Blog
Türk Mitolojisinde İtbaraklar: Oğuz Kağan'a Meydan Okuyan İnsan Vücutlu, Köpek Başlı Varlıklar
Türk efsanelerine göre, İtbaraklar (veya kısaca Baraklar) kuzeybatı sınırlarında, muhtemelen günümüz Sibirya'sının yakınlarında yaşayan gizemli bir kabileydi.
www.arkeonews.com
Antik Türk destanlarının sisle örtülü diyarlarında, hem miti hem de hafızayı rahatsız eden bir ırk vardır: İtbaraklar. Bu köpek başlı, koyu tenli yaratıklar, Oğuz Kağan Anlatılarında belirgin bir şekilde yer alır ve karanlık bilinmezliği, mistik düşmanı ve medeniyet ile kaos arasındaki sınırı temsil eder.
İtbaraklar Kimdi?
Türk efsanelerine göre, İtbaraklar (veya kısaca Baraklar) kuzeybatı sınırlarında, muhtemelen günümüz Sibirya'sının yakınlarında yaşayan gizemli bir kabileydi. İsmin kendisi iki Türk kelimesini birleştiriyor: "İt", "köpek" anlamına geliyor ve "Barak", eski zamanlarda saygı duyulan tüylü, uzun tüylü bir köpek cinsine atıfta bulunuyor. Bu varlıkların insan bedenlerine ama köpek kafalarına sahip oldukları, siyah, şeytani bir deriye ve hem korkutucu hem de gizemli bir doğaya sahip oldukları söyleniyordu.
Anlatılarda İtbaraklar hakkında metin: “Barak”, Türkler tüylü köpeğe böyle derlerdi.
Büyük asil köpeğe böyle isim verdiler.
Barak destanlarda anlatılır.
Başka bir köpeğin atası olduğuna inanılırdı.
Bu köpek asil ve muazzam büyüklükteydi.
Av ve çoban köpekleri onun oğullarıdır.
Kuzeybatı Asya'da İtbarak vardı.
Türkler Orta Asya'da onlardan çok uzaktaydı.
Bir insan vücudu, bir köpek başı vardı.
Renkleri koyuydu, Kara Şeytan gibi.
Kadınları güzeldi ve Türklerden kaçmazlardı.
İlaçlıydılar, mızrakla vurulamazlardı.
Gemini AI teknolojisi yardımıyla oluşturulmuş görüntü.
Oğuz Kağan ile İtbaraklar Arasındaki Savaş
Efsanelere göre, büyük Türk hükümdarı Oğuz Kağan , bir zamanlar İtbarların topraklarını fethetmek için hırslı bir sefer başlattı. Ancak istila başarısız oldu. Yenilen Oğuz, kalan askerleriyle birlikte engebeli dağların arasında yer alan küçük ve izole bir adaya çekilmek zorunda kaldı.
Orada, zorluklar ve sürgün ortasında, bir dul kadın -muhtemelen Itbarak kökenli- bir ev veya çadırları olmadığı için içi boş bir ağacın içinde bir çocuk doğurdu. Oğuzlar çocuğa Kıpçak (veya Kipchak) adını verdiler ki bu Eski Türkçede "içi boş" anlamına gelir.
On yedi yıl sonra, Oğuz Kağan kuvvetlerini yeniden topladı ve bir kez daha İtbaraklara karşı yürüdü. Bu sefer, bir zamanlar aralarında yaşamış kadınların yardımıyla zafer kazandı. Ödül olarak, fethedilen toprakları daha sonra Türk tarihinde güçlü bir millet olan Kıpçak Türk kabilesinin atası olacak olan Kıpçak'a verdi.
İlginçtir ki, Türk soy efsaneleri içinde bile, hayvan-insan melez formlu yaratıklar ortaya çıkar. Örneğin, Doğu Göktürk devletinin önemli bir parçası olan Tarduş Türkleri , kurt başlı ve insan vücutlu bir varlıktan geldiklerini iddia ettiler.
100 Türkmenistan manatı banknotunda Oğuz Kağan'ın iki boynuzlu Zülkarneyn olarak modern bir tasviri. Kredi: Kamu Malı
Türk Mitolojisinde Köpeğin İkili Sembolizmi
İtbarak mitini anlamak için öncelikle köpeklerin eski Türk inanç sistemlerinde nasıl görüldüğünü araştırmak gerekir.
Modern yanlış yorumlamaların aksine, köpekler Türk geleneğinde kutsal ve çok yönlü bir rol üstlenmiştir. Eski 12 hayvanlı Türk takviminin 11. yılı, onun manevi önemini vurgulayarak köpeğe adanmıştır. Şaman kültüründe, belirli bir cinsin - uzun tüylü, tüylü köpek olan Barak - şamanlar için bir binek olduğuna ve ritüeller sırasında göklere yükselmelerine yardımcı olduğuna inanılırdı. Şamanlar genellikle köpek sembolleri takar ve hatta ruhları çağırmak veya koruyucu enerjileri yönlendirmek için havlamayı taklit ederdi.
Köpeklerin ayrıca yeraltı dünyasını koruduğuna ve rüyalarda veya translarda ruhsal rehberler olarak göründüklerine inanılırdı. Altay yaratılış mitlerinde, tanrı Ülgen ilk insanları kötü niyetli kardeşi Erlik'ten korumak için bir köpek görevlendirdi. Köpek sonunda kandırılsa da, bu hikaye köpeğin sadakatini ve kozmik görevini vurgular.
Ayrıca, çeşitli Türk ve Orta Asya kabileleri köpeği totemik bir ata olarak görüyordu. Maymanlar, klanlarının sembolü olarak bir köpeğe saygı duyuyorlardı; Tatarlar, soylarını kırmızı bir köpeğe dayandırıyorlardı; Moğollar ise ilahi bir köpekten geldiklerine inanıyorlardı. Halk inançlarında, özellikle Hazarlar ve Anadolu'da, köpeklerin depremleri hissettiği düşünülüyordu; bu da onların mistik sezgilerini ve doğayla bağlarını daha da doğruluyordu.
12 hayvanlı Türk takvimi. Kredi: Kamu Malı
Efsanevi 'Öteki' Olarak Itbaraklar
Bu zengin kültürel bağlamda, İtbaraklar sadece canavarlar olarak değil, yabancı, ürkütücü ve korkulan bilinmeyenin sembolik temsilleri olarak ortaya çıkıyor. Gerçek köpekler kutsal koruyucular iken, köpek başlı varlıklar tanıdık olanın bir bükülmesini temsil ediyordu ve sıklıkla tehlike, ötekilik veya ruhsal deneme ile ilişkilendiriliyordu.
Bu varlıklar yalnızca Türk mitolojisine özgü değildir. Yunan, Hint ve Avrupa mitolojilerinde de köpek başlı insanlar bulunur. Yunanlılar Cynocephali'den, Hintliler ise ilahi köpek koruyucularından söz ederdi ve ortaçağ Avrupalıları onları "Borus" olarak adlandırırdı, onları kuzey Rusya'da veya Finlandiya'da yaşarken hayal ederlerdi - coğrafi olarak Türk kültüründe Itbarak topraklarına yakındırlar.
Bu tür benzerlikler, kültürler arasında paylaşılan bir arketipe işaret ediyor: köpek başlı adam hem korkutucu hem de büyüleyici, canavarca ama aynı zamanda mistik.
Efsanevi It Barak'ı (Kinosefali) tasvir eden karmaşık kabartmalar — Türk kültürünün efsanevi köpek başlı savaşçıları. Kredi: Kamu Malı
Toplu Mitlerde Itbarakların Yankıları
İtbaraks'ın öyküsü bir savaş öyküsünden çok daha fazlasıdır; eski Türklerin kendilerini mitler aracılığıyla nasıl tanımladıklarını, kutsal ile dünyevi, ben ile öteki, sadık koruyucu ile korkunç melez arasında sınırlar çizdiklerinin bir yansımasıdır.
Türkler, bu anlatıları yüzyıllardır süregelen inanç ve hikâye anlatımıyla birleştirerek, köpeklerin kutsal rehberler olabileceği, köpek başlı varlıkların ise cesaretin en büyük sınavı haline gelebileceği bir dünya yarattılar.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt 1, Sayfa 191-194)
Hande Duymuş, FH (2014). Eski kültürlerde köpeğin algılanışı: “Eski Mezopotamya örneği”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 33(55), 45-70.
Kapak Görseli Kredisi: Gemini AI teknolojisinin yardımıyla oluşturulan görsel.
By Leman Altuntaş
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >