Blog
Suriye’deki 4.000 Yıllık Oyuncaklar, Modern Çıngıraklarla Aynı
90 yıl önceki kazılar sırasında bulunan ve o zamandan beri tanımlanamayan eski ev eşyası parçalarının, 4.000 ila 4.500 yıl öncesine ait bebek çıngırakları olduğu ortaya çıktı.
www.arkeofili.com
Suriye’de bulunan 4.000 yıllık kil çıngırak parçaları, bebekleri eğlendirme şeklimizin binlerce yıldır pek de değişmediğini gösteriyor.
90 yıl önce çıkarıldığında sadece “sap” olarak adlandırılan 4.000 yıllık bu parçaların bebek çıngırağı olduğu belirlendi. C: John Fhaer Engedal Nissen/the National Museum of Denmark
90 yıl önceki kazılar sırasında bulunan ve o zamandan beri tanımlanamayan eski ev eşyası parçalarının, 4.000 ila 4.500 yıl öncesine ait bebek çıngırakları olduğu ortaya çıktı. Bu keşif, arkeologlara bu eşyaların zaman içinde nasıl değiştiğini – ya da değişmediğini – öğrenme fırsatı sunuyor.
Danimarka Ulusal Müzesi’nden Dr. Mette Hald, arkeolojinin odağını zengin ve güçlülerden uzaklaştırarak MÖ 2.000 ila 2.500 yılları arasındaki Batı Suriye’deki Hama kentinin sıradan mahallelerinden gelen eşyaları inceleyerek farklı bir yaklaşım benimsemeye çalışıyor.
Hald ve meslektaşları, özellikle ihmal edilmiş bir ev eşyası olan bebek çıngıraklarına dair bir makale yayımladı. Aslında bu, Yakın Doğu’dan şimdiye kadar toplanmış en büyük çıngırak örneklemi üzerine yapılan bir çalışma. 4.000 yıl önce kırılmış olsalar da, bu çıngırak parçalarının sayısı, Erken Tunç Çağı’nda insanların bebeklerini nasıl eğlendirdiklerini öğrenmek için bir fırsat sunuyor.
1930’larda Batı Suriye’deki Hama’da toplanan 21 kil parçası Danimarka Ulusal Müzesi’nde bulunuyor. İlk keşfedildiklerinde sadece “tanımlanamayan eşya sapları” olarak sınıflandırılmışlardı. O zamandan beri de pek ilgi görmemişlerdi.
Ancak makalenin birinci yazarı ve Hald’ın meslektaşı Dr. Georges Mouamar, bu parçaların, kentin kuzeyindeki Al-Zalaqiyat Mezarlığı’ndan çıkan iki bütün kil kabak çıngırağına benzerliğini fark etti. Amacının ne olduğu anlaşılınca, Hald, Mouamar ve ekibi bu çok daha büyük örneklem arasında belirli desenler aramaya başladı. Neyse ki, önemsiz kabul edilmiş olmalarına rağmen, her parçanın bulunduğu bağlama dair ayrıntılı kayıtlar tutulmuştu.
Parçaların 19’u gerçekten saplardan oluşuyor; diğer iki parça ise çıngırağın gövdesine ait gibi görünüyor. Çoğu içi boş ve bazıları boyalı. Bazılarının düz tabanlı olması, dik durmaları için tasarlanmış olabileceklerini düşündürüyor. Eşyaların bulunduğu katmanlardaki çeşitlilik, stiller arasında yüzyıllar boyunca süreklilik olduğunu, birinin diğerini yerinden etmediğini gösteriyor.
Makalenin yazarları, “Hama’daki tüm çıngıraklar, sıradan bir yerleşim mahallesinden geliyor gibi görünüyor” diyor.
Hama çıngırak topluluğundan sap ve gövde örnekleri. C: Mouamar, G. et al. 2025.
Hald ise şunu ekliyor: “Bu, geçmişte de ebeveynlerin çocuklarını sevdiklerini, onların iyiliğine ve duyusal-motor gelişimine yatırım yaptıklarını gösteriyor. Tıpkı bugün bizim yaptığımız gibi. Belki o zamanlar da ebeveynler biraz huzur bulmak için çocuklarını oyalamak istiyordu. Bugün ekranlar kullanıyoruz, o zamanlar ise çıngıraklar vardı.”
Bütün haldeki çıngırakların içinde küçük delikler bulunuyordu ve bunlardan birinin içinde kazı sırasında hâlâ küçük taşlar vardı. O döneme ait mezarlardan da çıngıraklar bulunmuştu, fakat bu kadar büyük bir sayıya ilk kez rastlanıyor; bu da onların sıradan ev eşyaları olduğunu gösteriyor.
Hald, “İç malzeme taş ya da pişmiş kilden oluşuyor, yani bozulmayan türden. Ve gövdedeki delikler, bu taşların ya da kil parçalarının dışarı çıkamayacağı kadar küçük” diyor.
Yazarlar, bu çıngırakların sallandığında müzik aleti olarak kullanılmak için yeterince yüksek ses çıkaramayacaklarını, ancak bebekleri eğlendirmek için ideal olduklarını belirtiyor – ki bu işlevleri, günümüzün geniş oyuncak yelpazesi içinde hâlâ geçerli.
Bu nedenle, Bereketli Hilal boyunca kulplu olarak üretilmiş çıngıraklara rastlanması şaşırtıcı değil. Çünkü kulplar, çıngırakların sallanmasını kolaylaştırıyor. Başlangıçta bu parçaların işlevi fark edilmediği için, yakın çevrede bulunan başka çıngırak parçaları da farklı koleksiyonlara dağılmış olabilir.
Yaklaşık 4.000 yıl önce bu çıngırakların çifte işlevi olduğu düşünülüyor; örneğin bazı örneklerde hayvan figürleriyle yapılmış çıngırakların kötü ruhları uzaklaştırmak için kullanıldığı düşünülüyor.
Yazarlar şöyle not düşüyor: “Oyuncakların yerel olarak üretilip bu mahallede kullanılmış olması, çocukların ihtiyaçlarının gözetildiğini ve karşılandığını gösteriyor.” Ayrıca çıngırakların üretildiği bir atölyenin keşfi, “şimdiye kadar görülmeyen bir çocuk bakımının ticarileşme düzeyine” işaret ediyor.
Yazarlar ayrıca, bu çıngırakların, kent nüfusunda hızlı bir artışı gösteren değişikliklerin ardından ortaya çıktığını belirtiyor. Bu durumun, muhtemelen daha fazla ebeveynin ev dışında çalışmasına yol açarak, bebek bakımının büyük kardeşlere bırakıldığı ve onların da bebekleri oyalamak için çıngıraklara başvurduğu bir dönemi yansıttığı düşünülüyor.
Hald, “Belki de bir ebeveyn eve dönerken pazarda bir çıngırak satın alıp çocuğuna hediye etti. Bu senaryo bugün bize fazlasıyla tanıdık geliyor” diyor.
IFL Science. 29 Mayıs 2025.
Makale: Mouamar, G., Lumsden, S., Vacca, A., & Hald, M. M. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >