Blog

Küçük Bulgu, Büyük Etki

Onlarca yýl boyunca araþtýrmacýlar, Afrika’dan ortaya çýkan Homo sapiens’in modern insanýn tek atasý olduðuna inanýyorlardý. Her þey, 2009 yýlýnda insan genomlarýný dizileyen bir biyolog ekibi sayesinde Neandertallerin katkýsýnýn ortaya çýkarýlmasýyla deðiþti. Daha sonra, 2010 yýlýnda, Sibirya’nýn Altay Daðlarý’ndaki Denisova Maðarasý’nýn karmakarýþýk çökeltileri arasýnda yýllar önce bulunan bir diþin ve küçük bir parmak kemiðinin genetik analizi, bazý modern insan gruplarýnda varlýðýný sürdüren üçüncü bir insan soyunu ortaya çýkardý. Bu yeni insanlar, bulunduklarý maðaranýn ismini aldýlar.

Toronto Üniversitesi’nden paleoantropolog ve bulgularý ortaya koyan 2010 Nature makalesinin ortak yazarý Bence Viola’ya göre, talihsiz Denisovalýlar muhtemelen maðara sýrtlanlarý tarafýndan yenildi, avlandý veya yok edildi. “Sýrtlanlar genellikle kemikleri kusarlar. Ya da dýþkýlarlar. Kemikler muhtemelen bu iki yoldan biriyle maðaraya geldi.” diyor Viola.

Ayný durum, bölgede ortaya çýkarýlan ve aralarýnda Neandertaller ve modern Homo sapiens’in de bulunduðu diðer insan kalýntýlarý için de geçerli olabilir. Bu bulgulardan diðer iki diþin (bir süt azý diþi ve bir daimi azý diþi), muhtemel bir kol kemiði parçasý ve kafatasýnýn arkasýndan alýnan iki parietal kemik parçasýnýn Denisovalý olduðu doðrulandý.

Maðaradaki tortularýn analizi, Denisovalýlarýn ilk olarak 300.000 ila 130.000 yýl önce, daha sonra ise 100.000 yýl önce orada yaþadýðýný gösteriyor. Neandertaller yaklaþýk 170.000 yýl önce buraya yerleþtiler ve bu da Denisovalýlarla olasý bir örtüþme olduðunu düþündürüyor. Modern insanlar ise 45.000 yýl öncesine kadar ortaya çýkmadý. Bunlar, elbette, olaðanüstü aydýnlatýcý ama kesin olmayan bir bilim olan mitokondriyal DNA’nýn (mtDNA) tarihlenmesine ve ayrýca bu insanlarýn izlerini taþýyan taþ aletlerin ve hayvan kemiklerinin mevcudiyetine dayanan kaba tahminler.

Viola, “Nispeten spesifik olmayan orta Paleolitik taþ aletler olan en eski eserlerden bazýlarý muhtemelen Denisovalýlar tarafýndan yapýlmýþtý.” diyor. Bununla birlikte, maðarada biriken tortu tabakalarý zamanla bozuldu ve bu da onlarý Neandertaller tarafýndan yapýlmýþ olabileceklerden ayýrt etmeyi zorlaþtýrdý. Ve bu üç grubun bu uzak yerde bir araya gelmesine giden yollar daha da spekülatif.

Karmaþýk Baþlangýçlar

Modern insanýn geliþimi hakkýnda birbiriyle rekabet eden pek çok teori olmasýna raðmen, en azýndan bir þey kesin: Homo sapiens’in Afrika’dan lineer ilerlemesi ve modern insanlara doðrudan evrimi tamamen mantýksýz. Araþtýrmacýlar hala Neandertallerin ve Denisovalýlarýn kökenlerini ve daha sonraki modern insanlarla etkileþimlerini bir araya getirmeye çalýþýyorlar.

Þimdiye kadar karýþtýrdýklarý anlatý, bir baþka erken hominin türü olan Homo erectus’un geç bir versiyonunun yaklaþýk 700.000 yýl önce Afrika’dan Avrasya’ya göç etmesiyle baþlýyor. Wisconsin-Madison Üniversitesi’nden Denisovalýlarýn kökenlerini ve bunlarýn modern insanlarla iliþkisini inceleyen paleoantropolog John Hawks, “Bu dal, bugün insanlara Homo erectus’tan çok daha yakýn olmalýydý.” diyor. Viola, “Muhtemelen onlara baþka bir ad vermeliyiz, ama onlar için iyi bir isim olduðunu düþünmüyorum.” diye ekliyor. Yakýn zamana kadar bunlarýn Homo heidelbergensis adý verilen ayrý bir tür olabileceði düþünülüyordu, ancak Hawks, bu þekilde sýnýflandýrýlan örneklerin artýk daha erken Neandertaller olduðunun düþünüldüðü konusunda uyarýyor.

Taksonomik statüleri ne olursa olsun, bu göçmenler çýkýþlarýndan kýsa bir süre sonra – muhtemelen yaklaþýk 600.000 yýl önce – Neandertaller ve Denisovalýlar olarak ayrýldýlar. “Altay’ýn batýsýndaki homininler Neandertal’dir. Ve bulduðumuz kadarýyla maðaranýn doðusundaki homininler Denisovalý” diyor Hawks. Ayrýþma muhtemelen Himalaya Daðlarý ve Avrasya buz tabakasýnýn geniþlemesi gibi coðrafi faktörlerin sonucuydu. Birbirleriyle baþka yerlerde karþýlaþmýþ olsalar da, Denisova Maðarasý, iki grubun ayrýlýþýndan sonra buluþtuðu ve melezleþtiðine dair tek doðrudan arkeolojik kanýtý saðladý. Belki de en dikkat çekici olaný, buluntular arasýndaki kol kemiði parçasýydý- sahibi Neandertal bir anne ve Denisovalý bir babadan doðan genç bir kýzdý.

Hem Neandertaller hem de Denisovalýlar daha sonra, 180.000 yýl kadar önce Afrika’dan ve dünyanýn geri kalanýna seyahat eden modern Homo sapiens ile çiftleþti. Erken dönem Homo erectus, yaklaþýk 1.8 milyon yýl önce Asya’da zaten mevcuttu ve onlarýn soyundan gelenlerden bazýlarý – “süper-arkaikler” olarak adlandýrýlýr – modern insan soyuna da katkýda bulundu. Viola, “Denisovalý genomu, DNA’nýn yüzde 2 ila 10’unu daha arkaik bir hominin grubundan taþýyor.” diyor.

Bu durum, bu hominin dizisinin aslýnda farklý türler mi yoksa sadece ayýrt edici özelliklere sahip popülasyonlar mý olduðu sorusunu akla getiriyor. Tipik olarak, birçok istisna keþfedilmiþ olmasýna raðmen, farklý türler kendi aralarýnda çiftleþemez. (Örneðin, yalnýzca esaret altýnda bulunan bir aslan-kaplan melezi olan ligeri alýn.) Nihayetinde, bu semantik tartýþmalarýn Denisovalýlarýn genel etkisi açýsýndan çok az önemi var. Bunlarýn melezlenen farklý türler mi yoksa yalnýzca ayýrt edici popülasyonlar mý olduðu, genetik mirasý netliðini koruyor.