Blog
Napolyon’un Büyük Ordusunu Öldüren Şey DNA ile Çözüldü
Araştırmacılar tifüs ya da siper hummasına neden olan bakterilere dair iz bulamadı; ancak Salmonella enterica ve Borrelia recurrentis’in genetik izlerine rastladı.
www.arkeofili.com
DNA, Napolyon’un askerlerini 1812’de Rusya’dan felaketle sonuçlanan geri çekiliş sırasında neyin öldürdüğünü ortaya koyuyor.
Çalışmada, 1812’deki geri çekilme sırasında ölen ve Litvanya’daki bir toplu mezara gömülen Fransız askerlerinin dişlerinden alınan DNA incelendi. C: Michel Signoli, Aix-Marseille Üniversitesi
Napolyon Bonapart’ın Fransız ordusuna ait askerleri barındıran bir toplu mezar, Grande Armée’nin (Büyük Ordu) 1812’de Rusya’dan felaketle sonuçlanan geri çekilişi sırasında askerleri öldüren hastalıkların bir kısmını açığa çıkarıyor.
Napolyon Bonapart’ın 1812’deki talihsiz Rusya istilasında “Grande Armée” olarak bilinen devasa ordusu açlık, düşman saldırıları ve acımasız kış nedeniyle neredeyse yok oldu. Ancak bilim insanları şimdi, Fransız ordusunu dizlerinin üzerine çökerten başka iki ölümcül etkeni, üstelik daha önce hiç şüphelenilmeyen iki hastalığı belirledi.
Araştırmacılar, bulaşıcı hastalıkların Fransız ordusunun yok oluşunda rol oynadığına zaten inanıyordu ve uzun zamandır tifüs ile “siper humması”nın binlerce Fransız askerini öldürdüğü düşünülüyordu. Fakat Litvanya’daki, Fransız askerlerinin iskeletleriyle dolu bir toplu mezar üzerinde yapılan yeni bir analiz, bu hastalıklara neden olan bakterilere dair hiçbir iz bulamadı.
Bunun yerine araştırmacılar tamamen farklı iki hastalığın kanıtlarını buldu: Salmonella enterica ve Borrelia recurrentis. Bu bulgu, ordunun uğradığı yıkıma dair yüzyıllardır süren tartışmaya yeni bir halka ekliyor.
Napolyon Rusya seferine yaklaşık 600.000 askerle başladı; ancak 50.000’den azı hayatta kaldı. Tarihçiler, aylar süren geri çekiliş sırasında dondurucu soğuk ve açlığın, tifüs bakterisinin (Rickettsia prowazekii) yol açtığı bir salgına; birkaç farklı mikrop tarafından tetiklenebilen dizanteriye; ve Bartonella quintana’nın neden olduğu siper hummasına yol açtığından şüpheleniyordu.
Ancak Current Biology dergisinde yayımlanan yeni çalışma, bu askerlerin Borrelia recurrentis’in neden olduğu ateşlerle zayıflamış olabileceğini ve ardından, Salmonella enterica’nın neden olduğu ve kirlenmiş yiyecek ile suyla bulaşan paratifo (tifüsle ilişkili olmayan bir hastalık) tarafından öldürülmüş olabileceklerini gösteriyor.
“Araştırmamız … Napolyon ordusunun Rusya’dan felaketle sonuçlanan geri çekilişleri sırasında paratifo hummasının ölümlere katkıda bulunduğuna dair ilk doğrudan kanıtı sunuyor” diye yazıyor araştırmacılar makalelerinde.
Napolyon Bonapart’ın “Büyük Ordu”sunun 1812 kışında Moskova’dan çekilmesi, tarihin en kötü askeri felaketlerinden biriydi. C: Adolph Northen/Barbieri et al. 2025.
Napolyon dönemine ait dişler
Yeni çalışma, Litvanya’nın Vilnius kentinde geri çekiliş sırasında bir toplu mezara gömülen 13 Fransız askerinin dişlerinden DNA inceledi. (Mezar, 2001’de inşaat sırasında keşfedildi.)
Araştırmacılar tifüs ya da siper hummasına neden olan bakterilere dair iz bulamadı; ancak Salmonella enterica ve Borrelia recurrentis’in genetik izlerine rastladı. Mezar içindeki askerlerin üzerinde vücut bitlerinin kalıntıları bulunmuştu; bu da parazitin yaydığı, tifüse neden olan Rickettsia prowazekii ile enfekte olmuş olabileceklerini düşündürmüştü. Ancak araştırmacıların yazdığına göre, bitler esasen askerlere Borrelia recurrentis bulaştırıyordu. Bu bakteri “tekrarlayan ateş”e neden olur; birkaç gün sonra geçer gibi görünen ateş birkaç gün sonra tekrarlar.
Araştırmacılar, bulgularının askerlerin ölümlerine katkıda bulunan diğer hastalıkların varlığını dışlamadığını vurguluyor. “Bu geri çekilmeyi karakterize eden aşırı ve sert koşullar dikkate alındığında, birbiriyle örtüşen çoklu enfeksiyonların varlığı son derece olası. Bu askerlerin ölümü için makul bir senaryo; yorgunluk, soğuk ve paratifo humması ile bitle bulaşan tekrarlayan ateş dâhil birkaç hastalığın birleşimi.”
Moskova’dan geri çekiliş
Napolyon’un Moskova’dan geri çekilişi tarihin en kötü askeri felaketlerinden biri olarak kabul ediliyor. Grande Armée, 14 Eylül 1812’de şehre girdi ve Napolyon, Çar I. Aleksandr’ın barış için müzakere edeceğini umuyordu. Ancak Ruslar şehri ateşe vermiş ve geride yiyecek bırakmamıştı; bu da Fransızları birkaç hafta sonra geri çekilmeye zorladı—yani ordu, sert Rus kışı başlamak üzereyken yaklaşık 1.300 kilometrelik yolu yaya olarak kat etmek zorunda kaldı. Moskova kışlarında sıcaklıklar tipik olarak sıfırın çok altındadır ve eksi 27 santigrat dereceye kadar düşebilir.
Hayatta kalanlar, açlıktan kıvranan askerlerin kör edici tipi altında, lime lime olmuş üniformalarıyla pek az koruma sağlayarak yürüdüklerini anlattı. Zamanla yenebilecek tek şey atlar, köpekler ve ağaç kabuğu haline geldi; birçok asker, bitkinlikten yere yığıldıktan sonra donarak öldü.
Yeni araştırmaya dahil olmayan Barselona Pompeu Fabra Üniversitesi Biyoloji ve Evrim Enstitüsü’nden genetikçi Carles Lalueza-Fox, 1652’de ölen İspanyol askerlerinin kalıntılarında Salmonella enterica izlerini incelemişti.
Lalueza-Fox, “Araştırma, geçmişteki patojenler ve salgınların tarihinin, özellikle askeri tarih, geçmiş göçler ve sömürgeleştirme süreçleriyle ayrılmaz biçimde bağlantılı olduğunu vurguluyor. Geçmişte muhtemelen, savaşmaktan çok hastalıktan ölen asker sayısı daha fazlaydı” diyor.
Lalueza-Fox, biyoloji ve arkeolojinin birçok tarihsel olayı anlamamıza yeni ayrıntılar eklediğini de sözlerine ekliyor: “Salgınlar yalnızca ölümlülük üzerinde değil, aynı zamanda toplumsal, siyasal ve hatta kültürel yönler üzerinde de etki yaptı.”
Live Science. 24 Ekim 2025.
Makale: Barbieri, R., Fumey, J., Kabral, H., Scheib, C. L., Signoli, M., Costedoat, C., & Rascovan, N. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >