýndan alýnan iki parietal kemik parçasýnýn Denisovalý olduðu doðrulandý.

Maðaradaki tortularýn analizi, Denisovalýlarýn ilk olarak 300.000 ila 130.000 yýl önce, daha sonra ise 100.000 yýl önce orada yaþadýðýný gösteriyor. Neandertaller yaklaþýk 170.000 yýl önce buraya yerleþtiler ve bu da Denisovalýlarla olasý bir örtüþme olduðunu düþündürüyor. Modern insanlar ise 45.000 yýl öncesine kadar ortaya çýkmadý. Bunlar, elbette, olaðanüstü aydýnlatýcý ama kesin olmayan bir bilim olan mitokondriyal DNA’nýn (mtDNA) tarihlenmesine ve ayrýca bu insanlarýn izlerini taþýyan taþ aletlerin ve hayvan kemiklerinin mevcudiyetine dayanan kaba tahminler.

Viola, “Nispeten spesifik olmayan orta Paleolitik taþ aletler olan en eski eserlerden bazýlarý muhtemelen Denisovalýlar tarafýndan yapýlmýþtý.” diyor. Bununla birlikte, maðarada biriken tortu tabakalarý zamanla bozuldu ve bu da onlarý Neandertaller tarafýndan yapýlmýþ olabileceklerden ayýrt etmeyi zorlaþtýrdý. Ve bu üç grubun bu uzak yerde bir araya gelmesine giden yollar daha da spekülatif.


Denny’nin neye benziyor olabileceðine dair bir sanatçýnýn çalýþmasý. Denny, Neandertal bir anneye ve Denisovalý bir babaya sahipti. C: John Bavaro

Karmaþýk Baþlangýçlar

Modern insanýn geliþimi hakkýnda birbiriyle rekabet eden pek çok teori olmasýna raðmen, en azýndan bir þey kesin: Homo sapiens’in Afrika’dan lineer ilerlemesi ve modern insanlara doðrudan evrimi tamamen mantýksýz. Araþtýrmacýlar hala Neandertallerin ve Denisovalýlarýn kökenlerini ve daha sonraki modern insanlarla etkileþimlerini bir araya getirmeye çalýþýyorlar.

Þimdiye kadar karýþtýrdýklarý anlatý, bir baþka erken hominin türü olan Homo erectus’un geç bir versiyonunun yaklaþýk 700.000 yýl önce Afrika’dan Avrasya’ya göç etmesiyle baþlýyor. Wisconsin-Madison Üniversitesi’nden Denisovalýlarýn kökenlerini ve bunlarýn modern insanlarla iliþkisini inceleyen paleoantropolog John Hawks, “Bu dal, bugün insanlara Homo erectus’tan çok daha yakýn olmalýydý.” diyor. Viola, “Muhtemelen onlara baþka bir ad vermeliyiz, ama onlar için iyi bir isim olduðunu düþünmüyorum.” diye ekliyor. Yakýn zamana kadar bunlarýn Homo heidelbergensis adý verilen ayrý bir tür olabileceði düþünülüyordu, ancak Hawks, bu þekilde sýnýflandýrýlan örneklerin artýk daha erken Neandertaller olduðunun düþünüldüðü konusunda uyarýyor.

Taksonomik statüleri ne olursa olsun, bu göçmenler çýkýþlarýndan kýsa bir süre sonra – muhtemelen yaklaþýk 600.000 yýl önce – Neandertaller ve Denisovalýlar olarak ayrýldýlar. “Altay’ýn batýsýndaki homininler Neandertal’dir. Ve bulduðumuz kadarýyla maðaranýn doðusundaki homininler Denisovalý” diyor Hawks. Ayrýþma muhtemelen Himalaya Daðlarý ve Avrasya buz tabakasýnýn geniþlemesi gibi coðrafi faktörlerin sonucuydu. Birbirleriyle baþka yerlerde karþýlaþmýþ olsalar da, Denisova Maðarasý, iki grubun ayrýlýþýndan sonra buluþtuðu ve melezleþtiðine dair tek doðrudan arkeolojik kanýtý saðladý. Belki de en dikkat çekici olaný, buluntular arasýndaki kol kemiði parçasýydý- sahibi Neandertal bir anne ve Denisovalý bir babadan doðan genç bir kýzdý.

Hem Neandertaller hem de Denisovalýlar daha sonra, 180.000 yýl kadar önce Afrika’dan ve dünyanýn geri kalanýna seyahat eden modern Homo sapiens ile çiftleþti. Erken dönem Homo erectus, yaklaþýk 1.8 milyon yýl önce Asya’da zaten mevcuttu ve onlarýn soyundan gelenlerden bazýlarý – “süper-arkaikler” olarak adlandýrýlýr – modern insan soyuna da katkýda bulundu. Viola, “Denisovalý genomu, DNA’nýn yüzde 2 ila 10’unu daha arkaik bir hominin grubundan taþýyor.” diyor.

Bu durum, bu hominin dizisinin aslýnda farklý türler mi yoksa sadece ayýrt edici özelliklere sahip popülasyonlar mý olduðu sorusunu akla getiriyor. Tipik olarak, birçok istisna keþfedilmiþ olmasýna raðmen, farklý türler kendi aralarýnda çiftleþemez. (Örneðin, yalnýzca esaret altýnda bulunan bir aslan-kaplan melezi olan ligeri alýn.) Nihayetinde, bu semantik tartýþmalarýn Denisovalýlarýn genel etkisi açýsýndan çok az önemi var. Bunlarýn melezlenen farklý türler mi yoksa yalnýzca ayýrt edici popülasyonlar mý olduðu, genetik mirasý netliðini koruyor.


Denisova Maðarasý’nda bulunan bir azý diþi. C: Robert Clark

Kalýcý Bir Miras

Etkileri arasýnda en sýra dýþý olaný, Tibet Platosu’nun þu anki sakinlerinin, yüksek irtifa, düþük oksijenli ortamlarda hayatta kalma yeteneklerini Denisovalý atalarýndan aldýklarýna dair 2019 bulgusu. Bu keþfin kaynaðý, Baishiya Maðarasý’nda keþiþ tarafýndan ortaya çýkarýlan çene kemiðinin protein analiziydi: Denisovalý nüfusunun doðuya doðru uzandýðýný gösteren tek somut kanýt.

Buna karþýlýk, Asya’daki varlýklarýnýn kalan kanýtý tamamen genetik. Denisovalý DNA’sý, daha az ölçüde olsa da, Güneydoðu Asya, Avustralya ve hatta Kuzey Amerika adasýnýn çaðdaþ popülasyonlarýnda da belirgin. Yerli Ayta Magbukon halkýnýn modern genomunun yüzde 5’inin Denisovalý olduðu Filipinler’de ve ülkenin daðlýk bölgesinin modern genomunun yüzde 4’ünün Denisovalý olduðu Papua Yeni Gine’de DNA yüzdeleri en yüksek seviyede.

Bu, Denisovalýlarýn denizcilik yapabilen oldukça geliþmiþ bir halk olduðunu gösteriyor. Muhtemelen Asya ve Avustralya faunasýný ayýran bir sýnýr olan Wallace Çizgisini geçtiler ve daha sonra ayný þeyi yapan modern insanlarla çiftleþtiler. Bu izole edilmiþ ada bölgelerindeki her iki grubun nispeten küçük popülasyonlarý, Denisovalý DNA’sýnýn neden daha büyük bir modern insan akýþý tarafýndan boðulmuþ olduðu anakara Asya’da deðil de orada kaldýðýný açýklayabilir. Yine de, Güneydoðu Asya ada ülkelerinde hiçbir fosil kanýtý bulunamadý – muhtemelen oradaki iklim, oluþumuna elveriþli olmadýðý için.

Ancak Denisovalýlarý inceleyenler, anakaradan gelecek vaat eden bir dizi fosilin, onlarýn hareketlerine ve etkilerine iliþkin oluþturduðumuz kabataslak taslaðý doldurmaya yardýmcý olabileceðinden umutlu. Her ikisi de kuzey Çin’den gelen Xujiayao bölgesinden çeþitli kemikler ve 2021’de tanýmlanan Dragon Man (Ejder Adam) kafatasý, umut verici adaylar. Hawks, “Ýlk hipotezimiz, Doðu Asya’da açýkça Homo erectus olmayan her þeyin Denisovalý olduðu olacak.” diyor. Yine de, bu materyalin analizini beklerken, Denisovalýlar, parçalanmýþ fosilleþmiþ kalýntýlar ve onlarýn uzak torunlarýnýn kanýyla çaðrýlan genetik hayaletler olarak kalacaklar.


Discover Magazine. 17 Ocak 2022.

Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >

Yazýya Yorum Ekleyin

* Takma ad kullanabilirsiniz

* Yorumunuzda görülmeyecektir

 Evet   Hayýr* Her defasýnda yeniden girmemeniz için