Blog
Antik Roma Yollarý, Ýmparatorluðun Altyapýsýný Oluþturuyordu
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumAntik Roma Yollarý, Ýmparatorluðun Altyapýsýný Oluþturuyordu
Cumhuriyet ve imparatorluk dönemlerinde devasa bir yol aðýnýn inþa edilmesi, gerek mallarýn gerekse askeri birliklerin Roma dünyasýnýn her köþesine taþýnmasýný saðladý.
Antik Roma gösteriþli birçok özelliði ile ünlüydü. Akla ilk gelenler; gladyatörler, parlak zaferler ve imparatorlar. Fakat Roma’nýn tarihe yaptýðý en kalýcý katký muhtemelen, “Bütün yollar Roma’ya çýkar” deyiþi ile ünlü, 322.000 km kadar geniþ, birbirine baðlý bir að saðlayan yollarýydý.
Avrupa, Kuzey Afrika’nýn bazý kesimleri ve Orta Asya boyunca uzanan bu yollarýn kalýntýlarý, Ýskoçya’dan Mezopotamya’ya Romanya’dan Sahra Çölü’ne kadar olan alanýn birçok yerini dolaþýyor. Roma’nýn en eski yollarý, Tiber Nehri üzerindeki þehirleri, Ýtalya’daki diðer þehirler ile baðlamak için yapýldý. Roma’nýn etkisi arttýkça yol sistemleri de geniþledi. Yeni bölgeleri ve halklarýný Roma Medeniyeti’ne baðlayan arterler haline geldiler. Ýtalya’nýn her noktasýndan Roma ile baðlantýlý olan yaklaþýk 30 yolun birçoðu gerek mimarýnýn gerekse varýþ noktasýnýn ismini taþýyor. Bunlardan bazýlarý Appius Claudius’un adýný taþýyan Appian Yolu ve Roma’dan 39 km uzakta bulunan Ardea’ya uzanan Ardeatine Yolu.
Yollar ilk zamanlardan beri Roma’nýn DNA’sýný oluþturuyordu. Diðer yandan yollarla ilgili standartlarý belirten, MÖ 451’de baþlanýp 1 yýl sonra bitirilen 12 Levha Kanunlarý, en eski yazýlý ilkelerdi. 12 bronz levha üzerine yazýlan bu kanunlarda yargýlama, özel mülkiyet, suç, ceza ve yurttaþlýk haklarý ile ilgili prosedürlerin yer almasýnýn yanýsýra bu kanunlar, düz ve kavisli yollar için ayrý ayrý belirlenen ölçüleri içeriyordu.
Appian Yolu
Appian Yolu belki de en ünlü Roma yolu. Büyük bazalt levhalarla döþenmiþ bu yol, Denetçi Appius Claudius’un idaresinde MÖ 4. yüzyýlda yapýldý. Yol, Ýlk baþta Roma’yý Ýtalya’nýn Campania Bölgesi’ne yaklaþýk 212 km uzaklýkta bulunan Capua’ya baðladý. Daha sonra MÖ 244’e kadar Güney Ýtalya’nýn Adriyatik kýyýsýndaki Brundisium (günümüzde Brindisi) liman kentine doðru geniþletildi.
Yol, Roma’dan Adriyatik limanlarýna ve Akdeniz’e giden ana yol olduðu için Roma’da gerek askeri gerekse ekonomi alanýnda çok önemli bir unsur haline geldi. Ýki atlý arabanýn karþýt yönlere geçebileceði ya da 5 askerin yan yana ilerleyebileceði kadar geniþti. Appian Yolu’nun yapýmý büyük bir projeydi ve sahip olduðu mükemmel iþçiliði yüzyýllarca sergiledi. MS 1. yüzyýlda Romalý þair Statius, yol için “longarum regina viarum” yani uzun yollarýn kraliçesi der. Bu yolun yapýmýndan yüzlerce yýl sonra yazan Bizanslý tarihçi Procopius da yolun mühendisliðini þu þekilde övüyor:
“O, kayda deðer baþarýlardan biridir. Çünkü yapýmýnda kullanýlan taþ, doðasý gereði çok sertti ve ülkenin bu bölümlerinde bulunmuyordu. Bu nedenle uzaklardan taþýnmasý gerekiyordu. Taþlar, yüzeyleri düzleþtirilerek eþitlendi, daha sonra ise köþeli olarak kesilip bronz vb bir materyal eklenmeden yan yana yerleþtirildi. Böylece taþlar iç içe geçirilerek öyle bir düzenlenmiþti ki adeta bütün bir yapý görünümündeydi. Aradan uzun bir zaman geçip onca araba ve yük hayvaný sürekli geçse de hiçbir taþýn orijinal konumu, þekli ve parlaklýðý bozulmadý”.
Roma Cumhuriyeti’nin antik bilginleri, sözleþme metinlerinden yapýmýna kadar yollara dair ayrýntýlý açýklamalar býraktýlar. Romalý tarihçi Livy, MÖ 2. yüzyýl denetçilerinden Quintus Fulvius Flaccus ve Lucius Postumius Albinus’un yol yapýmý ile ilgili sözleþme yapan ilk kiþiler olduðunu anlattý. Buna göre þehirdeki yollar taþ ile döþenip kenarlarý da çakýl ile kaplanacak, ayrýca birçok yerde köprüler ve kaldýrýmlar yapýlacaktý.
MÖ 1. yüzyýl Yunan biyografi yazarý Plutarch’ýn Roma Cumhuriyeti’nin en önemli politikacýlarýndan biri olan Gaius Gracchus biyografisi, yol yapýmý ile ilgili zengin bir bilgi sunuyor. MÖ 2. yüzyýlda bir plep tribünü (yüksek rütbeli asker) olan Gracchus, ana hedefini yol inþa etmek olarak belirledi. Yapým aþamasýnda ise düz bir hat üzerinde ilerleyen ve kesme taþtan yapýlýp kum ya da sýkýþtýrýlmýþ çakýl ile desteklenmiþ yollarýn iþlevselliðini ve estetiðini birleþtirmeyi tasarladý. Çöküntüler dolduruldu, nehirler ve akarsular üzerine iki tarafýnýn da ayný yükseklikte ve hep paralel olmasýna dikkat edilerek köprüler yapýldý. Böylece yapýlar muntazam bir görünüme sahip oluyordu. Ayrýca tüm yolu ölçüp yaklaþýk 2 km’de bir yolcular için sinyal görevi gören taþ bir sütun koydu.
Cumhuriyet döneminde yol yapýmý, ayný zamanda Roma vatandaþlarýnýn vergi amaçlý sayýmýný yapan denetçilerin sorumluluðundaydý. Yollar acil olarak onarýma ihtiyaç duyduðunda, yolu kontrol etmesi için bir sorumlu atanabiliyordu. Örneðin MÖ 67’de Julius Caesar, Appian Yolu’nun sorumlusuydu. MÖ 31 yýlýnda Marcus Antonius’a karþý kazandýðý zaferden sonra ise imparator Augustus, bir asýr süren iç savaþýn yollara verdiði hasarýn bütün onarýmýný üstlendi. Yollar ile ilgili çalýþmalarda yetkili olduktan sonra, MÖ 20 yýlýnda hem sözleþme imzalamaya hem de bakýmýný yapmaya yetkili bir memur “curatores viarum” atadý.
Bu çalýþmalarý yürütmek için gerekli olan bütçe, Benevento ile Brindisi arasýnda ana yol olarak Appian Yolu’nun yerine geçen ve imparator Trajan tarafýndan finanse edilmiþ “Via Traiana” yolunda olduðu gibi vergilerden, geçiþ ücretlerinden, þahýslarýn desteðinden ve imparatorluk yardýmlarýndan geldi. Bir yolun geçtiði þehirler de o yolun bakýmýndan sorumluydu.
Yol Haritalarý
Roma yollarýný anlatan tarihçiler, Roma yol planlarýnýn, geçilen güzergah ve konaklama yerlerinin isimleri ve aralarýndaki mesafe bilgisi ile birlikte listelendiði yol kýlavuzlarýný temel alýyor. Baþlýca kýlavuzlardan biri Roma Britanyasý’nýn yol haritasýný içeren ve muhtemelen Diocletian (yaklaþýk 284-305 yýllarý) döneminden kalma Antonine yol kýlavuzuydu. Diger bir kilit kaynak olan Peutinger Tablosu ise 12 bölümden oluþan Roma yol haritasýnýn bir Ortaçað kopyasýydý ve bu bölümlerden biri de eksik.
Yollarýn Yapýmý
Bir yolun yapýmý planlandýðýnda mühendisler, bölgesel topografyayý incelediler ve orada yaþayanlardan bilgi topladýlar. Ardýndan yapýlacak olan yolun düz ve eðimin az olmasýna öncelik vererek en uygun rotalarý ayrýntýlý olarak çizdiler. Yapýlan yollar, bir ovadan geçerken olabildiðince düz ilerliyordu, örneðin antik Appian Yolu, Roma ile Terracina arasýnda 90 km uzunluðunda kesintisiz düz bir hat üzerinde bulunuyordu. Daðlýk arazideki çalýþmalarda yükseltiler; geçitler, köprüler ve viyadükler ile düzleþtirildi. Daðlýk bölgelerde ise mühendisler, eðimi ayný seviyede korumak için araziye uyum saðlayarak geniþ virajlar yaptýlar. Yüksek daðlarda ise dar virajlar hatta tüneller kullandýlar. Kýþýn kar yaðýþlarýnýn seyahati engellememesi adýna güneþ ýþýðýndan büyük oranda faydalanmak için yol, doðu ve güney yamaçlara yapýldý.
Halka açýk ihale sürecinden sonra özel müteahhitlere yol yapým projesi verilirdi. Projede çalýþmasý için iþçi istihdam etmelerinin yanýsýra kölelerden ve zorunlu çalýþmaya mahkum edilmiþ suçlulardan da yararlandýlar. Çalýþmayý dizayn etmesi ve yönetmesi için bazen de ordu ile askeri mühendisleri iþe dahil ettiler. Ayrýca lejyonlar da hem askeri operasyonlarýn bir parçasý olarak hem fethedilen bölgelerde yollar inþa ettiler. Bazen bir lejyon etkili çalýþmadýðýnda komutanlar ve legatuslar (general) yol yapýmýnda askerleri çalýþtýrýyorlardý. Örneðin MÖ 220’de Gaius Fariminum da ayný þekilde Roma’dan baþlayýp Apennine Daðlarý üzerinden Ariminum’a (Rimini) uzanan Flaminian Yolu’nda askerlerini çalýþtýrmýþtý. Yollar için kullanýlan malzemeler yakýndaki taþ ocaklarýndan geliyordu. Bu mümkün olmasaydý muhtemelen ithal edeceklerdi.
Çalýþmalar; aðaçlarýn, kayalarýn ve engel oluþturacak her þeyin zeminden kaldýrýlmasý ile baþlardý. Toprak kurutulup yaðmur suyunun akýþ yönü, kanallar ve kanalizasyon aracýlýðý ile deðiþtirilirdi. Daha sonra oluklar açýlýr ve drenaj iþlemini mümkün kýlacak þekilde gevþek yerleþtirilmiþ taþlar ile doldurulurdu. Alttaki katmaný sýkýþtýrýp büyük boþluklarý doldurmak için orta büyüklükte kaya parçalarý eklenir ve bunun üzerine at arabalarý için konforlu bir yüzey oluþturmak adýna kum ve çakýl tabakasý döþenirdi. Bu tabakalar, sýkýþtýrýlýp el tokmaðý ve büyük bir silindir kullanarak su yardýmý ile sertleþtirilir; daha sonra yol, kenar taþlarý ile çevrilirdi. Ayrýca yollarýn en büyük düþmaný olan birikinti suyunu yüzeyden çekmesi için kenar taþlarýnýn yanýna geniþ oluklar kazýldý.
Çalýþmayý bitirmek için, 1 Roma mili (Romalýlar için 1000 adým) aralýklarla silindir taþ kazýklar yerleþtirildi. Yüksekliði 2.5 metreye kadar olabilen bu kilometre taþlarý, mesafeleri belirledi ve bu da yol yapýmýný finanse eden kiþiye güven verdi. Ýnþa tekniklerinin çok baþarýlý olmasý ve bu tekniklerin 18. yüzyýlda da tekrar uyarlanmasý, günümüzde Roma yollarýnýn belirlenmesini zorlaþtýrýyor. Roma döneminde askerler, çiftçiler ve tüccarlar genellikle “caligae” adý verilen ve altýnda deri tabaný korumak için çivileri olan bir tür ayakkabý giydiler. Bu çiviler sýk sýk yola düþer ya da saplanýrdý. Böylece geride, bir bölgenin Roma kökenli olduðunu kanýtlamak için geleceðin arkeologlarýna önemli bir ipucu býraktýlar.
Roma yollarý askerlerin ve malzemelerin kolay bir þekilde taþýnmasýna ve ticaretin iþlemesine imkan verirken farklý topluluklarýn ve hizmetlerin geliþimini de destekledi. Askerlerin ve at arabalarýnýn geçiþi sürekli olduðu için yollar toza bulanýyordu. Bu nedenle birçok yol çakýl tabakasý ile kaplandý.
MS 2. yüzyýlda Romalý tarihçi Suetonius, imparator Caligula’nýn biyografisinde bu durumu þöyle anlatýyor: “Yürüyüþe öyle bir hýzla baþladýlar ki praetorian muhafýzlarý (imparatoru koruyan özel birlikler) tozda birbirlerini takip edebilmek için yüklerinin üzerine rozetlerini takmak zorunda kaldýlar. Ýmparator, sekiz adamýn taþýdýðý bir tahtýrevanda seyahat ederken, askerleri onu çok geriden takip edebiliyordu. Bu nedenle civar þehirlerde yaþayanlarýn yolu süpürmelerini ve tozun kesilmesi için de sulamalarýný istedi.
Yolcular, ihtiyaçlarýný karþýlamak için Roma yollarý üzerinde hýzla yayýlan ve bir nevi resmi hizmet kuruluþu olan “mansio”larda mola verebilirlerdi. Bu kapsamda pansiyon ve aktarma istasyonlarý yaklaþýk 40 km’de bir, yani 1 günlük yolculuk süresine denk gelecek þekilde kuruldu. Merkezi bir alanýn etrafýnda toplanan bu tesislerde atlar için ahýrlar ve yalaklar, yolcular için de konaklama yerleri vardý. Bazýlarý hamam hizmeti de sunuyordu.
Roma Cumhuriyeti ve ardýndan da imparatorluk geniþledikçe yol aðý da geniþledi. Cumhuriyet döneminde yapýlan yollar, yapým ve bakým hizmetlerinin yeni bir sistem içinde yapýlmasýný saðlayan Augustus döneminde bir rönesans yaþadý. Augustus, bu arterlerin ordularýn taþýnmasýnda ve ticari faaliyetlerdeki deðerini fark etti ve bunun yanýsýra bir sembol olarak hayati önemini de anladý. Bu da büyüyen imparatorluðu birleþtiren ve yurttaþlarýna Roma yönetiminin avantajlarýný getiren ve büyüleyici bir teknik bilgi birikiminden oluþan bir að oluþumuydu. Britanya ve Suriye’de yeni fethedilen yerlerde de yollar yapýldý.
Bugün ise eski Roma dünyasýnýn yaþamýþ olduðu coðrafyalardaki ana ve yan yollarýn alt yapýsýný, iþte bu antik yollar oluþturur. Bu da yollarý tasarlayýp inþa eden mühendislerin yeteneðinin bir kanýtýdýr.
www.arkeofili.com
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >