Blog
Brezilya’daki Eski Yerli Gruplar Neden Köpekbalýklarýný Avladý?
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumBrezilya’daki Eski Yerli Gruplar Neden Köpekbalýklarýný Avladý?
Köpekbalýðý eti, Brezilya’daki eski yerlilerin diyetlerinin yarýsýný oluþturuyordu ve diþleri ok ucu ve býçak olarak kullanýlýyordu.
Martin Lominy, Montreal yakýnlarýndaki karlý bir ormanda yayýný iki aðaç arasýndaki ipte asýlý duran ölü bir domuza hedef aldý. Antik aletleri yeniden yaratan bir zanaatkar olan Lominy, arkeologlar için köpek balýðý diþinden yapýlmýþ ok uçlarýnýn avý delip delemeyeceðini test ediyordu.
Lominy “Bunun iþe yaramayacaðýný düþündüm. Hepsi darbe anýnda kýrýlacaktý.” diyor.
Ancak deneysel çalýþmada kullanýlan oklar, etin içinde hýzla ilerledi, sadece kaburga kemiði ile çarpýþtýklarýnda kýrýldý. Deneysel çalýþmanýn arkasýndaki arkeologlar, Brezilya’daki Santa Catarina Federal Üniversitesi’nden Simon-Pierre Gilson ve Montreal Üniversitesi’nden Christian Gates St-Pierre; artan köpekbalýðý diþi kullanýmý listesine yay avcýlýðýný da eklediler. Diðer testler ile býçaklara takýlan jilet gibi keskin diþlerin balýk pullarýný kazýmaktan, odun kesmeye kadar sayýsýz görev için iþe yaradýðýný kanýtladýlar.
Daha sonra araþtýrmacýlar, Brezilya’nýn eski avcý-toplayýcýlarý hakkýnda uzun süredir devam eden bir fikri alt üst etmeye bir adým daha yaklaþtý. 19. yüzyýl bilim insanlarý, kýyý sakinlerinin kabuklu deniz ürünleri ve diðer kolay avlar ile beslendiklerini ve köpekbalýklarý gibi büyük avlarý sadece yaþlý, hasta veya yaralý olanlarýn kýyýya vurduklarýnda yakaladýklarýný varsaymýþlardý. Bu görüþ, Brezilya kýyý yerleþimlerinde 8.000 yýl öncesinden 1500’lere kadar uzanan binlerce köpekbalýðý diþinin ortaya çýkmasýna raðmen, yüzyýlý aþkýn süredir devam ediyordu.
Þimdi ise Gilson ve meslektaþlarý Journal of Archeological Science: Reports’ta yayýnlanan iki makale ile alternatif bir açýklama getirdiler. Yüzlerce yýllýk diþler ile ilgili deneylerine ve analizlerine dayanarak, birden fazla yerli topluluðun; canlýlarý yiyecek, hammadde ve belki de daha da deðerli bir þey için öldüren yetenekli köpekbalýðý avcýlarý olduðunu iddia ediyorlar: sosyal ve ruhsal prestij.
Doktora sonrasý araþtýrmacý Gilson, “Sadece köpekbalýðýný yakalamak için suya girdiklerini sanmýyorum.” diyor.
Brezilya Federal Sergipe Üniversitesi’nden arkeolog Daniela Klokler, çalýþmalara dahil olmadý, ancak onlarýn düþüncelerini destekliyor. Klokler, istiridye kabuklarý ve diðer kalýntýlardan oluþan devasa höyükler inþa eden kýyý yerli halklarýnýn birkaç bin yýl önce geride býraktýðý daha yaþlý köpekbalýklarýnýn kalýntýlarýný analiz etti. Bu kabuk höyüklerinden (sambaquis) bazýlarý yedi katlý binalar kadar yüksekti ve çoðunda insan mezarlarý da vardý. Arkeologlar, Brezilya kýyýlarýný çevreleyen 2000’den fazla sambaquis’in 500 ila 8000 yýl önce çok sayýda yerli grup tarafýndan inþa edilen ve kullanýlan tören anýtlarý olarak hizmet ettiðini düþünüyor.
Klokler tarafýndan araþtýrýlan kabuk höyüðünü yapanlar, Gilson tarafýndan incelenen 500 ila 700 yýllýk örneklerden sorumlu olan sakinlerin doðrudan atalarý olabilir veya olmayabilir. Yine de köpekbalýklarýnýn yiyecek, alet bileþenleri ve kültürel semboller olarak önemi konusunda ayný sonuca vardýlar “Bu diþler yerleþim yerlerinde tesadüfen var olmadý.” diyor.
Gilson projesine, 2015 yýlýnda Santa Catarina Federal Üniversitesi’nin müzesindeki depoda yýðýlmýþ hayvan kemiklerini ayýkladýktan sonra baþladý. Kutularda, köpekbalýðý diþlerinin yýðýnlarýný keþfetti. Binlerce diþ, Brezilya’nýn güney kýyýlarýndaki Santa Catarina Adasý’nda az bilinen bir bölge olan Rio do Meio’dan toplanmýþtý.
Arkeologlar, 500 ila 700 yýllýk yerleþim yerini tam olarak kimin inþa ettiðini bilmiyorlar. Bugün, Avrupalý sömürgecilerin çoðu, yerli gruplarý daha iç kesimlere gitmeye zorladýðý veya öldürdüðü için kýyýda çok az yerli topluluk kaldý.
Ancak Portekizliler 1500’de geldiðinde, bugünkü Brezilya’nýn Atlantik kýyýsýnda yaklaþýk 900.000 Yerli Amerikalý yaþýyordu. Tupinambá gibi çoðu grup Tupi dillerini konuþuyordu. 16. yüzyýl kaynaklarýna, eserlere ve DNA kanýtlarýna dayanarak, Tupinambá’nýn, Avrupalýlar karaya çýkmadan kýsa bir süre önce birçok Macro-Jê konuþan grubu kýyýdan kýtanýn iç kýsmýna doðru sürdüðü düþünülüyor. Yine de bazý Macro-Jê topluluklarý sömürge çaðýnda kýyý sakinleri olarak kaldý.
Arkeologlar Rio do Meýo’da hangi yerli kültürün iskan ettiðini söyleyemeseler de, bu topluluðun yerleþim yerini nasýl kullanmýþ olabileceðine dair iyi fikirleri var. 1990’larda arkeologlar Rio do Meio’yu aceleyle kazdýlar çünkü sahildeki yer, gayrimenkul geliþtirme tehdidi altýndaydý. Yaklaþýk bir basketbol sahasý büyüklüðündeki bir alaný kazarak, yüzbinlerce deniz canlýsý kalýntýsýnýn bulunduðu çömlek, taþ aletler, ateþ çukurlarý ve çöp yýðýnlarýnýn yaný sýra daha az sayýda memeli, kuþ ve sürüngen kemiðini ortaya çýkardýlar. Bölgedeki çoðu yerleþim yerinin aksine, Rio do Meio’nun kabuk höyük anýtý olmadýðý açýktý. Arkeologlar, hiçbir ev veya mezar izi bulunmayan bu alanýn, avcýlarýn günlük avlarýný kesmek ve iþlemek için belirlenmiþ bir yer olduðunu düþünüyor.
Gilson, arkeolojik kazýdan yirmi yýl sonra diþ kutularýna baktýðýnda hemen Rio do Meio’da köpekbalýðýnýn neden bu kadar çok olduðunu öðrenmek istedi. Arkeologlar sýk sýk Brezilya’nýn eski kýyý bölgelerinde köpekbalýðý kalýntýlarý buluyor. Ancak çoðu durumda, ölüler için mücevherlere asýlmýþ gibi görünen sadece diþler kalýr: Sambaqui mezarýnda insan iskeletlerinin yanýnda köklerine delik açýlmýþ þekilde sýralý diþler yer alýyordu.
Bununla birlikte diðer ipuçlarý, kýyý sakinlerinin köpekbalýðý yediðini gösteriyor. Klokler ve diðer araþtýrmacýlar arasýnda yürütülen daha önceki çalýþmalarda, 500 ila 5.000 yýllýk kabuk höyüklerine gömülü insan kemiklerindeki temel sinyaller ölçüldü. Sonuçlar eski sakinlerin besin zincirinin yukarýsýnda yer alan köpekbalýðý gibi yýrtýcýlarý yediðini ortaya koydu.
Gilson, Rio do Meio’da toplanan koleksiyondaki 3.900 köpekbalýðý örneðini inceledi. Bu sayý, toplam köpekbalýðý kalýntýlarýnýn yüzde onundan daha az olmasýna raðmen, hayvanýn çabuk bozulan doðasý inceleme çabasýný zor bir hale getirdi. Etobur balýklarýn iskeletleri, kemik yerine çoðunlukla yumuþak kýkýrdak içerdiðinden geride çok az þey kalýr. Gilson’ýn analiz edebildiði korunan parçalar; diþler ve disk þeklindeki omur merkezleriydi.
Gilson, diþ ve omur görünümündeki ince farklýlýklara dayanarak, çekiç baþlý, kaplan ve büyük beyaz da dahil olmak üzere 15 farklý türden en az 47 köpekbalýðý tespit etti. Büyük beyaz köpekbalýðý, üç metre uzunluða ve 450 kilograma kadar ulaþabiliyordu. Gilson, balýklarýn çeþitliliði ve bolluðu göz önüne alýndýðýnda, sakinlerin uzman köpekbalýðý avcýlarý olduðuna dair kanýtlarýn açýk olduðunu söylüyor.
Gilson, neredeyse tüm diþlerin büyük köpekbalýklarýna ait olduðunu, fakat omurlarýn yüzde 80’inin gençlerden veya daha küçük türlerden geldiðini fark etti. Gilson’a göre bu uyumsuzluk, avcýlarýn küçük balýklarýn kemiklerini ayýkladýklarýný ve iskeletlerini buraya attýklarý izlenimi uyandýrýyor. Ancak, dev hayvanlar birkaç parçaya bölünmüþ ve bugün Brezilya’daki geleneksel balýkçýlarýn yaptýðý gibi hala içlerinde kemikleri varken piþirmek için eve götürülmüþ olmalýydý.
Temel sinyalleri ölçen daha önceki çalýþmalar ile eþleþtirilen bu model, Gilson’ý kýyý sakinlerinin düzenli olarak köpekbalýðý yediðine ikna etti. Hatta köpekbalýðý kalýntýlarýný sahada bulunan diðer yiyecek artýklarý ile karþýlaþtýrarak, köpekbalýðýnýn eski yerliler tarafýndan yenen etin yüzde 54 ila yüzde 75’ini oluþturduðunu tahmin ediyor.
Gilson, “Köpekbalýðý, bu popülasyon için gýda alýmýnda gerçekten önemliydi.” diyor.
Peru bölgelerinden gelen köpekbalýðý kalýntýlarýný analiz eden Florida Üniversitesi arkeoloðu Gabriel Prieto, yüksek sayýlara þaþýrmýyor. “Ýnsanlar büyük avýn peþinden gidecekti ve büyük av sadece karada deðil denizde de vardý.” diyor. Prieto’ya göre, arkeologlar kýsmen bu temel besin maddesini gözden kaçýrma eðilimindeydiler, çünkü köpekbalýðý kalýntýlarý nadiren korunur ve bulunduklarýnda analiz edilmesi zordur.
Ancak Gilson, köpekbalýklarýnýn yiyecekten fazlasýný saðladýðýndan þüpheleniyordu. 15 ve 18. yüzyýllar arasýnda Brezilya’da yaþayan Avrupalý kolonistler, Tupinambá ve Goitacá halklarýnýn köpekbalýðý diþlerinden ok uçlarý yaptýðýný yazdý. Eðer Rio do Meio’dan gelen örnekler gerçekten silah veya alet olarak iþlev gördü ise muhtemelen kullanýmlarý sýrasýnda kazýnmýþ mikroskobik çentiklere sahip olacaklardý. Dahasý, bu izler ahþap kazýma veya deri dilimleme gibi farklý faaliyetler için ayýrt edici olabilirdi. Teoride, Gilson ve meslektaþlarý, diþin ne tür görevleri yerine getirdiðini anlamak için diþ yüzeyindeki izleri okuyabiliyordu.
Birçok arkeolog, aþýnma analizi adý verilen bu yaklaþýmý taþtan yapýlmýþ eserler için baþarýyla uyguladý. Ancak çok az kiþi köpekbalýðý diþlerinde aþýnma izi aramayý düþündü. Gilson, bunu denemek için mikro aþýnma uzmaný Lominy ile iþbirliði yaptý.
Gilson ve meslektaþlarý, köpekbalýðý diþlerinin neler yapabileceðini ve bu faaliyetlerin diþ yüzeylerinde belirgin izler býrakýp býrakmadýðýný görmek istedi. Karlý ormanda atýlan oklarýn yaný sýra Lominy, 14 deneyde test edilen çeþitli aletler yaptý. Araþtýrmacýlar, diþ aletleri, tahta, kemik, deri ve balýk gibi farklý malzemeleri kazýmak, biçmek, delmek ve kesmek için kullandýlar.
Genel olarak, diþ aletler iþlevlerini yerine getirdi ve bu süreçte belirgin mikro aþýnma veya kýrýklar ortaya çýktý. Gilson, araþtýrmacýlarýn, kullaným izlerini belirli görevler ile iliþkilendirmek için arkeolojik örneklere uygulayabilecekleri bir anahtar oluþturdu. Arkeologlar, ok olarak kullanýldýklarýný düþündükleri birkaç tanesi de dahil olmak üzere Rio do Meio diþlerinin çeþitli kullanýmlarýný belirlediler.
Araþtýrmada yer almayan arkeolog Suzanne Fish, ekibin köpekbalýðý kullanýmlarýný aydýnlatma çabalarýný takdir ediyor. Brezilya’da sambaquis araþtýrmasý yapan bir emekli profesör olan Fish, “Pek çok yenilikçi þey yaptýlar. Bu yazarlar, köpekbalýklarýyla ilgili olasý her deðiþken hakkýnda düþünme açýsýndan ayrýntýcý davrandý.” diyor.
Gilson ve meslektaþlarý, makalelerde mezarlarda bulunan köpekbalýðý diþlerinin tümünün süs eþyasý olduðu fikrini sorguluyor. Diþler bir zamanlar ahþap mýzrak ve ok saplarýna tutturulmuþ olabilirdi ve o zamandan beri ahþap saplar çürümüþ olabilir. Avcýlarýn öbür dünyaya götürmek istedikleri temel araçlar olabilirler. Klokler bunun çok olasý olduðunu düþünüyor. Analiz ettiði gömülerin çoðunda, ‘köpekbalýðý diþlerinden bir dizi’ görüyoruz. “Bileþik araçlar olabileceði izlenimine sahibim ve köpekbalýðý diþlerinin alet, süs eþyasý haline getirilmesinin ve bazen mezara götürülmesinin nedeninin köpekbalýklarýnýn onlar için tamamen baþka bir alemle iliþkili canlýlar olmasý.” diyor.
Araþtýrmacýlarýn ilgisini en çok bu potansiyel köpekbalýðý rolü, yani canlýlarýn kýyý sakinleri için ruhsal veya kültürel açýdan önemli olduðu hipotezi çekiyor.
Deneyimli köpek balýðý avcýlarý için bile, dev bir yýrtýcýyý öldürmek unutulmaz, statü artýrýcý bir baþarý olacaktýr. “Muhtemelen insanlarýn konuþacaðý, ateþin etrafýndaki hikayeler anlatacaðý bir þey, asla duymayacaðýmýz kayýp binlerce hikâye olmalý.”
www.arkeofili.com
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >