Blog
Çöl kumların altından bir vaha kent daha çıktı: Arabistan'ın Surlu Yerleşimleri
Kuzeybatı Arabistan’ın büyük ölçüde keşfedilmemiş çöl coğrafyası, yapılan son arkeolojik çalışmalarla tarih sahnesinde yeni bir konuma oturuyor.
www.arkeolojikhaber.com
Kadim çağlardan bu yana Arap Çölü vahalarının çevresinin surlarla çevrilerek bir tahkimat ağı ile kentleştirildikleri biliniyor ve arkeolojik çalışmalarla bu tarz kentlerin sayısının hayli fazla olduğu kadar tarihi geçmişlerinin de daha geriye gittiği dikkat çekiyor. Kuzeybatı Suudi Arabistan'da yakın zamanda duvarlı bir vaha kompleksinin surları; yalnızca savunma değil; suya, hayvancılığa, tarıma ve toplumsal örgütlenmeye dair köklü bir sistemi temsil ediyor.
Tarihe Gömülü Su Kentleri: Waha Surlarının Arkeolojik Yolculuğu
Kuzeybatı Arabistan’ın büyük ölçüde keşfedilmemiş çöl coğrafyası, yapılan son arkeolojik çalışmalarla tarih sahnesinde yeni bir konuma oturuyor.
23 Haziran 2025 tarihinde Antiquity dergisinde Guillaume Charloux ve Majed Alonazi imzaları ile yayınlanan, The Walled Oases Complex in north-west Arabia: evidence for a long-term settlement model in the desert (Kuzeybatı Arabistan'daki Surlarla Çevrili Vahalar Kompleksi: Çölde uzun vadeli bir yerleşim modeli için kanıt) başlıklı makaleye göre; yeni keşifler, yalnızca Tayma ve Qurayyah gibi önceden bilinen vahalarla sınırlı kalmayıp, Dumat al-Jandal, Hait, Huwayyit ve Khaybar gibi dört önemli alanın da “surla çevrili vaha” olduğunu doğruladı.Böylece araştırmacılar, MÖ 3. binyıldan itibaren gelişen ve günümüze kadar etkisini sürdüren Surla Çevrili Vaha Kompleksi adlı geniş çaplı bir yapı sistemini ortaya koydu.
Arkeologlar Tayma ve Kureyyah'daki duvarlı yapıların zaten farkındaydı, ancak uzmanlar dört tane daha olduğunu doğruladı: ilk olarak 2024'te Hayber ve şimdi Dumat al-Jandal, Hait ve Huwayyit. Ekip, yeni doğrulanan duvarlı yapılar hakkında daha fazla bilgi edinmek için uydu görüntüleri ve ardından saha ziyaretleri kullandı.
Bazı tahkimatların 5.000 yıllık olduğu ve yeni doğrulanan yapıların bazılarının yaklaşık 4.000 yıllık olduğu düşünüldüğünde, ağ en az 10 vahayı çevreliyor. Uzmanlar, duvarların geniş yapısının, bölgeye göçebelerin hakim olmadığını, bunun yerine insanları ve hayvanları hayatta tutmak için hayati önem taşıyan su kuyularının mülkiyetini ele geçirmek isteyen yerleşik toplulukların tahıl, meyve ve hurma içeren bir tarım sistemi geliştirirken bunu yaptığını gösteriyor.
Vaha, Duvar ve Toplum: Ne Anlama Geliyor?
"Surla çevrili vaha", basitçe dış surlarla korunan bir yerleşim ve tarım sistemini tanımlar. Ancak bu surlar yalnızca savunma amaçlı yapılmamıştı; aynı zamanda güç gösterisi, su kaynaklarının, hayvanların (özellikle keçi ve koyun) ve ekinlerin (buğday, meyve ve tarihler) korunması, hatta yerleşik siyasi otoritenin sembolü olarak da işlev görüyordu. Sur inşa etmek, sadece fiziksel değil, toplumsal bir yatırım anlamına geliyordu.
Uydu Görselleriyle Gelen Keşifler
Araştırma ekipleri son üç yılda, Google Earth ve Bing uydu görüntüleri sayesinde birçok yeni vaha yapısını tanımladı. Harrat Khaybar bölgesindeki al-Ayn, al-Tibq gibi yerlerde surlar yaklaşık 2 metre kalınlığında ve 8 kilometreyi bulan uzunluklara sahip. Bu yapılar, MÖ 2000'ler civarında tarihlenen Khaybar vahasıyla tipolojik benzerlik gösteriyor.
Arkeolojik Katmanlar Arasında Bir Yolculuk
- Khaybar, MÖ 2250–1950 yıllarına tarihlendi.
- Dumat al-Jandal, sabkha adı verilen çamur düzlüklerine yakın bölgelerde 2 km’lik kerpiç sur ağlarıyla örüldü.
- Shayb Suways’in 8 km uzunluğundaki dar duvarları, bir tür savunma kuşağı olarak işlev görmüş olabilir.
- al-Wadi, henüz net olarak bir surla çevrili vaha modeli sunmuyor.
Zamanda Derinleşen Bir Model
Arkeolojik ve jeofiziksel veriler, bu modelin MÖ 3. binyılda Tayma ve Qurayyah’ta başladığını, sonra Harrat Khaybar gibi bölgelere yayıldığını gösteriyor. Savunma mimarisi zamanla çeşitlenmiş; Hegra gibi yerlerde statik surlar yerini farklı yapılar alsa da, bu modelin modern döneme kadar evrildiği gözlemleniyor.
- ve 20. yüzyıllarda bile Medine, al-Ula, Anaizah gibi yerlerde bu tip yerleşim düzenlerinin devam ettiği belgelenmiş durumda.
Vaha Modeli ve Sosyoekonomik Yapı
Bu surla çevrili sistem, bölgenin yalnızca tarımsal değil, siyasi ve ekonomik olarak da örgütlenmiş bir yapıya sahip olduğunu gösteriyor. Sur yapımı, bölgesel otoritelerin halk üzerindeki etkisini yansıttığı gibi, kervan yolları ve ticaret ağlarının kontrolünü de mümkün kılıyordu.
Ayrıca bu yapılar, göçebe kabilelerin saldırılarına karşı da kalıcı bir savunma çözümü sunuyordu. Bu bağlamda, surla çevrili vaha modeli, Kuzey Arabistan’ın ilk kentleşme belirtileri arasında değerlendirilebilir.
Her ne kadar bu modelin gelişimi ve dağılımı konusunda hâlâ net tarihsel verilere ve kazılara ihtiyaç olsa da, keşfedilen yeni vaha alanları Kuzeybatı Arabistan’ın tarih öncesi peyzajına dair paradigmaları kökten sarsıyor. Bu bağlamda, diğer çöl bölgeleri için de benzer bir “kapalı tarım-toplum modeli” araştırmasının önünü açıyor.
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >