Blog
Harç Yok, Çimento Yok, Metal Yok – Sardinya'nın Nuragik Kuleleri 3500 Yıl Boyunca Yerçekimine Nasıl Meydan Okudu?
On yıllarca bu dolgu malzemesi, inşaat molozundan biraz daha fazlası olan, etkisiz bir balast olarak kabul edildi.
www.arkeonews.com
Harç, çimento veya metal kullanılmadan inşa edilen Sardinya'nın Nuragik kuleleri 3500 yıldır ayakta duruyor. Yeni bilimsel araştırmalar, yerçekimine meydan okuyan bu Bronz Çağı yapılarının ardındaki kadim mühendislik ve fiziği ortaya koyuyor.
Üç bin yıldan fazla bir süredir, nuraghi olarak bilinen taş kuleler Sardinya coğrafyasına hakim olmuş durumda; tepelerden, ovalardan ve volkanik platolardan yükselen sessiz nöbetçiler gibiler. Bronz Çağı'nda Nuragik uygarlığı tarafından yaklaşık MÖ 1800 ile 700 yılları arasında inşa edilen bu gizemli yapılar, uzun zamandır arkeologları ve mühendisleri şaşırtmaktadır. Harç, çimento veya metal takviyesi olmadan inşa edilen bu yapıların birçoğu bugün hala şaşırtıcı derecede sağlam bir şekilde ayakta durmaktadır.
Yeni bir bilimsel çalışma, bu yapıların olağanüstü uzun ömürlülüğünü açıklayan gizli mühendislik mantığını nihayet ortaya çıkardı ve sırrın sadece devasa taş bloklarda değil, bir zamanlar basit moloz olarak görülen şeyde de yattığı anlaşıldı.
Taşa oyulmuş tarih öncesi bir gizem
Sardinya genelinde 8.000'den fazla nuraghi bulunmaktadır ; bunlar basit tek kulelerden, duvarlar ve avlularla birbirine bağlı devasa, çok kuleli komplekslere kadar çeşitlilik göstermektedir. Özünde kendine özgü bir mimari form vardır: dış cephede kesik koni şeklinde bir kule, iç kısımda ise tholos olarak bilinen, çıkıntılı sahte bir kubbe ile örtülmüş bir oda bulunmaktadır. İki taş kabuk arasında kalın bir gevşek dolgu tabakası yer alır; bu tabaka toprak, çakıl taşları ve küçük taşlardan oluşur.
On yıllarca bu dolgu malzemesi, inşaat molozundan biraz daha fazlası olan, etkisiz bir balast olarak kabul edildi. Bilim insanları, kulelerin stabilitesinin yalnızca taşlarının ağırlığına, dairesel geometrisine veya tholosların kubbe benzeri davranışına bağlı olup olmadığı konusunda tartıştılar. Hiçbir zaman titizlikle test edilmemiş olan şey, dolgunun mekanik rolüydü.
Bu açık artık kapatıldı.
Modern fizikle geçmişi simüle etmek
Uluslararası Mimari Miras Dergisi'nde yayınlanan bir çalışmada, Augusto Bortolussi liderliğindeki bir İtalyan araştırma ekibi, tipik bir Nuragik kuleye gelişmiş sayısal modelleme uyguladı. Tek tek bloklardan ve granüler malzemelerden yapılmış yapıları simüle etmek için tasarlanmış bir teknik olan Ayrık Eleman Yöntemi (DEM) kullanarak, araştırmacılar kuleyi gerçek haliyle yeniden yarattılar: sürtünme, yerçekimi ve basınç yoluyla etkileşime giren binlerce ayrı taş.
Dijital modeller, gerçek nuraghi boyutlarını tam olarak yansıtıyordu: 16 metreye kadar yüksekliğe sahip dış kuleler ve altı metreye kadar çapta iç odalar. Daha da önemlisi, simülasyonlar, sıkıştırma altında taneli dolgunun fiziksel davranışını da içeriyordu.
Sonuçlar kesindi.
Arkaik Nuraghe Sa perdaia (1), Teulada (SU); tek Kule Nuraghe Lighei (2) sedilo (OR), Santu Antine kompleksi Nuraghe (3), Torralba (SS). Kredi: A. Bortolussi ve ark. 2025
Her şeyi bir arada tutan dolgu maddesi
Çalışma, tholos'un kendi başlarına dengesiz olacak şekilde üst üste dizilmiş yatay taş blok halkalarından oluştuğunu göstermektedir. Dış destek olmadan, bu halkalar yerçekimi etkisiyle içe doğru dönme ve dışa doğru yayılma eğilimindedir ve sonunda çökerler.
Sıkıştırılmış dolgu malzemesi her şeyi değiştiriyor.
Yapının ağırlığı aşağı doğru baskı yaparken, gevşek dolgu sıkışır ve her yönde yatay radyal basınç oluşturur. Bu basınç, tholos'un içine doğru etki ederek taş halkalarını sağlam ve sürekli bir yapıya kilitler. Aslında, dolgu bağımsız blokları yüzyıllarca ayakta kalabilen birleşik bir sisteme dönüştürür.
Ancak fizik acımasızca simetriktir. Tholos'u dengeleyen aynı basınç, dışa doğru da, doğrudan dış kuleye doğru itme kuvveti uygular.
Dış duvar neden kale gibi inşa edildi?
İşte bu noktada dış duvarın ikonik devasa taşları devreye giriyor. Her biri genellikle birkaç ton ağırlığında olan bu büyük bloklar, yatay derzlerinde muazzam bir sürtünme yaratıyor. Bu sürtünme, sıkıştırılmış dolgu malzemesinin uyguladığı dışa doğru itme kuvvetini dengeliyor.
Yapısal açıdan bakıldığında, dış kule devasa bir istinat duvarı veya payanda görevi görür. Dolgu, iç odanın stabilitesi için hayati önem taşırken, aynı zamanda dış duvarı sürekli bir gerilim altında bırakır. Bu üç unsur – tholos, dolgu ve dış kule – arasındaki denge, tüm yapının ayakta kalmasını sağlar.
Simülasyonlar bu dengeyi nicelleştirdi. Dolgunun dengeleyici etkisi sayesinde, kulenin statik güvenlik faktörü olağanüstü yüksek bir değer olan 6,7 olarak hesaplandı. Buna karşılık, dış kulenin güvenlik faktörü 1,5 olup, sistemin en kritik ve savunmasız bileşenini oluşturmaktadır. Stabilitesi neredeyse tamamen büyük taş bloklar arasındaki sürtünmeye bağlıdır.
Nuraghilerin nasıl inşa edildiğinin yeniden canlandırılması
Statik prensipleri anlamak, bu kulelerin nasıl inşa edilmiş olması gerektiğini de ortaya koydu. Önce tholos'u inşa etmek, yanal destek olmadan çökmesine neden olurdu. Her iki taş duvarı da inşa edip daha sonra dolgu eklemek, uygun sıkıştırmaya izin vermezdi.
Çalışmanın doğruladığı üzere, tek uygulanabilir yöntem, ardışık yatay halkalarla inşa etmektir. Nuragik inşaatçılar her seferinde bir kat yükseltmişlerdir: iç halkada tholos blokları, dış halkada kule blokları ve daha sonra aralarına dolgu malzemesi döküp sıkıştırdıktan sonra yukarı doğru ilerlemiştir.
Bu adım adım teknik, tholosun her aşamada anında yatay destek almasını sağlarken, dış duvar da artan basınca karşı direnç gösterdi. Bu, matematik, yazı veya resmi mühendislik teorisi olmadan elde edilen, statik konusunda gelişmiş bir ampirik anlayışı yansıtmaktadır.
Dolgu malzemesi: (a) Nuraghe Sa Domu e' S'Orcu, Domusnovas'ta (SU) toprak ve çeşitli boyutlarda taşlar; (b) Taşlar, Nuraghe Mereu, Orgosolo (NU).Kaynak: A. Bortolussi ve ark. 2025
UNESCO ve koruma açısından çıkarımlar
Bulgular çok önemli bir anda ortaya çıktı. Şu anda 32 Nuragik alan UNESCO Dünya Mirası statüsü için aday gösterilme sürecinde. Bu kulelerin nasıl çalıştığını anlamak, korunmaları için hayati önem taşıyor.
Dolgu malzemesini kaldıran veya değiştiren ya da dış duvar blokları arasındaki sürtünmeyi engelleyen herhangi bir restorasyon, yapısal istikrarı ciddi şekilde tehlikeye atabilir. Bu çalışma, orijinal mühendislik mantığına saygı duyan ve onu istemeden baltalamayan koruma stratejileri için bilimsel bir çerçeve sunmaktadır.
Sezgisel bir dehanın mirası
Nuraghi yapılarının dayanıklılığı, şans eseri veya kaba kuvvetin sonucu değildir. Bu, dolgudaki en küçük çakıldan en büyük cephe taşına kadar her unsurun kuvvetleri dengelemede hassas bir rol oynadığı, incelikli bir inşaat sisteminin ürünüdür.
Modern mühendislikten çok önce, Nuragik uygarlığı gözlem, deneyim ve zekâ yoluyla yerçekimini kontrol altına almıştı. Kuleleri bugün sadece Sardinya kimliğinin sembolleri olarak değil, aynı zamanda insanlığın fiziğe dair erken dönemdeki anlayışının evrensel anıtları olarak da ayakta duruyor; bu anlayış modern bilimin ancak şimdi tam olarak ortaya çıkardığı bir anlayış.
Bortolussi, A., Dentoni, V., Levanti, C., Cara, S., Pinna, F., & Grosso, B. (2025). Nuragik Kulelerin Stabilitesi ve İnşaat Teknikleri Üzerine Bir Çalışma. Uluslararası Mimari Miras Dergisi, 1–16.
Kapak Resmi Kredisi: Torralba'daki Nuraghe Santu Antine - Kamu malı
Oguz Kayra tarafından.20 Aralık 2025
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >