Yapılan bir çalışmaya göre, Vikingler tarafından kullanılan ve “güneştaşı” olarak adlandırılan esrarengiz kristal, Grönland’ı arayan denizcileri Kuzey Amerika’ya yönlendirmiş olabilir.

İçinden geçen ışığın polarizasyonunu ayırması ile bilinen ve İzlanda kalsiti gibi minerallerden oluşan yarı saydam bir kristal olan güneştaşı, yön bulma konusunda “sürpriz bir şekilde başarılı” olmuş olabilir. Bu başarının, Kuzey Atlantik Okyanusu’nda nadir görünen güneşin yerini, bulutlu havalarda ortaya çıkarmasıyla doğrudan bağlantılı olduğu kabul edilen bir argüman.

Vikingler, denizde yön bulmak için manyetik pusula kullanmıyor, hatta pusula hakkında herhangi bir bilgileri de olmadığı sanılıyor.

Royal Society Open Science dergisinde yayınlanan çalışmanın baş yazarı, optik fizikçi Dénes Száz’a göre, 10. yüzyıldan sonra Grönland’da kurulan birkaç Viking yerleşimi kristal güneştaşlarının yardımı sayesinde kurulmuşa benziyor.

Száz’a göre, Vikinglerin her 3 saatte bir güneşin pozisyonunu kontrol ederek Grönland kıyılarına, yani batıya yelken açmış olabileceği bilgisayar simülasyonlarınca gösterildi.

Öbür taraftan, güneşin pozisyonunu çok daha nadir kontrol eden Vikingler ise, eğer hepsi denizde kaybolarak hayatlarını kaybetmedilerse, Grönland’ı kaçırarak güneye (Kanada kıyılarına) sürüklenmiş olabilirler.

Száz, “Arkeolojik buluntulara göre, Vikinglerin Kolomb’dan yüzyıllar önce Kuzey Amerika’da bulunduklarını biliyoruz. Fakat bilmediğimiz, Vikinglerin Kuzey Amerika kıyılarına bir yanlışlık sonucu mu ulaştıkları, yoksa Grönland’daki kolonilerden önce keşif gezilerine mi çıktıkları.”

Viking güneştaşı gizemi

Yeni çalışmada, Száz ve eş yazarlardan Gábor Horváth, Kuzey Atlantik’te, Viking gemilerinin güneştaşını izleyerek takip edebileceği tahmini rotaları bulabilmek amacıyla 36.000 adet bilgisayar simülasyonu yürüttüler.

Araştırma, İzlanda kalsiti gibi birçok yarı saydam kristalin, ışığa tutulduğunda gösterdiği polarizasyona bağlı olacak şekilde parlak bir adet veya sadece iki adet mi görüntü ortaya koyduğunu araştıran, daha önce yapılmış ve izlenen rotalardaki insan hatalarını ölçmeye odaklı çalışmalar üzerine ortaya çıkmış bir çalışma aslında.

Száz’ın açıklamasına göre, Vikinglerin güneştaşı kullandığı, aslında arkeolojik buluntulara göre kanıtlanmış bir gerçek değil. Bu bilgi, tamamıyla 13. yüzyılda St. Olaf tarafından yazılmış bir İzlanda Destanı (Eski İzlanadacada sólarsteinn olarak geçer) tarafından bulutlu ve sisli günlerde güneşin pozisyonunu bulmak için kullanıldığını tarif eder.

Vikinglerin, öğle vaktinde güneş açısını ölçmek için manyetik olmayan bir güneş pusulası kullandığı düşünülüyor. Bunun sonucunda, enlem yönünde sabit bir çizgiye yönlenebilir, yani Norveç’ten batıya – Grönland’a ulaşabilirlerdi.

Fakat Kuzey Atlantik, yılın çoğunluğunda bulutlu ve sisli havaya sahip olduğundan ötürü, güneş günler hatta bazen haftalarca görülmez.

1967 yılında Danimarkalı arkeolog Thorkild Ramskou tarafından ortaya atılan bir hipoteze göre, Vikingler, bulutlu günlerde güneştaşını gökyüzüne çevirerek, kristalin içinde oluşan görüntülerin veya ışıltıların düştüğü yere göre güneşin pozisyonunu tayin edebiliyorlardı, diyor Száz.

Simüle edilmiş deniz yolculukları

Bilgisayar simülasyonlarına göre, özellikle gözlemlerin her 3 saatte bir ve öğle saatinde dengeli bir şekilde alınması ile birlikte, Viking seferlerinde güneşin pozisyonunu bulutlu günlerde bile tayin edilebilmesi “sürpriz bir şekilde başarılı.”

Száz’a göre simülasyonlar ortaya koyuyor ki, gözlem çizelgelerine sadık kalmış olan Vikingler, üç veya dört haftada Norveç’ten Grönland kıyılarına ulaşmış olabilirler. “Eğer yön bulma periyodu 1, 2 veya 3 saat ise, hedeflenen yönün bulunma olasılığının yüzde 80 ile 100 arasında olduğunu gösterdik.” diyor Száz.

Araştırma aynı zamanda gösterdi ki, güneş gözlemlerini hiç yapmayan ya da her 6 veya daha fazla saatte yapan Vikingler, Grönland’ı tamamen ıskalayarak, seferlerini güneye doğru sürükleme eğiliminde.

Eğer, sefere katılmış olan Vikingler susuzluk, açlık veya denizdeki fırtınalar yüzünden telef olmadılar ve güneye sürüklendiler ise, doğruca Kanada’nın Labrador ve Newfoundland kıyılarına çıktılar, diyor Száz.

Araştırmada kullanılan bilgisayar simülasyonlarının, iklim değişimlerini, güneştaşını oluşturabilecek mineral çeşitlerini ve yılın Norveç – Grönland arası seferlerin gerçekleştiği dönemlerini hesaba kattığı noktasının üzerinde duruluyor.

Gelecekte yürütülecek çalışmada simülasyonlara, yıldırımların etkisi, okyanus akıntıları ve değişken rüzgar gibi faktörlerin de ekleneceği Száz tarafından belirtiliyor.

---

Live Science. 12 Nisan 2018.

Makale: Száz, D., & Horváth, G. (2018). Success of sky-polarimetric Viking navigation: revealing the chance Viking sailors could reach Greenland from Norway. Royal Society open science, 5(4), 172187.

www.arkeofili.com