Blog
Peru’daki Topluma Çocuklarýný Kurban Ettiren Þey Neydi?
| Kategori: Arkeoloji ve Sanat Haberleri | Yorum: 0 yorumPeru’daki Topluma Çocuklarýný Kurban Ettiren Þey Neydi?
500 yýl kadar önce, günümüzde Peru olan yerde yaþamýþ olan Chimu toplumu, dünya tarihinde bilinen en büyük toplu kurban etkinliðinde yüzlerce genci öldürdü. Arkeologlar þu sýralar bunun nedenini anlamaya çalýþýyor.
Arkeologlarýn bulduklarý genç kurban, etrafý çöplerle doldurulmuþ boþ bir alanda, sýð bir mezarda yatýyordu. Peru’nun kuzey kýyýlarýndaki küçük bir köy olan Huanchaquito’da Paskalya bayramýndan önceki son Cuma günüydü.
Dans müziklerinin bir kalbin hýzla çarpýp durmasýný anýmsatan ürkütücü sesleri, sahil kenarýndaki kafelerden yüzlerce metre ötede duyuluyordu; bu sese iþçilerin kýrýk bardaklarý, plastik þiþeleri kürekle temizlerken çýkardýklarý sesler de eþlik ediyor ve çamura bulanmýþ antik bir katmandan ayrýþtýrýlmýþ ufak mezarý ana hatlarýyla belirlemek için eldeki tüm imkanlar arda arda harcanýyordu.
Üniversite öðrencisi iki arkeolog hastane önlükleri ve maskeler giyinerek mezarýn iki yanýna birden karýnlarý üzerine yatarak çalýþtý ve malalarýyla topraðý kazmaya baþladý.
Önlerinde beliren ilk þey, bir çocuk kafatasýna ait siyah ve daðýnýk saçlarýn üstünde duran baþlýktý. Kazýdakiler mala ve fýrçalarýný deðiþimli kullanarak dikkatli bir þekilde kum tozlarýný temizleyip kafatasýnýn geri kalaný ile kalýn bir pamuktan yapýlmýþ kefene sarýlý omuz iskeletini açýða çýkardýlar. Son olarak da çocuðun yaný baþýnda, altýn rengi tüylere sahip ufak bir lamanýn kalýntýlarýný ortaya çýkardýlar.
Trujilo Devlet Üniversitesi’nde bir arkeoloji profesörü olan Gabriel Prieto, mezarý dikkatlice inceleyerek buluntuyu baþýyla onayladý ve “Bununla 95 oldu.” diye duyurdu. Prietro bulunan kurbanlarýn çetelesini tutuyordu ve E95 olarak etiketlenen bu parça, ilk kez 2011’de araþtýrmaya baþladýðý bu toplu mezar alanýnda ortaya çýkarýlan 95. parçaydý.
Prieto, “Bu tamamiyle beklemediðimiz bir þeydi.” diyor. Arkeologlar Huanchaquito-Las Llamas adlý yerleþim yerindeki yürek parçalayýcý keþifleri anlamaya çalýþýyordu. Bizim zamanýmýzda ve kültürümüzde tek bir çocuðun bile acýmasýzca öldürülmesi insanlarýn yüreðini daðlarken, kitlesel bir öldürme eyleminin hayali her saðlýklý akla durgunluk verecek bir durum. Onlarý bugün bize akýl almaz gelen böyle bir eylemi gerçekleþtirmeye iten þartlarýn ne olduðu ise merak konusu.
Arkeologlar dünyanýn her yerinde insan kurbanlarýyla ilgili kanýtlar buluyor. Kurbanlarýn sayýsý 100’u bulmuþ olabilir. Genellikle bunlarýn savaþ esiri, dini savaþlardan dönen yaralýlar ya da bir liderin ölümü veya kutsal bir binanýn inþasý sýrasýnda öldürülen insanlar olduðu kabul ediliyor. Ýçlerinde Tevratýn da olduðu antik metinler, çocuk kurban etme pratiðini doðruluyor fakat kitlesel düzeyde çocuk öldürme üzerine net kanýtlara arkeolojik kayýtlarda nadir rastlanýyor.
Huanchaquito’daki keþfe kadar Amerikalarda ve muhtemelen dünyada da bilinen en büyük çocuk kurbaný alaný, 15. yüzyýlda 42 çocuðun katledildiði; günümüzde Meksika olan, Aztek baþkenti Tenochtitlan’daki Templo Mayor’daydý.
Prietro, Huanchaquito’yý çevreleyen Huanchaco kasabasýnda büyümüþtü. Çocukluðunda, kasabanýn en yüksek tepesine konulmuþ olan 16. yüzyýl Ýspanyol sömürge kilisesinin dýþýnda boncuklarýn izini sürerdi. Pietro, çocukken tüm öðleden sonrasýný kasabanýn güneyinde, Chimu halkýnýn antik baþkenti olan Chan Chan’a ait kerpiçten kalýntýlarý keþfetmek için harcadýðýný hatýrlýyor. 15. yüzyýlda en zirvede olduðu zamanda Chan Chan, Amerikalardaki en büyük kentlerden biriydi. Ýmparatorluðun tahtýnýn gücü, Peru sahilinde 483 km boyunca geniþlemiþti.
Bu çocukluk deneyimleri Prietro’ya bir arkeolog olma konusunda ilham verdi. Yale’de doktorasýný yaparken 3.500 yýllýk tapýnaðýn kazýsýný yapmak üzere doðup büyüdüðü kasabaya geri döndü.
2011’e geldiðimizde, bölgedeki bir pizza iþletmesi sahibi, çocuklarý ve mahalle köpekleri ile birlikte þehir yakýnlarýndaki boþ bir arsada kumlarýn arasýndan dýþarý çýkmýþ insan kemikleri bulup, arkeologlardan bunlarý araþtýrmalarýný rica etti.
Prietro, ilk baþlarda bu mevkiinin basit ve uzun zaman önce unutulmuþ bir mezarlýk olduðunu düþündü. Ancak, kefenlere bürünmüþ çok sayýda çocuk kalýntýsý ortaya çýktý. Radyokarbon analizi ile tarihlemesi yapýlan kalýntýlarýn geçmiþi MS 1400-1450’ye dayanýyordu. Bundan sonra arkeologlar, düþündüklerinden çok daha büyük bir keþifle karþý karþýya olduklarýný anladýlar.
Prieto, mezarlarýn tipik Chimu mezarlarý olmadýðýný fark etti. Çocuklar alýþýlmadýk pozisyonlarda gömülmüþtü: yüzükoyun bir biçimde arkasýna yatmýþ ya da geleneksel olarak olduðu gibi dik þekilde durmaktansa iki tarafa da kývrýlmýþ bir pozisyonda yatar biçimde.
Bu mezarlarda diðer Chimu mezarlarýnda genellikle bulunan bezemeler, çömlekler ve diðer mezar eþyalarý yoktu. Bunun yerine birçok mezarýn yanýnda oldukça genç lamalar ve büyük olasýlýkla alpakalar yer alýyordu. Hem bir besin hem iplik kaynaðý olan, hem de taþýma için de kullanýlan bu hayvanlar, Chimularýn en deðerli mal varlýklarýndan biriydi. Son olarak ise, bu çocuk ve hayvanlarýn göðüs kemikleri ve kaburgalarý boyunca kesik izleri görülüyordu.
Bu ipuçlarýný anlamlandýrmak için Pietro, Tulane Üniversitesi’nden Biyolojik Antropoloji ve adlý týp uzmaný John Verano’yý çaðýrdý. Verano, onlarca yýllýk deneyimiyle 13. yüzyýldaki Punta Lobos yerleþimindeki 200 kadar adam ve erkek çocuða ait katliamýn kanýtlarýnýn da içinde bulunduðu, And Daðlarý’ndaki bu ritüel zulmünün fiziksel kanýtlarýný analiz etti.
Huanchaquito’daki kalýntýlarýn incelenmesinin ardýndan Verano, çocuklarýn ve hayvanlarýn kasýtlý olarak ayný biçimde (göðüs kafesinin boylu boyunca yatay bir þekilde kesilerek; muhtemelen bunu kalbin yerinden çýkarýlmasý izliyordu) öldürüldüðünü doðruladý. Kesim yerleri arasýnda bir tutarlýlýk olmasýnýn yaný sýra kemikler üzerindeki kesim noktalarýnda hiçbir tereddüt izi” olmamasý da özellikle dikkat çekici. Verona “Bu öldürme eylemleri bir ritüeldi ve oldukça sistematikti.” diyor.
Huanchaquito’daki bu olaylarý bir araya getirip parçalarý yeniden birleþtirmek zor, bunun baþlýca sebebi ise arkeologlar ve tarihçilerce Chimular hakkýnda çok az þey bilinmesi. Onlarýn imparatorluðu belki de þu ana kadar çok az kiþinin haberdar olduðu en büyük imparatorluk olabilir. Tarihte Chimularýn iki yanýnda yer almýþ ve popüler dünyada ondan çok daha göz önünde olan iki uygarlýk vardý. Bunlardan biri: savaþ esirlerinden seçtikleri kurbanlarýn kanlý kurban ediliþ sahnelerini göz kamaþtýran duvar resimleriyle betimleyen Moche uygarlýðý; diðeri ise 1470 tarihinde Chimu uygarlýðýný tarih sahnesinden silmesinin ardýndan; sadece 60 yýldan belki biraz daha fazla süre sonra, Ýspanyol istilacýlar tarafýndan ele geçirilmiþ olan Ýnka Uygarlýðýydý.
Chimular, arkalarýnda hiçbir yazýlý kayýt býrakmadý. Bu yüzden onlar hakkýnda bilinen az þey de, arkeolojik bulgular dýþýnda, Ýspanyol kayýtlarýndan geliyor. Bu hesaplar, Ýnka’nýn bir kralýn tahta çýkmasý ya da ölümü üzerine yüzlerce çocuðu feda ettiðini ileri sürüyor ama Chimularýn benzer ölçekte bir çocuk kurbaný uyguladýðýna yönelik ipucu vermiyor. Verona kurbanlarýn baþka bir yerde örneði olmayan sayýsýný iþaret ederek: “Þimdiye dek, Chimularýn böyle bir þey yaptýklarýna dair hiçbir fikrimiz yoktu. Bu, arkeolojinin bir þansý.” diyor.
Huanchaquito’da olanlara dair büyük bir ipucu; kurbanlarýn gömüldüðü antik, kurutulmuþ çamura ait kalýn tabaka. Derin bir çamur demek þiddetli yaðmur demek. Prieto, “Kuzey Peru’nun kurak sahillerinde ‘bu tür yaðmurlar genellikle sadece El Niño ile birlikte gelir” diye açýklýyor. (El Nino: Güney Amerika’da meydana gelen atmosfer kaynaklý bir okyanus olayý)
Chan Chan popülasyonu, dikkatli bir þekilde idare edilen sulama sistemleri ve kýyý balýkçýlýðý ile yaþamýný sürdürüyordu. Bu iki faaliyet de iklimsel olaylarla baðlantýlý olarak düþen aðýr yaðýþlar ve artan deniz sýcaklýklarý yüzünden düzensizleþti. Araþtýrmacýlar ciddi bir El Nino’nun, Chimu Krallýðý’nýn ekonomik ve siyasal istikrarýný sarsmýþ olabileceðini ileri sürüyor. Belki de rahipler ile liderler, yaðmuru ve kaosu durdurmak amacýyla tanrýlarý ikna etmek için çaresiz bir giriþim olarak bu toplu kurban eylemlerinin yapýlmasýný emretmiþ olabilir.
Prieto, “Bu kadar çok sayýda çocuk ve hayvan, devlet adýna büyük bir yatýrým olurdu.” diyor.
DePaul Üniversitesi’nden antropoloji profesörü Jane Eva Baxter, Chimularýn çocuklarý tanrýlara sunulabilecek en deðerli hediyelerden biri olarak düþünmüþ olabileceklerini savunuyor. Baxter, “Çocuðu kurban ederken aslýnda geleceðinizi ve tüm potansiyelinizi feda ediyorsunuz. Bir çocuðu aldýðýnýzda ailenizi ve toplumu devam ettiren, geleceðe aktaran tüm enerji ve çabayý da alýp götürüyorsunuz.” diyor.
Çocuklarý hediye etme geleneði , ayný zamanda kuzey Peru’daki Kolomb öncesi toplumlarýn ruh dünyasýnda iyilik kazanmaya çalýþtýklarý bir evrimi temsil edebilir.
George Maison Üniversitesi’nden profesör Haagen Klaus çocuk kurbanlarýn, Chimu’dan önceki Moche kültürünün yýkýlýþýndan sonra bölgede daha yaygýn hale geldiðini söylüyor. Mocheliler, çok sayýda yetiþkin esir savaþçýyý kendi Ay Tapýnaklarýnda kurban ediyordu. Bu durum, daha sonra Chimu’nun hakim olduðu Chan Chan’dan, sadece birkaç yüzyýl önce ve birkaç kilometre uzakta yaþanmýþtý.
Klaus, “Moche‘nin sona ermesiyle birlikte bu fikir de eskide kaldý ve ritüeller gücünü kaybetti. Chan Chan’daki insanlarýn takýldýklarý daha büyük bir þey var gibi görünüyor. Kurban etme sýrasýnda müzakereler ve doða üstü olanla iletiþim çok dikkatli bir þekilde gerçekleþtirilirdi. Bu, Chimularýn idrak ettikleri evrenle saðladýklarý bir etkileþimdi.” diyor.
Ruhlarý yerleþtirme ve yaðmuru durdurma ihtiyacý acil olabilirdi, ancak toplu kurbanlarýn kendisinin de özenle yönetildiði görülüyor. Baþka bir önemli kaynak olan genç lamalar da devlete ait sürülerden ayrýlarak etkinlik için özel olarak seçilmiþ görünüyor.
Fransa Ulusal Bilimsel Araþtýrma Merkezi’nde devegiller familyasý üzerine bir uzman olan Nicolas Goepfert, bu dört ayaklý kurbanlara ait iyi korunmuþ olan kürkleri analiz etti ve kurban için seçilen özel lamalarýn muhtemelen yaþlarý ve renklerine dayanýlarak seçildiðini saptadý. Hiçbir siyah veya beyaz hayvan kurban edilmezken; koyu kahverengi tüylü lamalar açýk tüylü lamalar genellikle birlikte defnediliyordu.
Geopfert, “Ýspanyol kayýtlarýndan biliyoruz ki Ýnkalarýn kurban edilecek lamalarý seçerken kullandýklarý renk kodlarý vardý. Belki Chimular da, týpký bu þekilde seçim yapýyordu.” diyor.
Çocuklarýn bu korkunç sona giderken nasýl seçildikleri gizemini koruyor. Bilimsel çalýþmalar Huanchaquito’da öldürülenlerin iyi bakýldýðý anlaþýlan, hiçbir yetersiz beslenme ya da hastalýk belirtisi olmayan hem kýz hem de erkek çocuklardan oluþtuðunu gösteriyor. Çocuklarýn diþlerinin izotopik analizleri, onlarýn Chimu uygarlýðýnýn yayýldýðý birçok bölgeden geldikleri gözler önüne seriyor. Bazý çocuklarýn kafataslarýnýn arkasý anormal bir þekilde uzun, bu yalnýzca uzaktaki daðlýk bölgelerde uygulanan kasýtlý kafatasý þeklini deðiþtirme uygulamasýnýn bir kanýtý.
Ama hala çok sayýda cevapsýz soru var: Çocuklar seçkin ailelerden mi yoksa fakir ailelerden mi geliyordu? Mezar eþyalarý olmadan bunu öðrenmek mümkün deðil. Kaç aile bu kurbanlar sonucu çocuðunu kaybetti? Bu yaklaþmakta olan felaketle yüzleþmekten bilerek ve isteyerek mi vazgeçtiler yoksa buna zorlandýlar mý? Þimdilik arkeologlarýn bu sorulara cevabý yok. Fakat anlatýlagelen iþaretler ve adli ipuçlarý olaylarýn sýrasýný yeniden kurmalarýna yardým ediyor.
Kurutulmuþ çamurda korunan ayak izleri ve izlerin desenleri, kurban alanýnda resmi bir tören olduðunu bize gösteriyor. Küçük ayak izlerinin yanýsýra istekleri dýþýnda buraya sürüklenen dört bacaklý hayvanlara ait izler, Verona ve Prietro’ya kurbanlarýn öldürüldükleri yerde canlý bir þekilde mezara sürüklendiklerini düþündürüyor. Kalýntýlarda böceklerin olmamasý da çocuklarýn kefenlere dikkatle sarýlýp gecikmeden de lamalarýn yanýna gömüldükleri anlamýna geliyor.
Bu korkunç görev, kafalarýna aldýklarý darbelerle öldürülüp yerleþim yerinin kuzey tarafýndaki çocuklar arasýna gömülen iki yetiþkin kadýna düþmüþ olabilir. Yakýnlarda bir kaya yýðýnýnýn altýnda sýrt üstü yatmýþ bir yetiþkin bir erkeðin kalýntýlarý vardý. Adamýn olaðandýþý zinde vücudu, arkeologlara onun bir cellat olabileceðini düþündürdü.
Böylesi pahalý bir ‘hediye’ sellere dönüþen yaðmurlarýn rahatlamasýný saðladý mý saðlamadý mý; bunu bilmek imkansýz ancak bu rahatsýz edici olay; ölmekte olan bir imparatorluðun çaresiz ve son yýllarýna yeni bir pencere açmýþ olabilir.
Baxter: “Ýþte bu nokta, kaybedilecek ne kaldýysa hepsini verdiðiniz bir an ve bu, Chimularýn o zamanlar içinde bulunduðu durumun vehametini bize gösteriyor.” diyor.
10 sene içinde Ýnka savaþçýlarý, Chan Chan’ýn kapýsýna dayanacak ve Chimu uygarlýðýnýn iktidarýna son verecekti.
Kazýlarý sona erdirdikten aylar sonra Prieto, Pampa la Cruz olarak bilinen mevkide daha çok kurban edilmiþ çocuk ve lama ortaya çýkardýðýna dair bir haber yolladý. Bu yeni yer, yüksek bir tepe üzerindeki boþ yerlerin bir baþkasýydý; adýný da bu yüzden almýþtý ve sadece büyük tahta bir haçla taçlandýrýlmýþtý. Bu haç, boðulmaktan kurtulmuþ minnettar bir balýkçý tarafýndan 100 yýldan önce dikilmiþti.
Kýyýnýn biraz güneyine, Huanchaqioto’daki kurbanlarý onurlandýrmak için bir erkek çocuk ve bir lama heykeli ve etrafýna her bir kurban için birer tane palmiye aðacý dikilerek yeni bir anýt yapýldý. Pampa la Cruz’un tepesi, batýdan denize doðru kesintisiz bir manzara sunuyor.
Þimdiye kadar Prieto, göðüslerinde tanýdýk yatay kesikler yürütülen ve basit örtülere gömülen 132 Chimú çocuðun kalýntýlarýný ortaya çýkardý. Ýki yerleþim yerinde bulunan kurbanlarýn sayýlarý þu anda 269 çocuk, üç yetiþkin ve 466 lama þeklinde.
Fakat Prieto’yu bir kýsýr döngü içine asýl hapseden, tepenin en üstüne yerleþtirilmiþ olup denize bakan, daha önceki bir Moche dönemi tapýnaðýnýn kalýntýlarýnýn üzerine kazýlmýþ olan dokuz mezar.
Söz konusu mezarlar da Chimu çocuklarýna aitti fakat bu çocuklar elbiseleriyle gömülmüþtü; papaðan tüyleriyle süslenen özenle hazýrlanmýþ baþlýklar takýyordu ve tahtadan oyulmuþ süs eþyalarýna sahipti. 9 kurbanýn hiçbiri de göðüs hizasýndan baþlayan kesik izleri taþýmýyordu, fakat birinin kafatasýnda muhtemelen baþýna aldýðý ölümcül bir darbeden kaynaklý aðýr bir zedelenme vardý.
Romey, “Yerleþim yerinde bulunduðum hafta boyunca Prieto; bir arkeolog tarafýndan daha önce keþfedilen herhangi bir þeye benzemeyen, bir ucunda tek bir çýngýraðýn bulunduðu kocaman bir bakýr býçak ortaya çýkardý.Bir anda “Tanrým, bu da ne?” dedi. Acaba bu, buraya gömülü çocuklarý öldürmek için kullanýlan býçak olabilir miydi? Bu olasýlýk hem heyecan verici hem de korkunç.” diyerek söz konusu keþfe olan tanýklýðýný bize aktarýyor.
Romey’in aktardýðýna göre Prieto, hala bu toplu öldürme eylemlerinin arkasýndaki mantýðý ve motivasyonu anlamaya çalýþýyor. Fakat bir öðleden sonra öðle yemeðine ayrýlýrken, Chimú’ya daha yararlý bir ýþýk tutan eski bir hikayeyi paylaþýyor. Sömürge kayýtlarýnda yer alan hikayede Ýnka ve Ýspanyol fetihlerinin ardýndan yaþanan, Chimularýn þimdilerde eleþtiri oklarýnýn hedefinde olan Don Antonio Jaguar’ýn yeni Ýspanyol derebeyine eþlik ederek, paha biçilemez bir hazineyi nasýl sakladýðý anlatýlýyor.
Prieto Huanchaco’daki efsanede, Don Antonion’un bizi götürdüðü hazinenin “peje chico” yani “küçük hazine” olduðunu ve “peje grande”’nin henüz keþfedilemediðini söylüyor.
Kristina Romey . National Geographic. Ocak 2019.
Arkeofili
RSS
Bu yazý hakkýnda yorum bulunamamýþtýr. Ýlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >