Blog
Sogmatar'da 3.000 Yıllık Kamu Binası Ortaya Çıkarıldı: Ay Tanrısı'nın Kutsal Şehrinde Yeni Bir Bölüm
Soğmatar, kaya mezarları ve dini ikonografisiyle (özellikle ay ve güneş kabartmalarıyla) uzun zamandır bilinse de, bu, alanda büyük ölçekli bir kamu veya idari kompleks ilk kez ortaya çıkarılıyor.
www.arkeonews.com
Türkiye'nin "Geleceğe Miras" projesi kapsamında çalışan arkeologlar, antik Mezopotamya'nın manevi ve toplumsal yaşamına dair anlayışımızı derinleştiren bir keşifle, Soğmatar kutsal alanında Demir Çağı'na ait önemli bir kamu yapısı ortaya Çıkardı. Eyyübiye ilçesine bağlı Yağmurlu köyü yakınlarında devam eden kazıların yaklaşık dört yılında bulunan bu buluntu, alanın mesleki ve ritüel kronolojisini daha önce doğrulanandan daha eskilere götürüyor.
Keşif: Neo-Asur Dönemi'nden Yedi Odalı Kompleks
Dr. Süheyla İrem Mutlu liderliğindeki ve Celal Uludağ yönetimindeki Şanlıurfa Müzesi koordinasyonunda yürütülen Soğmatar kazı ekibi , yedi bitişik odadan oluşan bir yapı tespit etti. Her odanın duvarları iki metre yüksekliğe ve yaklaşık bir metre kalınlığa ulaşıyor. Ön tipolojik ve stratigrafik bulgular, yapının Demir Çağı'na, muhtemelen Yeni Asur dönemine (MÖ 1. binyıl) ait olduğunu gösteriyor.
Soğmatar, kaya mezarları ve dini ikonografisiyle (özellikle ay ve güneş kabartmalarıyla) uzun zamandır bilinse de, bu, alanda büyük ölçekli bir kamu veya idari kompleks ilk kez ortaya çıkarılıyor. Dr. Mutlu, bu yapının muhtemelen Soğmatar'ın yalnızca bir kült merkezi veya nekropol olmadığını, aynı zamanda sivil veya törensel işlevler de gördüğünü gösterdiğini vurguladı. Varlığı, daha önce düşünülenden daha bütünleşik bir kentsel ve ritüel planlamaya işaret ediyor.
Nekropolden Kent Merkezine: Soğmatar'ın Rolünün Yeniden Gözden Geçirilmesi
Kazılar, alanın geniş nekropolünü de ortaya çıkardı. Arkeologlar bugüne kadar Erken Tunç Çağı'ndan Roma dönemine kadar uzanan 83 kaya mezarı ortaya çıkardı. Bunlar arasında, erken dönem şaft tipi mezarlar (yaklaşık MÖ 2400) ve daha sonraki dönemlere ait giriş ve merdivenli mezarlar (Roma dönemi) iki farklı tipoloji olarak öne çıkıyor. Bu çeşitlilik, alanın binlerce yıldır kutsal bir mezarlık olarak sürekli kullanıldığını doğruluyor.
Şimdiye kadar çoğu akademisyen Sogmatar'ı öncelikle dini veya cenaze töreni yapılan bir alan, tabiri caizse bir "tanrılar dağı" olarak tanımlamıştı. Ancak yeni keşfedilen yapı daha ayrıntılı bir okuma imkânı sunuyor: Sogmatar muhtemelen kutsal, sivil ve cenaze işlevlerini harmanlıyordu. Höyük ve çevresindeki nekropolün ikili kazısı, ritüeli, yönetimi ve cenaze törenini birbirine bağlayan mekânsal mantığı ortaya koyuyor.
Arkeologlar, Sogmatar kutsal alanında Demir Çağı'na ait önemli bir kamu binası ortaya çıkardı. Kaynak: AA
Taşa Kazınmış Bir Kozmos: Sogmatar'ın Astral Manzarası
Soğmatar uzun zamandır göksel kültlerle ilişkilendirilmiştir. Oyma kabartmaları, yazıtları ve gezegensel sembolizmle anatomik uyumu, alanın kozmik bir kutsal alan işlevi gördüğünü düşündürmektedir. Bazı bilim insanları, Soğmatar'ın, ay ibadetinin büyük merkezi olan Harran'ın açık hava karşılığı olarak, bölgede bir astral eksen işlevi görmüş olabileceğine inanmaktadır.
İlginç bir hipotez, Sogmatar'ın antik bir gözlemevi olarak hizmet vermiş olabileceğini öne sürüyor: Tarihçi Theodor Hary, bunun (MS 1. veya 2. yüzyılda) Harran'ın gece gökyüzündeki gezegenlerin ve takımyıldızların konumlarını yansıtacak şekilde tasarlandığını savundu.
Yeni ortaya çıkarılan kamusal yapı, bu kozmik vizyonla bağlantılı olabilir ve muhtemelen ay veya gezegen döngüleriyle uyumlu ritüeller için bir tören pavyonu veya idari merkez olarak hizmet ediyor olabilir.
Arkeologlar, binlerce yıldır kutsal bir alan olarak kullanılan Soğmatar'ın 23 metre yüksekliğindeki höyüğü ve kayaya oyulmuş nekropolü üzerinde çalışıyor. Kaynak: AA
Zaman ve Mekanda Sogmatar: Efsaneler, Konum ve Süreklilik
Sogmatar, Harran'a yaklaşık 53 km , eski Şuayib yerleşim yerine ise yaklaşık 15 km uzaklıktadır (genellikle bölgenin kutsal bilgisiyle ilişkilendirilir).
Yerel geleneğe ve bazı geleneksel kaynaklara göre, bu alan Hz. Musa'nın yolculuğuyla bile bağlantılıdır ; efsanelere göre Hz. Musa bölgeden geçmiş veya geçici olarak burada yerleşmiş ve kayınpederi Şuayb ile görüşmüştür.
Tarihsel kayıtlar, Soğmatar'ın karakterinin zamanla değiştiğini göstermektedir. MS 165 yılında Part akınları Urfa'yı tehdit ettiğinde, güneye kaçan göçmenlerin yerleşimi kurduğu veya güçlendirdiği ve İslami döneme kadar kültürel kimliğini koruduğu söylenmektedir.
Arkeologlar, Erken Tunç Çağı'ndan Roma dönemine kadar uzanan 83 kaya mezarını ortaya çıkardı. Kaynak: AA
Harran: Ay'ın Başkenti ve Kültürel Çapa
Soğmatar'ı tam anlamıyla takdir edebilmek için, onu Mezopotamya'nın en köklü kutsal şehirlerinden biri olan Harran'ın yörüngesine yerleştirmemiz gerekir. MÖ 3. binyıldan itibaren varlığı belgelenen Harran, ticari, dini ve kültürel bir merkez olarak işlev görmüştür.
Harran'ın kimliğinin merkezinde, ay tanrısı Sin'e (daha önceki Sümer metinlerinde Nanna olarak da bilinir) adanmış tapınak kompleksi yer alıyordu. Asurlular ve sonraki rejimler döneminde Harran'ın ay kültü kurumsallaştı; E?ul?ul (Sevinç Tapınağı), III. Salmanaser ve Asurbanipal gibi krallar tarafından yenilendi.
Harran'ın pagan kalesi olarak ünü İslami yüzyıllarda da devam etti; dikkat çekici bir şekilde, komşu şehirlerde Hristiyanlaşma başladıktan çok sonra bile pagan ritüelleri ve inançları burada hoşgörüyle karşılandı. Harran, 18. yüzyıla kadar bir öğrenim, astronomi ve teoloji merkezi olarak kaldı.
Sogmatar, Harran kadar görkemli olmasa da, bölgenin "ay ağı"ndaki rolü uzun zamandır varsayılıyor. Bu yeni kamu binası, Sogmatar'ın Harran'ın göksel ve idari geometrisinde nasıl ikincil bir düğüm noktası işlevi görebileceğini vurguluyor.
Soğmatar Kült merkezinde, ay tanrısı Sin'e tapınılan bir mağara (Pognon Mağarası) ve yamaçlarında tanrının kabartmalarının ve yere kazınmış yazıtların bulunduğu bir tepe (Kutsal Tepe) bulunmaktadır.
Sonuçlar ve Sonraki Adımlar
Bu keşfin en azından üç önemli sonucu var:
Kronolojik derinleşme: Sogmatar'ın tarihinin artık Demir Çağı'na kadar uzandığı kanıtlanmıştır ve bu da sitenin ritüel ve toplumsal işlevlerinin yüzey mimarisinin öne sürdüğünden çok daha eski olduğu yönündeki argümanlara daha fazla ağırlık kazandırmaktadır.
İşlevsel yeniden düşünme: Büyük bir kamu binasının varlığı, akademisyenleri Soğmatar'ı salt bir kült veya nekropol alanı olarak etiketlemenin ötesine geçmeye zorluyor. Muhtemelen idari, törensel ve hatta yargısal roller üstlenmişti.
Bölgesel bütünleşme: Bulgular, Sogmatar'ı Harran'ın kutsal coğrafyası ve Mezopotamya'nın astral kült geleneğiyle daha sıkı bir şekilde ilişkilendiriyor ve antik Yakın Doğu'da siyasi, dini ve kozmik boyutların nasıl iç içe geçtiğini vurguluyor.
Sonraki çalışmalar, detaylı mimari analizler, epigrafik buluntuların toplanması ve Harran ve Göbekli/ Karahan Tepe çevresindeki yakın alanlarla karşılaştırmalı incelemeleri içerecek . Kazı ekibi, ilerleyen zamanlarda saha planları yayınlamayı ve belki de Sogmatar'daki kutsal yapıların gökyüzü hizalamalarıyla nasıl ilişkili olduğuna dair modeller oluşturmayı umuyor.
Şimdilik, yeni ortaya çıkarılan yapı anlatıyı zenginleştiriyor: Sogmatar yalnızca mezarlar ve kabartmalarla dolu bir dağ değil, aynı zamanda kozmik bir medeniyetin yaşayan bir düğümüydü; ibadetin, yönetimin ve astronomik hayal gücünün kesiştiği bir noktaydı.
Sogmatar'ın tarihi, mitolojisi ve arkeolojisi hakkında daha derinlemesine bilgi edinmek için kapsamlı haberimize göz atın: " Ay Tanrısı Sin'in Kutsal Tepesi "Sogmatar ."
Leman Altuntaş tarafından14 Ekim 2025
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >