Blog
Maya Uygarlýðý Para Olarak Çikolata Kullanýyordu
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumMaya Uygarlýðý Para Olarak Çikolata Kullanýyordu
Günümüzde neredeyse her markette bulabileceðimiz çikolata barlarý, Mayalar zamanýnda aðýrlýklarýnca altýna eþ deðerdi. Yeni yapýlan bir araþtýrma çikolatanýn, Maya uygarlýðýnýn refah seviyesi zirvedeyken para formunda kullanýldýðýný ve bu lezzetli maddenin kazandýðý yeni iþlevin dünyaca tanýnan uygarlýðýn çöküþünde rol oynamýþ olabileceðini ortaya çýkardý.
Maya glifleri þeklinde çikolatalar. Glifler Mayalarýn iletiþim için kullandýklarý yazý sisteminin bir parçasýydý. C: Arina Habich/Alamy
Washington Üniversitesi’nden, çalýþmaya katýlmayan antropolog ve Maya uzmaný David Freidel, araþtýrmanýn doðru yolda ilerlediðini belirterek çikolatanýn “çok seçkin bir yiyecek” ve “neredeyse kesinlikle bir para birimi” olduðunu söylüyor.
Antik Maya’da sikkeler hiçbir zaman para olarak kullanýlmamýþtý. Bunun yerine, diðer birçok erken uygarlýk gibi, takas usulü uygulanmýþ, tütün, mýsýr, giysi gibi ürünler deðiþ tokuþ edilmiþti. 16. yüzyýla ait Ýspanyol sömürgecilik kayýtlarý Avrupalýlarýn dahi, iþçilerin ücretini ödemek için çikolatanýn ana malzemesi olan kakao çekirdekleri kullandýklarýný gösteriyor, ancak bu maddenin Avrupalýlar gelmeden önce de temel para birimi olup olmadýðý hala kafalarý kurcalayan bir soruydu.
Bu soruya yanýt bulabilmek için, lise çaðýndaki öðrenciler için kolej seviyesinde eðitim sunmaya odaklý bir okul aðý olan Bard Erken Kolej Aðý’ndan arkeolog Joanne Baron Maya sanat eserlerini analiz etti. Bu doðrultuda, yayýmlanmýþ araþtýrmalara ve günümüz Meksika’sý ve Orta Amerika’daki Maya ovalarýnýn güneyinde MS yaklaþýk 250’den MS 900’e kadar uzanan Klasik Maya dönemine tarihlenen Maya resimlerine odaklandý. Duvar resimleri, seramik boyamalarý ve oymalar da dâhil bazý eserlerde çarþýdaki tipik deðiþ tokuþlar ve Maya krallarýna ödenen vergiler tasvir ediliyor.
Baron, incelemeleri sonucunda, çikolatanýn erken dönem sanatta pek fazla görülmediðini, fakat MS 8. yüzyýlla birlikte daha yaygýn hale geldiðini belirtiyor. Bu dönem aþaðý yukarý, insanlarýn çikolatayý para- yani tek seferlik bir takastan ziyade eþya veya hizmet karþýlýðýnda ödeme yapmak için yaygýnca kabul edilen bir madde-olarak kullandýðý döneme tekabül ediyor. Mayalar kakaoyu genellikle kil bir kapta sunulan buharlý sýcak bir içecek olarak tüketiyordu. Kakaonun deðiþ tokuþ edildiðine dair en erken tasvirlerden biri 7. yüzyýlýn ortalarýna tarihlendiriliyor.
Guatemala sýnýrýnýn yakýnlarýnda merkezi bir çarþý olmasý muhtemel piramitteki bir duvar resminde, bir adama tamal (geleneksel bir Mezoamerika yemeði) yapmakta kullanýlan hamur karþýlýðýnda bir kâse köpüklü sýcak çikolata sunan kadýn tasviri bulunuyor. Baron’un belirttiðine göre bu erken tasvir çikolatanýn o dönemde takas edildiðini gösterse de çikolatanýn tam anlamýyla bir para birimi olduðu kesinlik kazanmýþ deðil.
16. yüzyýlýn ortalarýndan bir Meksika yerlisini çikolata yaparken gösteren sahne. C: Amerika Müzesi, Madrid, Ýspanya /Bridgeman Images
Daha sonra ele geçirilen kanýtlar fermente edilmiþ ve kurutulmuþ kakao çekirdekleri formundaki çikolatanýn sikkelere biraz daha benzediðini gösteriyor. Baron, MS yaklaþýk 691’den MS 900’e kadarki döneme tarihlenen, Maya liderlerine haraç veya bir tür vergi olarak ödenen ticaret eþyalarýný gösteren, seramik ve duvarlar üzerine çizilmiþ 180 farklý sahneyi belgeledi. Baron, tütün ve mýsýr gibi ticaret eþyalarýnýn kimi durumlarda haraç olarak ödendiðini, ancak bu tasvirlerde çoðunlukla görünen ürünlerin dokuma kumaþ parçalarý ve üzerilerinde, taþýdýklarý kurutulmuþ kakao çekirdeði miktarý yazan torbalar olduðunu rapor ediyor.
Baron, Maya krallarýnýn kakaoyu ve dokuma kumaþý vergi olarak toplamasýnýn o dönemde her ikisinin de bir para birimi haline geldiðini gösterdiðine inanýyor. Baron, “Sarayda tüketildiðinden çok daha fazla kakao topluyorlardý” diyerek ihtiyaç fazlasýnýn saray çalýþanlarýnýn ücretini ödemekte veya çarþýdan bir þeyler almakta kullanýldýðýnýn muhtemel olduðunu ekliyor.
Freidel ise Maya uygarlýðýnda kakaonun neredeyse herkesçe sevildiðini söylüyor. Ancak kakao, mýsýr gibi ürünlere kýyasla çok daha fazla deðerliydi zira kakao aðaçlarý mahsul vermeyebiliyor ve Maya þehirlerinin yakýnlarýnda pek de iyi yetiþmiyordu.
Bazý araþtýrmacýlar Klasik Maya uygarlýðýnýn çöküþüne kuraklýðýn yol açtýðýna inanýyor. Baron, politik güç getiren kakao tedariðinin kesintiye uðramasýnýn bazý durumlarda ekonomik bir çöküntüye yol açmýþ olabileceðini iddia ediyor.
Freidel, kakaonun sanatsal tasvirlerindeki artýþýn para birimi olarak öneminin arttýðýnýn kesin bir belirtisi olmadýðýný söylüyor. Belirttiðine göre, Klasik Maya dönemi ilerledikçe, giderek daha fazla insan bir þeyler yazmaya, duvarlarý veya çömlekleri boyamaya baþlamýþtý. “Kakao gerçekten daha mý önemli hale geliyordu yoksa biz mi yeni öðreniyoruz?”
Freidel ayrýca, kakao kaybýnýn Maya uygarlýðýnýn çöküþünü tetiklediði hususuna da þüpheyle yaklaþýyor. Kakao çekirdeðinin tek para birimi olmadýðýný, dokuma kumaþýn ve mýsýr ya da belirli bazý yeþil taþ türleri gibi ürünlerin de para yerine kullanýlmýþ olabileceðini belirten Freidel, “Tahminim, ticaret ürünlerinden birinde oluþan azalmanýn tüm sistemi çökertmeyeceði yönünde” diyor.
Science Mag. 27 Haziran 2018.
arkeofili
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >