Avrupa ve Orta Asya’nýn bugünkü demografik haritasýnýn sebebi neydi, büyük göçler mi yoksa fikirlerin dolaþýmý mý ? Bronz Çaðý (yaklaþýk 5,000- 3,000 yýl önce) kültürel anlamda bir yükselme ve karýþýklýðýn yaþandýðý dönemdi. Fakat ne oldu da bunlar gizem olarak kaldý?

Avrupa ve Asya’dan 101 iskeletin genom incelemesine göre, Asya ve Avrupa insanlarýnýn gen kompozisyonu ve daðýlýmý 5000 yýl önce deðiþmeye ve günümüzdeki haline gelmeye baþladý.

Nature dergisindeki araþtýrmanýn baþ yazarý, Danimarka Tabiat Tarihi Müzesi’nden Asistan Profesör Morten Allentoft þöyle açýklýyor; “Hem arkeologlar hem de dil bilimciler bizim coðrafyamýzda dillerin ve kültürlerin nasýl yayýldýðý hakkýnda teorilere sahipler. Bu durumu açýklamak için Bronz Çað iskeletlerinden elde ettiðimiz DNA analizlerine dayanan bir projede onlarla iþ birliði yaptýk.”

Kýrmýzý aþý boyasýna boyanmýþ Samara bölgesinden Yamnaya kafa tasý. Fotoðraf: Natali Shishlina

Bronz Çaðý Avrupasý Hakkýnda Ýki Görüþ

Þimdiye kadar arkeologlar ikiye ayrýlmýþ durumdalardý. Lundbek Vakfýndan Profesör Eske Willerslev ile bir proje baþlatan Gotenburg Üniversitesi’nden Kristian Kristiansen, “Çalýþmamýzýn asýl gayesi, MÖ. 3. milenyumun baþýnda, Urallardan Ýskandinavya’ya kadar geniþ bir coðrafyada yaþanan büyük ekonomik ve sosyolojik deðiþimleri incelemekti. Eski tarýmsal Neolitik kültürün yerini tamamen farklý bir aile, mülkiyet ve kiþilik anlayýþý aldý. Ben ve diðer arkeologlar bu deðiþimin, büyük göçlerle meydana geldiði fikrindeyiz.”

Bu yeni araþtýrma, deðiþimlerin büyük göçler sonucunda olduðunu onaylanýyor. Araþtýrmacýlar bunu önemli buluyor çünkü Bronz Çaðý’nda yaþanan sonraki deðiþimler bu yeni sosyal anlayýþýn bir devamý þeklinde ortaya çýkýyor. Bu göçler Kuzey Avrupa’daki dil ailelerinin kökenini de açýklayabilir. Hem dilsel hem de genetik geçmiþin izleri insan topluluklarýnda günümüze kadar geliyor.

Çalýþmanýn bir baþka ana bulgusu, günümüz popülasyonlarýndaki genetik karýþým göz önüne alýndýðýnda, bu göçlerin Avrupa gen-havuzunda nasýl büyük deðiþiklikler yaptýðýyla alakalý. Kalýtýmsal olarak bakýldýðýnda Bronz Çaðý’ndan sonraki antik Avrupalýlar, Bronz Çaðý’ndan öncekilere göre modern Avrupalýlara daha fazla benziyordu.

Tipik Danimarka Bronz Çaðý tümsekleri, Günümüzden 3,500-3,100 yýl önce. Foto: Kristian Kristiansen

Gezgin Savaþçý Halk

Gen haritasýnýn yeniden þekilleniþi yaklaþýk 5,000 yýl önce erken Bronz Çaðý’nda oldu. Kafkasya’daki steplerden Yamnaya kültürü öncelikle batýya doðru Kuzey ve Orta Avrupa’ya ve nispeten daha az miktarda Sibirya’ya göç etti. Yamnaya, yeni bir aile ve mülkiyet anlayýþýyla niteleniyordu. Yamnaya halký Kuzey Avrupa’da burada yaþayan Neolitik yerliler ile karýþtý. Genetik anlamda genleri bugün Alpler’in kuzeyinde yaþayan Avrupalýlara benzemektedir.

Sonralarý, yaklaþýk 4,000 yýl önce Sintashta Kültürü Kafkaslar’da evrimleþmiþti. Bu kültürün geliþmiþ silahlarý ve savaþ arabalarý Avrupa’da hýzla yayýlýyordu. Urallar’ýn doðusu ve Orta Asya’nýn içleri 3,800 yýl önce Andronovo Kültürü tarafýndan kolonileþtirildi. Araþtýrma  bu kültürün bir Avrupalý DNA’sý arkaplanýna sahip olduðunu gösteriyor.

Bronz Çaðý’nýn sonlarý ve Demir Çaðý’nýn baþlarýnda Doðu Asyalý halklar Orta Asya’ya vardý. Burada gördüðümüz bir gen karýþýmýndan ziyade genlerin yer deðiþtirmesi. Böylelikle bu alandaki Avrupa’lý genleri yok oluyor.

Geniþ Ölçekli DNA Araþtýrmasý

Avrupa ve Orta Asya’nýn birçok  çeþitli yerinden kazýlýp çýkartýlan bu iskeletlerden elde ettiðimiz DNA tabanlý bilgiler bize Bronz Çaðý’nýn dinamiklerine göz atma þansý sunuyor. Kitlesel hareketlerle alakalý kavrayýþýmýza yaptýðý katký dýþýnda bu bilgiler farklý sürprizleri de sinesinde barýndýrýyordu. Örneðin, araþtýrma grubunun beklentilerine karþýn, çalýþma laktoz toleransýnýn Avrupalýlar’da oldukça yaygýn olarak görüldüðünü ortaya çýkardý. Daha önceki fikirler laktoz toleransýnýn bundan daha önce, yaklaþýk 5,000 -7,000 yýl önce evrildiði yönündeydi.

Alexey Nechvaloda tarafýndan yeniden tasarlanmýþ Yamnaya kafatasý. Günümüzden önce yaklaþýk 5,000-4,800’lerden Rusya Hazar steplerinden tipik bir Yamnaya bireyi. Yamnaya’lar uzun boyluydu ve üstü küçük bir tümsekle kapatýlmýþ derin çukurlara gömülürlerdi. Bu tümseklerin on binlercesi Pontus (Pontic) -Hazar steplerinde ve göçlerin bir sonucu olarak binlercesi de Avrupa’da inþa edildi.

Jeogenetik merkezinden araþtýrma ortaðý ve makalenin yazarlarýndan Profesör Martin, “Laktoz toleransýnýn Balkanlar’da veya Orta Doðu’da Neolitik dönem tarýmý ile alakalý olarak ortaya çýktýðý inancý yaygýndý. Fakat þimdi laktoz toleransýný saðlayan mutasyonun, Geç Bronz Çaðý’nda bile Avrupa’da yaygýn olmadýðýný görüyoruz.  Bizce, bu Avrupa’ya, Kafkasya’dangelen  Yamnaya çobanlarý tarafýndan getirilmiþ olabilir. Fakat yine de Avrupalýlarý laktoza toleranslý yapan seçilim çok sonralarý gerçekleþti.” diyor.

Nature dergisindeki makale bize sadece Bronz Çaðýna göz atma þansý verdiði için deðil ama ayný zamanda bu boyuta ulaþan geçmiþle ilgili ilk evrimsel popülasyon çalýþmasý olduðu için de önemli.

Genetik bilimci ve Jeogenetik Merkezi yöneticisi Eske Willerslev “Bizim çalýþmamýz, antik bireyleri ele alan ilk büyük ölçekli gen popülasyonu çalýþmasý. Araþtýrmada 101 iskeletten elde ettiðimiz gen dizilimini inceledik. Bu sayý, bugüne kadar diðer araþtýrmalarda genomu çýkarýlan tarih öncesi bireylerin sayýsýnýn iki katýndan daha fazla.”

“Sonuçlar gösteriyor ki, Avrupa ve Asya’daki insanlarýn gen kompozisyonu ve daðýlýmý, sandýðýmýzdan çok daha yeni bir olay- sadece bir kaç bin yýllýk mesele.” diyor.- pasthorizonspr-Arkeofili.com