Blog
Şempanzeler Kulaklarına ve Popolarına Çim Sapları Takıyor
Araştırmacılar, Zambiya’daki bir şempanze koruma alanında dikkat çekici bir gözlem yaptı.
Erman Ertuğrul - www.arkeofili.com
Başka bir grup şempanze daha kulaklarına çim takmaya başladı. Ancak bu sefer bir fark var: popolarına da takıyorlar.
Yetişkin bir erkek şempanze olan Val, “kulaklarına ot sokma” davranışını sergiliyor. C: ake Brooker/Chimfunshi Wildlife Orphanage Trust
Araştırmacılar, Zambiya’daki bir şempanze koruma alanında dikkat çekici bir gözlem yaptı. Belirli bir gruptaki bazı şempanzelerin, görünürde herhangi bir amacı olmaksızın, kulak deliklerine ya da popolarına çim sapları taktıkları görüldü. Aynı koruma alanındaki diğer şempanze gruplarında ise, benzer yaşam koşullarına rağmen bu davranışa rastlanmadı.
“Bu durum, insanların yaptığı gibi, diğer hayvanların da görünüşte anlamsız davranışları birbirinden kopyalayabileceğini gösteriyor” diyor Utrecht Üniversitesi’nden araştırmacı Edwin van Leeuwen. “Bu da insan kültürünün evrimsel kökenleri hakkında bize fikir verebilir.”
Bulgular Behaviour adlı dergide yayımlandı.
İnsanlar, kaşlarına çizgi kazımak ya da kendilerine ya da köpeklerine moda bir atkı takmak gibi, anlık bir faydası olmayan birçok şeyi sıkça yapar. Bu fikirlerin çoğu bireysel yaratıcılıkla ortaya çıkmaz; insanlar bunları birbirinden görerek taklit eder.
Diğer hayvanlar da davranışları birbirinden öğrenir. Ancak genellikle bu öğrenilen davranışlar faydalıdır; örneğin şempanzeler birbirlerinden yiyecek bulmayı öğrenebilir. Ancak zaman zaman, hayvanlar görünürde herhangi bir işlevi olmayan alışkanlıklar da geliştirir. Örneğin geçen yıl, kafalarına ölü somon balığı takan katil balinalarda görülen bir “moda akımı” medyada hayli dikkat çekmişti. Yine de hayvanlar arasındaki bu tür “anlamsız” trendler sistematik biçimde nadiren araştırıldı.
Kulakta Çim
2010 yılında Van Leeuwen, Chimfunshi Wildlife Orphanage Trust adlı koruma alanında yaşayan dişi bir şempanzenin, hiçbir belirgin sebep olmadan kulak deliğine tekrar tekrar bir çim sapı soktuğunu keşfetti. Daha sonra aynı gruptaki yedi birey de bu davranışı benimsedi. Davranışı başlatan dişi birey öldükten sonra bile bu alışkanlık devam etti ve bazı şempanzeler hâlâ bunu yapıyor. Van Leeuwen ve meslektaşları bu davranışı kültürel bir gelenek olarak yorumladı.
On yıldan fazla bir süre sonra, aynı koruma alanındaki başka bir grupta da şempanzeler kulaklarına çim sapları takmaya başladı. Bu bireyler, söz konusu davranışı önceki gruptan öğrenmemişti çünkü aralarında herhangi bir temas yoktu. Ancak bu yeni grupta, çim sapı trendi yalnızca kulakla sınırlı kalmadı. Sekiz şempanzeden beşi çimi kulaklarına takarken, altısı da çimi popolarına takıyordu.
Araştırmacılar, şempanzelerin kulak veya popo bölgelerinde bir rahatsızlık olmadığına ve çim saplarını örneğin kaşıntı gidermek için kullanmadıklarına dair bulgular elde etti.
Bakıcılardan Kopyalanmış Olabilir
Van Leeuwen ve ekibi, zaman içinde hangi hayvanların bu davranışı sergilediğini dikkatle takip ederek, şempanzelerin bu davranışı tek başlarına keşfetmediğini, birbirlerinden kopyaladığını ortaya koydu. Davranışın nasıl başladığını daha derinlemesine incelediklerinde ise dikkat çekici bir bulguya ulaştılar.
“Çim sapını kulaklarına takan şempanzelerin bulunduğu her iki grupta da aynı bakıcılar vardı. Bu bakıcılar, zaman zaman kulaklarını temizlemek için kulaklarına çim sapı veya kibrit çöpü taktıklarını söylediler” diyor Van Leeuwen. “Diğer gruplardaki bakıcılar ise böyle bir şey yapmadıklarını belirtti. Bir grup şempanze de çim sapını başka bir yere takmanın yolunu bulmuş olabilir.”
Doğada yaşayan şempanzelerde bu tür “anlamsız” davranışlara rastlanmıyor. Peki, bu davranışlar neden esaret altındaki ortamlarda ortaya çıkıyor?
“Esaret altındaki şempanzelerin, doğadakilere kıyasla daha fazla boş vakti oluyor. Doğada olduğu kadar tetikte olmaları ya da yiyecek aramaya zaman harcamaları gerekmiyor” diye açıklıyor Van Leeuwen. “Neden özellikle bu davranışı yaptıkları beni çok ilgilendirmiyor. Önemli olan, bunu birbirlerinden öğrenmeleri.”
İnsan Kültürü
İnsanların neden diğer hayvanlara göre kültürel olarak daha gelişmiş olduğu hâlâ bilim dünyasında tartışılan bir konu. Bazı bilim insanları, kilit farkın insanların anlamsız gibi görünen küçük detayları bile kopyalayabilme becerisinde yattığını savunuyor. Diğer hayvanlar bu yetiye sahip olmadığı için kültürel gelişimleri sınırlı kalıyor.
“Ama bizim çalışmamız şempanzelerin de birbirlerinden küçük, anlamsız davranışları kopyalayabildiğini gösteriyor” diyor Durham Üniversitesi’nden Jake Brooker. “Bu nedenle bu yeni gözlemleri paylaşmanın önemli olduğunu düşündük.”
Yine de Van Leeuwen ve ekibi, çim trendinin gerçekten anlamsız olup olmadığından tamamen emin değiller.
Van Leeuwen şöyle ekliyor: “Bu davranışın sosyal bir işlevi de olabilir. Başkasının davranışını kopyalayarak onu fark ettiğinizi ve hatta beğendiğinizi gösterebilirsiniz. Bu da, tıpkı insanlarda olduğu gibi, sosyal bağları güçlendirebilir ve gruba aidiyet hissini artırabilir.”
Utrecht University. 8 Temmuz 2025.
Makale: Van Leeuwen, E. J., Bryon, E., Rogers, A., Balaran, A., Motsch, P., & Brooker, J. S. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >