Blog
Türkiye'de Keşfedilen Yeni Roma Yerleşimi Kayıp Arsameia Şehriyle Bağlantılı Olabilir
Adıyaman'ın Gerger ilçesine bağlı Oymaklı köyü yakınlarındaki dağlık arazide yer alan yerleşim, yaklaşık 150 dönümlük bir alana yayılıyor.
www.arkeonews.com
Türkiye'nin güneydoğusundaki arkeologlar, MS 4. yüzyıla ait, daha önce bilinmeyen bir Roma yerleşimi keşfettiler. Bu yerleşim yeri, konumu ve arazi özelliklerine bakılarak, bir zamanlar Fırat Nehri kıyısındaki kayıp Arsameia kentinin bulunduğu daha geniş topraklar içinde yer alıyor olabilir.
Adıyaman'ın Gerger ilçesine bağlı Oymaklı köyü yakınlarındaki dağlık arazide yer alan yerleşim, yaklaşık 150 dönümlük bir alana yayılıyor. Adıyaman Müze Müdürlüğü denetiminde yürütülen kazılarda ortaya çıkarılan mimari temeller, üzüm sıkma yerleri, sarnıçlar ve öğütme taşları, yaklaşık 1600 yıl önce Geç Roma döneminde gelişmiş, üretken bir kırsal topluluğun varlığını gösteriyor.
Henüz herhangi bir yazıt veya kentsel sur tespit edilememiş olsa da, alanın tarihi olarak antik Arsameia ile ilişkilendirilen Gerger Kalesi'ne yakınlığı, yeni bulunan yerleşimin şehrin dış bölgelerinden birini veya tarımsal uzantılarını temsil edebileceği hipotezini desteklemektedir.
Not: Antik Arsameia ile olası bir bağlantıyı düşündüren yorumlar yazara aittir.
1.600 Yıllık Şarap Üretim Merkezi
Kazılarda, alanda çok sayıda üzüm sıkma tesisi, su sarnıcı, öğütme taşı ve taş temel ortaya çıkarılmıştır. Ön analizler, yapıların MS 4. yüzyıla, yani Geç Roma dönemine tarihlendiğini göstermektedir.
Adıyaman Müze Müdürü Mehmet Alkan, yapının planı ve günümüze ulaşan mimarisinin, büyük ölçekli bir şarap üretim kompleksine işaret ettiğini söylüyor:
Alkan, "Birkaç üzüm sıkma havuzu, sarnıç ve öğütme taşı bulduk. Birden fazla şarap tesisinin varlığı, endüstriyel ölçekte üretim olduğunu gösteriyor," dedi.
"Duvarlar düzensiz taşlarla inşa edilmiş olsa da, temeller dikkate değer ölçüde sağlam kalmış. Bu, muhtemelen 1.600 yıl önce aktif olan önemli bir antik bölgede bulunduğumuzu gösteriyor."
Adıyaman Müzesi, bölgenin arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmesi için Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'na başvuruda bulundu.
Kazılar, alanda çok sayıda üzüm sıkma tesisi, su sarnıcı, öğütme taşı ve taş temel ortaya çıkardı. Kaynak: AA
Dağlar ve Hafıza Arasında
Keşfin Roma dönemine ait olduğu açıkça görülse de, daha geniş tarihsel kimliği hâlâ yoruma açık. Alanın, Fırat Nehri üzerinde yükselen anıtsal bir kale olan Gerger Kalesi'ne yakınlığı, ilgi çekici olasılıklar doğurdu.
Gerger Kalesi, uzun zamandır Kommagene Kralı Arsames tarafından Helenistik dönemde kurulan iki antik kentten biri olan Fırat kıyısındaki Arsameia ile ilişkilendirilmektedir. Oxford Klasik Sözlüğü gibi klasik kaynaklar, "Fırat kıyısındaki Arsameia (modern Gerger)"yi, Kral Antiochus I Theos'un anıtsal yazıtlarının bulunduğu Kahta yakınlarındaki Nymphaios kıyısındaki Arsameia'nın karşılığı olarak tanımlamaktadır.
Her ne kadar doğrudan bir yazıt veya nümizmatik kanıt, yeni Oymaklı alanını Arsameia'ya bağlamamış olsa da, antik kaleye birkaç kilometre uzaklıktaki konumu, kayıp şehrin kırsal bir uzantısı, alt mahallesi veya tarımsal banliyösü olabileceği hipotezini güçlendiriyor.
Arkeologlar, detaylı stratigrafik kazı ve epigrafik analizler yapılana kadar böyle bir bağlantının varsayımsal olarak kalacağı konusunda uyarıyorlar. Yine de, coğrafi, mimari ve kültürel göstergelerin bir araya gelmesi bu fikri canlı tutuyor.
Taşlama taşı. Kredi: Orhan Pehlül/AA
Unutulmuş Bir Üretim Manzarası
Varsayım doğru çıkarsa, bu alan Arsameia'nın Fırat Nehri üzerindeki bilinen ayak izini önemli ölçüde genişletebilir. Önceki araştırmalar çoğunlukla Kahta yakasındaki Arsameia'ya odaklanırken, Gerger'in muadili antik kaynaklarda ve yerel sözlü tarihte sıkça yer almasına rağmen arkeolojik olarak yetersiz bir şekilde belgelenmiştir.
Geç Roma Yakın Doğu'sunda büyük ölçekli şarap üretimi yaygındı ve bu durum hem ticari hem de ritüel talebi yansıtıyordu. Helenistik ve Doğu geleneklerinin harmanlandığı Kommagene'de şarap ekonomik ve sembolik bir öneme sahipti. Oymaklı yakınlarında bulunan üzüm ezme yerleri ve sarnıçlar, ister Arsameia'nın kendisi ister kendi sınırları içindeki başka bir Roma yerleşimi olsun, bir kentsel veya askeri merkezin tarımsal omurgasını örnekliyor olabilir.
Stratejik konumu da bu yorumu destekliyor. Gerger, bir zamanlar Kuzey Mezopotamya ile Anadolu yaylaları arasındaki erişimi kontrol eden Fırat koridoruna bakmaktadır. Roma ve Bizans imparatorlukları, Gerger (antik Arsameia) ve Kahta (Yeni Kale) gibi eski Kommagene kalelerini yeniden kullanarak bölgeyi güçlü bir şekilde tahkim etmişlerdir.
Kredi: Orhan Pehlül/AA
Toprağın Altında Kanıt Bekleniyor
Adıyaman Müzesi ekibi, alanın işlevini ve kronolojisini netleştirmek için daha fazla belgeleme ve sınırlı sondaj çalışmaları planlıyor. Bölge üniversitelerinden uzmanların, şarap üretimini doğrulamak için üzüm sıkma havuzlarının mimari haritalandırmasını, petrografik incelemelerini ve kalıntı analizlerini yapması bekleniyor.
O zamana kadar şu soru akıllarda kalıyor: Bu karmaşık yapı, Arsameia'nın kırsal altyapısının bir parçası mıydı, yoksa Kommagene'nin Roma coğrafyasında tamamen yeni bir isim miydi?
Şimdilik keşif, Güneydoğu Türkiye'nin arkeolojik haritasını genişletiyor ve geç Roma yüzyıllarındaki kırsal sanayi ve adaptasyona dair nadir bir bakış açısı sunuyor. Arsameia'nın gölgesi hâlâ bu tepelerin üzerinde olsa da olmasa da, Gerger toprağı bölgenin kadim tarihini her seferinde bir taş ve bir presle yeniden yazmaya devam ediyor.
Not: Antik Arsameia ile olası bir bağlantıyı öne süren tüm yorumlar yazara aittir ve doğrulanmış arkeolojik sonuçlar olarak değerlendirilmemelidir.
Kapak Görseli: Orhan Pehlül/AA
Leman Altuntaş tarafından17 Ekim 2025
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >