Blog
Vahşi Şempanzelerde Alet Kullanımı Yaşlandıkça Azalıyor
Bulgular ayrıca şempanzelerin, yaşlanma sürecinin ince motor beceriler ve bilişsel olarak zorlayıcı günlük görevler üzerindeki etkisi açısından insanlara benzediğini ortaya koyuyor.
www.arkeofili.com
Yaşlanmak, bazı vahşi şempanzelerin alışkanlık haline getirdiği alet kullanımı davranışlarını etkileyebiliyor. Ancak bu etki, bireyler arasında oldukça değişkenlik gösteriyor.
Bossou’da taş aletlerle yağ palmiyesi cevizi kıran bir anne şempanze. Anne (Jire) 42 yaşında ve iki çocuğu da ona eşlik ediyor. C: Tetsuro Matsuzawa
Uzun vadeli video gözlemleriyle yapılan yeni çalışmaya göre, vahşi şempanzeler yaşlandıkça alet kullanımı davranışlarına katılımları ve bu konudaki performansları azaldı. Bu durum, yaşlılığın şempanzelerde alet kullanımından kademeli olarak çekilmeye neden olduğunu ve taş alet seçimi ile kullanımında verimliliğin azalmasına katkı sağladığını gösteriyor.
Bulgular ayrıca şempanzelerin, yaşlanma sürecinin ince motor beceriler ve bilişsel olarak zorlayıcı günlük görevler üzerindeki etkisi açısından insanlara benzediğini ortaya koyuyor. İnsanlarda olduğu gibi, yaşlanmanın etkileri bireyler arasında oldukça farklılık gösteriyor: Bazı şempanzeler alet kullanmakta zorlanırken, bazıları ileri yaşlarda bile bu konuda üstün performans sergilemeye devam ediyor.
Vahşi şempanzeler, insan olmayan hayvanlar arasında bilişsel ve fiziksel olarak en zorlu beslenme davranışlarından bazılarını gerçekleştirirken alet kullanıyor. Yaşlanmayla birlikte davranışsal değişimler, insanlar ve bazı esaret altındaki primatlar üzerinde yaygın olarak çalışılmış olsa da, yaşlanan vahşi kuyruksuz maymunların yaşamlarının nasıl etkilendiğine dair çok az bilgi var. Bu durum, teknik görevleri yerine getirme kapasitelerinin yaşla birlikte nasıl değiştiğini de içeriyor.
Çalışmayı yürüten Dr. Elliot Howard-Spink, “Alet kullanımı hayvanlar arasında nadir bir davranış; muhtemelen planlama, ince motor koordinasyonu, nedensel ilişkileri anlama ve çevredeki nesnelerin fiziksel özelliklerini belirleme gibi birçok fiziksel ve bilişsel yeteneği gerektirdiği için. Bu yeteneklerin birçoğu yaşlanmadan etkilenebileceği için, alet kullanım davranışları yaşla birlikte gerileyebilir” diyor.
“Şimdiye kadar, yaşlılığın vahşi hayvanların teknolojik davranışlarını nasıl etkilediğine dair sistematik bir çalışma yapılmamıştı; muhtemelen uzun vadeli verilerin eksikliğinden dolayı.”
Bu boşluğu doldurmak için araştırmacılar, Gine’deki Bossou Ormanı’nda yaşayan şempanzeler üzerine yaklaşık yirmi yıllık gözlem verilerini kullandı. Bu bölgede yaşayan vahşi şempanzeler, yağ palmiyesi cevizlerini kırmak için taşları çekiç ve örs olarak kullanmalarıyla tanınıyor—bu davranış, uygun aletlerin seçilmesini ve koordineli bir vuruşun gerçekleştirilmesini gerektiren bir topluluk geleneği.
Şempanzeler, ormanda bir açıklıkta kurulan “açık hava laboratuvarı”nda sistematik olarak incelendi. Burada vahşi şempanzeler için cevizler ve taş aletler onlarca yıl boyunca hazır bulunduruldu. Araştırmacılar, 17 yıllık bir sürede yaklaşık 39–44 yaşlarından 56–61 yaşına ulaştığı tahmin edilen dördü dişi, biri erkek toplam beş şempanzenin davranışlarını inceledi.
Yaşlı şempanzeler, genç yetişkinlerin aksine, açık hava laboratuvarına olan katılımlarında her saha sezonunda belirgin bir düşüş gösterdi. Bu durum, yaşlı şempanzelerin ceviz kırma davranışlarından kademeli olarak çekilmeye başladığını gösteriyor. Bazı yaşlı bireylerde bu katılım azalması, laboratuvarda ceviz ve taşlarla etkileşimde geçirilen sürenin de önemli ölçüde azalmasıyla birlikte görüldü. Bu da yaşa bağlı daha geniş bir geri çekilme eğilimini işaret ediyor.
Yaşlı şempanzeler ayrıca alet seçme ve kullanma verimliliklerinde değişim gösterdi (bazıları ilerleyen yıllarda belirgin şekilde daha uzun süre harcadı). Ceviz kırma verimliliği, her bir cevizin işlenmesi için gereken süre ve hareket sayısının artması gibi çeşitli ölçütlerde azalma gösterdi.
Araştırmacılar, ilginç bir şekilde bireyler arasında bu değişimlerin büyüklüğünde çarpıcı farklar gözlemledi. Bazı şempanzelerde belirgin verimlilik kaybı görülürken, bazıları yaşlılık boyunca görece sabit kaldı. Bu sonuçlar, insanlarda da gözlemlenen davranışsal ve bilişsel yaşlanma örüntüleri gibi, vahşi şempanzelerde yaşlanmanın etkilerinin bireyden bireye önemli ölçüde değiştiğini gösteriyor.
Dr. Howard-Spink, “Ceviz kırma davranışı vahşi şempanze topluluklarında nadir görülse de, bulunduğu yerlerde toplulukların paylaştığı kültürel repertuvarların bir parçası olur ve şempanzeler bu davranışları birbirlerinden öğrenir” diyor.
“Şempanzelerin alet kullanımı davranışlarında yaşlılığın etkilerini belirlemek, erken homininlerin teknolojik yaşamlarının neye benzediğine dair kabaca bir fikir oluşturmamıza yardımcı olabilir—ki bu konu şimdiye kadar yaşlılık dönemlerini büyük ölçüde göz ardı etti.”
Çalışmanın kıdemli yazarlarından Dora Biro da şunları ekliyor: “Bu gözlemsel bir çalışma olduğu için, yaşlanmayla birlikte alet kullanımında görülen bu değişimlere neyin neden olduğunu kesin olarak söyleyemiyoruz—bu, gelecekte araştırılması gereken bir alan. Ayrıca bir bireyin yaşamının erken dönemlerinde ulaştığı beceri seviyesi ve yaptığı pratik miktarının, bu davranışların ne kadar iyi sürdürülebildiğini belirleyip belirlemediği de hâlâ yanıt bekleyen bir soru.”
University of Oxford. 15 Temmuz 2025.
Makale: Howard-Spink, E., Matsuzawa, T., Carvalho, S., Hobaiter, C., Almeida-Warren, K., Gruber, T., & Biro, D. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >