Blog
Neandertaller En Az 64.000 Yıl Önce Mağara Sanatı Yapıyordu
Avrupa’daki mağara ve kaya sığınaklarında tartışmasız derecede eski eserlerin keşfi, bu şüpheleri kısa sürede ortadan kaldırdı. Peki ya Neandertaller; türümüzün eski, büyük beyinli “kardeş” grubu? Artık onların da sanat yapabildiğini biliyoruz.
www.arkeofili.com
Analizlere göre Avrupa’daki bazı el şablonları, noktalar ve boya sürmeleri 64.000 yıldan daha önce yapılmış olmak zorunda.
İspanya’daki Maltravieso Mağarası’nın bir kopyasında bulunan Neandertal el izleri.
Sanat yapabilme becerisi uzun süre boyunca türümüzün ayırt edici bir özelliği olarak görüldü. Yüzyıldan biraz fazla bir süre önce, tarihöncesi araştırmacıları, Üst Paleolitik döneme (45.000 ila 12.000 yıl önce) ait modern insanların bile sanatsal yaratıcılığa sahip olduğuna inanmakta zorlanıyordu.
Avrupa’daki mağara ve kaya sığınaklarında tartışmasız derecede eski eserlerin keşfi, bu şüpheleri kısa sürede ortadan kaldırdı. Peki ya Neandertaller; türümüzün eski, büyük beyinli “kardeş” grubu? Artık onların da sanat yapabildiğini biliyoruz.
Ancak şu an için Neandertallerden gelen kanıtlar figüratif değil — hayvanları ya da insanları betimledikleri hiçbir örnek yok. Bu ikinci tür sanat muhtemelen yalnızca Homo sapiens’e özgüydü. Neandertal örnekleri ise, el üzerine pigment üflenerek yapılan el şablonlarından, parmakların yumuşak yüzeye bastırılmasıyla oluşan “parmak izli” çizgilerden ve geometrik işaretlerden oluşuyor.
Neandertaller, yaklaşık 400.000 yıl önce Batı Avrasya’da ortaya çıktı ve yaklaşık 40.000 yıl önce yok olana kadar bu bölgede yaşadılar; sık sık “mağara adamı” karikatürüyle anıldılar. Bilişsel ve davranışsal gelişmişliklerine dair sorular hiçbir zaman tam anlamıyla ortadan kalkmadı ve sanat üretip üretmedikleri meselenin tam merkezinde duruyor.
Neandertallerin takı üretebildiğini ve renkli pigmentler kullandığını bilmemize rağmen, onların derin mağaralara girip duvarlara sanat yaptıkları fikrine uzun süre ciddi itirazlar oldu.
Ama son çalışmalar bunun şüphesiz doğru olduğunu gösterdi. İspanya’daki üç mağarada, (Cantabria’daki La Pasiega, Extremadura’daki Maltravieso ve Malaga’daki Ardales’te) Neandertaller pigment kullanarak çizgisel işaretler, geometrik şekiller, el şablonları ve el izleri yarattılar. Fransa’daki Loire Vadisi’nde yer alan La Roche Cotard mağarasında ise Neandertaller, parmaklarını yumuşak yüzeye sürerek yaptıkları çizgilerle çeşitli hatlar ve şekiller bıraktılar.
Ve Fransa’nın güneybatısındaki Bruniquel Mağarası’nın derinliklerinde, sarkıtları benzer uzunluklarda parçalara ayırıp bunlarla büyük oval bir “duvar” inşa ettiler ve üstünde ateşler yaktılar. Bu, bir barınak değildi; daha tuhaf bir şeydi ve eğer bugün modern bir sanat galerisinde yapılmış olsaydı, büyük ihtimalle bir enstalasyon sanat eseri olduğunu düşünürdük.
Fransa’daki La Roche Cotard’daki bir mağara duvarında Neandertaller tarafından yapılmış bir sanat eseri. C: Jean-Claude Marquet, Paul Pettitt
Fransa ve İspanya’daki mağara duvarlarında Neandertal sanatına dair sağlam örneklere artık sahip olduğumuza göre, yeni keşifler de kaçınılmaz. Yine de bu iş zor, çünkü Paleolitik mağara sanatının yaşını belirlemek çok güç. Bu da uzmanlar arasında yoğun tartışmaların odağı olmasına yol açıyor.
Mağara sanatının üslubu ve temaları üzerinden yapılan göreli tarihleme yöntemleri ve tarihlenmiş arkeolojik katmanlardan çıkan objelerle karşılaştırmalar oldukça faydalı oldu, fakat bunların da sınırları var.
Gerçek yaşlar elde etmek için en az üç koşuldan biri gerekiyor. Birincisi, tarihlendirilebilecek kömür pigmentinin varlığı. Bu durumda radyokarbon yöntemiyle odunun öldüğü (yani kömürleştiği) zamanı tam olarak bulabiliyoruz. Ancak siyah pigmentler çoğu zaman minerallerden (manganez gibi) geldiği için, siyahla boyanmış mağara sanatının önemli bir kısmı için bu yöntem kullanılamıyor.
Bir diğer sorun da şu: Kömürün üretildiği tarih, onun pigment olarak kullanıldığı tarihle aynı olmak zorunda değil. Örneğin, bir mağara tabanından 30.000 yıllık kömür parçası alıp duvara “Ben buradaydım” yazabiliriz. Radyokarbon tarihi, grafitiyi ne zaman yaptığımızı değil, kömürün ne zaman oluştuğunu gösterir.
İkinci koşul, sanatın üstünü kaplayan kalsit akıntı taşlarının (sarkıt ve dikitler) varlığı. Bu akıntı taşlarının sanatın üstünde oluştuğu kesin olarak gösterilebilirse, sanattan daha genç olmak zorundadırlar. Uranyumun bozunarak bir tür toryuma dönüşmesine dayanan bir tarihleme yöntemiyle bu akıntı taşlarının tam olarak ne zaman oluştuğunu buluyoruz; böylece altındaki sanat için bir “en az” yaş elde ediyoruz.
Durham Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Profesörü Paul Pettitt, bu yöntemi kullanarak bahsi geçen üç İspanyol mağarasında kırmızı pigmentli sanatın üstündeki akıntı taşlarını tarihlendiren ekibin bir parçasıydı. El şablonları, noktalar ve boya sürmeleri 64.000 yıldan daha önce yapılmış olmak zorundaydı. Bu, bir minimum yaş: Görsellerin gerçek yaşı çok daha eski olabilir.
Paul Pettitt, “Ama en genç olasılıkta bile bu görüntüler, modern insanların (Homo sapiens) İberya’ya en erken gelişinden en az 22.000 yıl öncesine tarihleniyor. Orta Paleolitik arkeoloji — yani Neandertallerin ‘kartviziti’ sayılan kültürel kalıntılar — her üç mağarada da yaygın olduğu için, tarihlerle uyumlu en basit yorum, bu görsellerin Neandertaller tarafından yapılmış olması” diyor.
Pettitt, “Sonuçlarımıza yönelik itirazlar, yayınladığımız destekleyici bilgileri dikkate almadı. Tarihlendirilen örnekler gerçekten sanatın üzerinde miydi? Evet, öyleydi. Tekniğe güvenebilir miyiz? Yarım yüzyıldır güveniyoruz” diyor.
Üçüncü koşul ise, Neandertal sanatsal etkinliğine dair yeni kanıtlar sunmuş durumda. Roche Cotard mağarasının duvarlarındaki yumuşak çamur boyunca parmakların gezdirilmesiyle bırakılmış kıvrımlı çizgiler, bu gizemli yeraltı dünyasıyla etkileşimin bir başka biçimini ortaya koyuyor. Bu işaretler, dalgalı, paralel ve kavisli çizgilerden oluşan, düzenli düzenlemeler içeriyor ve kasıtlı olarak yapıldıklarını açıkça gösteriyor.
Mağaranın girişini kaplayan çökellerin tarihlendirilmesi, girişin en geç 54.000 yıl önce — muhtemelen daha da önce — tamamen mühürlendiğini gösteriyor. Tıpkı İspanyol örneklerinde olduğu gibi bu da, Homo sapiens’in bölgeye gelişinden çok daha eski; ayrıca mağara yalnızca Neandertallerin yaptığı aletleri içeriyor. Bu da Neandertal “repertuvarına” yeni bir sanat biçimi ekliyor.
Pettitt, “En inatçı kuşkucular bile, bu verilerin yalnızca Neandertaller tarafından yapılmış olabilecek derin mağara sanatsal etkinliklerini tartışmasız biçimde ortaya koyduğunu kabul etmek zorunda” diyor.
“Bu sanat, Neandertal bireylerin dünyadaki kendi etkinliklerinin (özne oluşlarının) daha çok farkına varmaya başladığını gösteriyor olabilir. Belki de hayali bir âlemle ilk temasın kanıtını oluşturuyor. Önümüzdeki yıllar, kuşkusuz yeni tartışma konularını da beraberinde getirecek.”
The Conversation. Paul Pettitt. 28 Ekim 2025.
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >